عکاس جنگ برای صلح/ سعید فرجی

کتاب عکس مستند «سفر به موگادیشو» روایتی تصویری از سفر سعید فرجی - عکاس و مستندساز ایرانی - به موگادیشو - پایتخت سومالی – منتشر شد. سعید فرجی عکاس جوانی است که با نگاهی صلح آمیز به ثبت رخدادهای پس از جنگ یا حاشیه ی جنگ‌های کشورهای مسلمان نشین خاورمیانه پرداخته است. کتاب سفر به موگادیشو حاصل سفری به شاخ آفریقا  است که بیش از دو دهه فاقد دولت مرکزی و شاهد درگیری‌های داخلی است؛ کشوری که بارها با قحطی و خشکسالی مواجه شده است.
عکس‌های سیاه و سفید فرجی از سیاهی روزگار موگادیشو حکایت می‌کند. از مردمانی خسته از جنگ‌های داخلی. فرجی سوژه‌های خود را از میان زنان و کودکان بی‌گناه انتخاب کرده‌است تا بیشترین تاثیر این وضعیت نابسامان را در وضعیت معیشت در موگادیشو به تصویر بکشد. در عکسی از دختر نوجوان مسلمان، نگاه بغض دار و نگران دختر از سرنوشت نامعلومش و چرایی این نابسامانی‌ها می‌پرسد. دست‌های خالی که مسلمانی را به اعتراض برای کمک به خیابان‌ها و حتی مادری را بعد از ده روز پیاده روی به در کلیسا کشانده است تا داستان مادر مهاجر(داروتیا لنگ،1936.م) را دوباره و هزارباره تکرار کند. داستانی که به چشم و گوش مخاطب، عادی و تکراریست و سرنوشت مادرهای مهاجر را تغییری نداده است.
انتخاب فرجی برای بستر ارائه عکس‌هایش قدری قابل تامل است. انتشار عکس‌های مستند در قالب کتاب شاید در فضای جامعه عکاسی ما که چندان تمایلی به خرید و چاپ کتاب عکس میان عکاسان و مخاطبان وجود ندارد، انتخاب مخاطره‌انگیزی برای سرنوشت این عکس‌ها باشد. فرجی با چاپ عکس‌هایش در قالب کتاب آن‌ها را ماندگارتر کرده و با کیفیت بیشتری در اختیار مخاطبان خاص خود گذاشته است تا شاید به رواج فرهنگ چاپ کتاب عکس مستند، که جایگاه انتشار آن نه بر دیوار گالری‌هاست و نه مطبوعاتی که به دنبال تهیه تصویر از جنس دیگری هستند، کمکی کرده باشد. او در کنار این کار مهم از فضای عکس محور و پرمخاطب اینستاگرام برای ارائه عکس‌هایش به مخاطبان عام استفاده کرده که مورد استقبال نیز قرار گرفته است.
سعید فرجی طی سال‌های اخیر در جریان جنگ لبنان (۱۳۸۵)، بحران لیبی (۱۳۹۱) و جنگ عراق (۱۳۹۳) حضور داشته؛ وی پیش از این کتاب‌های عکس «دیار نزدیک» و «تبادل» را به چاپ رسانده است. همچنین فیلم‌های مستند «کاروان آزادی‌»، «عکاسی زیر آتش» و «سفر به موگادیشو» از ساخته‌های فرجی است.

غیرنظامیان در جنگ تحمیلی

حمله عراق به مناطق مسکونی و غیر نظامی از روز سوم جنگ شروع شد. شهر اهواز اولین هدف غیر نظامی در جنگ بود که در ۲ مهر ۱۳۵۹ توسط نیروی هوایی عراق بمباران شد. ارتش عراق در آن روز‌ها طی سلسله عملیاتی، مناطق مسکونی در تهران، زنجان، همدان، بستان، تبریز، بروجرد، دورود، اندیمشک، دزفول، رامهرمز، آبادان، رشت، اصفهان، نهاوند، مریوان، بانه، پیرانشهر و صالح‌آباد را مورد حمله قرار داد و تعدادی زیادی از هموطنانمان را به خاک و خون کشید.

بسیاری از عکاسان با حضور در خط مقدم جبهه به ثبت صحنه های درگیری نظامیان پرداختند اما در این بین عکاسانی هم بودند که حاشیه های جنگ را به تصویر کشیدند. گاهی حواشی یک واقعه عمق یک فاجعه ای مانند جنگ را بیشتر نمایان می کند. برخی از عکاسان مانند بهمن جلالی با نگاهی مستند و بسیاری دیگر با نگاهی ژورنالیستی و گزارشی از جنگ عکاسی کرده‌اند. عکس‌های بهمن جلالی از ویرانه های بمباران آبادان نگاه مستند جلالی را برای ثبت واقعه جنگ نشان می‌دهد. در این عکس ها اگرچه حضور آدم های زخمی و دردمند را نداریم اما بیینده وقتی با بیمارستان ویرانی مواجه می‌شود می‌تواند لحظه بمباران و صحنه‌های دلخراش آن را تصور کند.

همانطور که در عکس‌ها می‌توان دید از جمله مشکلات اجتماعی که پس از حمله صدام به شهرها و روستاهای کشور، گریبان‌گیر مردم شد می‌توان به مهاجرت اجباری گسترده، بی‌سرپرست شدن بسیاری از خانواده‌ها، فروپاشی بسیاری از خانواده‌ها، فقر و بیکاری اشاره کرد. ایجاد دوگانگی فرهنگی و شخصیتی، گسترش حاشیه‌نشینی، گسترش جمعیت شهرهای مهاجر‌پذیر و کمبود خدمات و امکانات متناسب با جمعیت افزوده شده و هم چنین درگیری‌های پراکنده میان مهاجرین و ساکنان بومی این شهرها و بروز بزهکاری از جمله این آثار است. البته وفاق و همدلی مردم در پذیرش مهاجرین و مردم جنگ زده مثال زدنی است. آن روزها مردم روستاها و شهرهای اطراف بخشی از فضای خانه‌ها و حتی درآمدشان را با مهاجران تقسیم کردند. این ویژگی و خصلت ایرانیان از منظر علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی نیاز به بررسی و تاًمل بیشتری دارد. صیف الله صمدیان، فرنود، آلفرد یعقوب زاده، صیاد، ارژنگ، غلامرضا دادبین، کامران جبرئیلی، رضا مرادی، فرهومند، مسعود معین پور، حسین ارقامی، بهروز مهرام ، علیرضا فرزین و... از جمله عکاسانی هستند که به ثبت   و پوشش تصویری حواشی جنگ و غیرنظامیان در جنگ پرداخته اند. عکس‌هایی که در  ادامه می‌بینید متعلق به برخی از این عکاسان است.