گزارش تصویری ازنمایشگاه هنرهای تجسمی فجر

دهمین جشنواره بین المللی هنرهای تجسمی فجر همزمان در تهران و پانزده استان دیگر در حال برگزاری است.  همچون سال گذشته برگزاری نمایشگاه با نظم بیشتر و ساماندهی بهتری نسبت به سالهای گذشته بوده است.
 جشنواره امسال همچون سال گذشته با دوره های قبل تفاوت‌هایی داشت که مهمترین آن عدم موضوعیت  یکپارچه آثار و دسته‌بندی تخصصی رشته‌های هنری و اختصاص جوایز به برگزیدگان هر رشته بطور جداگانه است. ستاد برگزاری بر این باور است که هنرمندان روح لطیف، وجدان بیدار بشری و چشم های نگران چالش های عصر خویشند. از این رو دغدغه ها و دستمایه های آثار ایشان، موضوع محوری است.
همچنین رویکرد جشنواره دهم معرفی آثاری است که با قابلیت های نوین و تعامل گرا در قالب بهره مندی از یک یا چند رشته از ظرفیت های کلاسیک و جدید هنرهای تجسمی به سامان رسیده و ایده ای اصیل و مفهومی هنرمندانه را به نمایش بگذارند.
طی دو دوره اخیر برگزاری نمایشگاه و زمانبندی پیش‌بینی شده برای ارائه و داوری آثار با نظم بیشتری انجام شد و شلختگی سالهای قبل را نداشت. همچنین پرداخت کمک هزینه یک میلیون تومانی و جایزه نهایی به برگزیدگان مبلغ قابل توجهی است. جشنواره به اختتامیه تمام نمیشود و هنرمندان برگزیده ایرانی برای سفر مطالعاتی به شهرک هنرمندان فرانسه (Cite des Arts) معرفی می شوند تا بر اساس ضوابط، شرایط و زمانبندی موزه هنرهای معاصر تهران، به این سفر مطالعاتی اعزام شوند که تجربه مفیدی برای هنرمندان جوان خواهد بود.
به جشنواره امسال بیش از 10600 اثر را در بخش رقابتی ارسال شده است که در نهایت 88 اثر برای نمایشگاه  برگزیده شده اند.
دهمین جشنواره بین المللی هنرهای تجسمی فجر 3 بهمن تا 4 اسفند در موسسه فرهنگی و هنری صبا در حال برگزاری است.        

درنگ/ دفتر معماری اشعری و همکاران

این اثر یکی از آثار ارائه شده به مسابقۀ طرح و ساخت جدارۀ گذر قوام‌الدین‌شیرازی است که توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس در سال 95 برگزار شده. اثر برگزیدۀ این مسابقۀ هنر مفهمومی که مکان اجرای آن در باغ عفیف آباد شیراز قرار دارد، طرحی بود که توسط دفتر معماری اشعری طراحی و اجرا شده‌است. چند نکته دربارۀ این اثر قابل توجه است. یکی معنایی است که اثر برای القای آن به مخاطب خلق شده ‌است. «درنگ» ایده‌ای است که قرار است امکانات معمارانه را به‌کارگیرد تا مخاطب را لحظه‌ای به فکر فرو برد . موضوع انتخاب شده توسط گروه برگزیده، موضوع مهمی است از این نظر که امروزه به دلیل افزایش مشغله‌ها و به تبع آن بالا رفتن تشویش و سرعت در انجام کارها، انسان‌ها زمان کمتری برای خلوت خودشان پیدا می‌کنند.

اما این اثر چقدر در انتقال مفهوم درنگ موفق بوده‌است؟ این پرسشی است که غالباً در مواجهه با کارهای مفهومی برای مخاطبان مطرح است. 

ایدۀ اجرا شده در این اثر به گونه‌ای است که آن را تبدیل به فضایی نوربان شده، کرده‌است که توجه مخاطب را به بالا جلب می‌کند تا برای لحظه‌ای از حرکت بازایستد و لذت حضور در فضایی متفاوت و تجربه‌ای بدیع را کسب کنند. شاید منظور از درنگ همین لحظه باشد که مخاطب را برای لحظه‌ای از روزمرگی‌اش باز دارد و به فکر فرو برد. فکر به آسمان و فکر به تک شعله‌هایی از نور که بر روی قسمت‌های تاریک دیوارهای آجری نمایان شده است. 

اما از نظر رسالتی که اثر در بیان معمارانۀ خود به دوش داشته، می‌توان گفت جذابیت اجرایی طرح قابل توجه است؛ به عنوان مثال انتخاب رنگ آجرها و نحوۀ چیدمان آنها و قرارگرفتن آینه بر روی آنها بر ایجاد تمرکز در فضا کمک کرده است. اما از نظر ظرافت‌های اجرایی و تمیزی کار، نقص‌هایی وجود دارد که نقاط قوت دیگر را متأثر از خود می‌کند.   

جهت‌گیری مجدد / شاکر گوکچه باء

شاکر گوکچه باء (Sakir Gökcebag) هنرمند ترک‌تبار عرصه تجسمی است، که این روزها به خاطر یکی از آثار اینستالیشن‌اش از مجموعۀ «جهت‌گیری مجدد»، که توسط هنرمند ایرانی کاظم خراسانی کپی گردیده (در عین ناباوری برگزیده نهمین جشنواره بین‌المللی تجسمی فجر شده و رسوایی‌های دیگری را نیز در عرصه جهانی  در پی داشته است)  مورد توجه هنرمندان و هنردوستان ایرانی قرار گرفته است. 

این هنرمند ۵۲ ساله متولد شهر دنیزلی ترکیه و ساکن هامبورگ آلمان است. گوکچه باء تمامی مدارج عالی هنری از دوره کارشناسی تا دکتری هنرهای زیبا را در دانشگاه مرمره استانبول که از جمله قدیمی‌ترین دانشگاه‌های کشور ترکیه می‌باشد گذرانده و تا کنون جوایز هنری متعددی را از جشنواره‌های جهانی و ترکیه‌ای به دست‌ آورده است. همچنین نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی بسیاری از آثار عکاسی و مجموعه چیدمان‌های او طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷ میلادی، در کشورهای مختلف هم‌چون ترکیه، آلمان، لهستان، پاریس، اتریش، سوئد و غیره بر پاگردیده است.  

از جمله نمایشگاه‌های متأخیر این هنرمند در سال ۲۰۱۵، می‌توان به نمایش دو مجموعه چیدمان به نام‌های «جهت‌گیری مجدد ۱ و ۲» (II & Reorientation I) اشاره کرد، که دربردارندۀ نگاهی مدرن به هنری سنتی هم‌چون قالی‌بافی هستند. در واقع اشیائی که در چیدمان‌های گوکچه‌ باء استفاده می‌شوند دارای وجهی جهانی‌اند، به طور نمونه استفاده از قالی که نمایندۀ قدرتمند هنر ایرانی و حتی ترکیه نیز در این زمینه از پشتوانۀ تاریخی محکمی برخوردار است، در چیدمان‌های او از قالب سنتی خود خارج می‌شوند و همچنان که از نام این دو مجموعه پیدا است، روایتگر تفکر مدرن و امروزی هنرمند می‌گردند. در واقع گوکچه باء، اشیائ معمول روزمره هم چون فرش را به شکلی غیر معمول به کار می‌برد و با توجه به زیبایی شناسی اشیاء، موجودیت جدیدی به آن‌ها می‌بخشد. 

خیالات چندوجهی / نمایش‌گاه گروهی

خیالات ما چندین بعد دارند و ما هر بار در ابعاد گوناگونی خیا‌ل‌پردازی می‌کنیم؛ این را هنگام مطالعه‌ی یک داستان، تماشای یک تصویر و لمس یک مجسمه می‌توان دریافت و شاید بتوان گفت که هرچه سوژه‌ی ما دقیق‌تر شود خیال ما نیز محدودتر عمل خواهد کرد.
نمایش‌گاه خیالات چندوجهی تلاش سه هنرمند است که در آن، راوی داستان‌هایی چندگانه و مجسم شده‌اند. آن‌ها هر بار ابعاد متفاوتی از ذهن ما را درگیر اثر خود می‌کنند، تصویرسازی‌ها اجازه‌ی گسترش ذهن را داده و مجسمه‌ها خیالات ما را جمع‌‌و‌جور می‌کنند. معصومه اعتبارزاده، علی‌رضا اوجی و مسلم علم‌زاده در این آثار جالب و متفاوت خود سعی داشته‌اند که علاوه‌ بر نمایش‌گاهی بودن کارها، میان آن‌ها روایتی مفهومی ایجاد کرده و کل نمایش‌گاه را به یک اینسالیشن تبدیل کنند. البته این تلاش، به نظر خیلی موفقیت‌آمیز نبوده و لااقل در ابعاد و کیفیات نمایش‌گاه فعلی پاسخ‌گو نیست. چینش ساده و موزه‌وار آثار، آن‌ها را کمی از یک اثر اینستالیشن حساب‌شده دور می‌کند و اجازه نمی‌دهد که مخاطب خود را در دل داستان‌ها احساس کند. نمایش‌هایی این‌چنینی که ظرفیت‌های فانتزی، ساده و داستانی دارند، می‌توانند در جذب مخاطب کودک موفق باشند و اصلا مخاطب اصلی خود را کودکان ببینند، کما این‌که در بازدید کوتاه خود از گالری شاهد جذب شدن کودکان به آثار هم بودیم.
این نمایش‌گاه چندی پیش به مدت دو هفته در خانه‌ی هنرمندان ایران به نمایش درآمد و قرار بود که عواید حاصل از فروش آن‌ها نیز به مصارف خیریه برسد.

دیوارنگاره‌ تعاملی ایران در ونیز / استودیو بهزاد اتابکی

امسال، ایران برای اولین بار در بخش مسابقه‌یِ دوسالانه‌یِ معماریِ ونیز  شرکت کرد؛ که از ۸ خرداد به نمایش درآمد و تا ۷ آذر ماه نیز پابرجا خواهد بود. طراحی غرفه‌ی ۳۶ متر مربعی ایران، در این دوسالانه به رقابت گذاشته شد. از میان ۱۴۸ اثر ارسالی، ۵ اثر به بخش پایانی راه یافت که در نهایت، طرح بهزاد اتابکی و پرشیا قره‌گوزلو برای اجرا، برگزیده شد. طرحِ اتابکی و قره‌گوزلو قرار بود «گزارشی از خط مقدم» باشد؛ عبارتی که توسط پائولو باراتا، رئیسِ دوسالانه، به عنوان شعار انتخاب شده بود. 

قره‌گوزلو در مورد ایده‌ی اصلی طرح می‌گوید: «فضای اصلی غرفه، بر اساسِ بازنمایی الگوهای تراکمی بافت‌هاست که درحرکتی معکوس، از سقف به دیوارِ روبه‌رو و بخشی از کف کشیده شده است. ضمن این که این بازنمایی، استعاره از روندِ معکوس و بازگشتِ زندگی به بافت‌ها و محلات (با روی‌کردِ عدمِ بازگشت به گذشته) می باشد. پیوندِ نهایی گروه‌های مردمی مختلف، برای به مشارکت گذاشتن شکست‌ها، موفقیت‌های به دست آمده و پیش‌روی‌های هرچند کوچک، در ارتقای کیفیت زندگی است. »

اگرچه طرحِ غرفه، از لحاظ سناریویی که برای آن طراحی شده و استعاره‌ای که از زبانِ معمارانِ آن شنیدیم، جالب به نظر می‌رسد؛ اما به نظر نمی‌‌آید که این مفهومِ انتزاعی، با دیدن تصاویرِ غرفه یا حتی حضور کوتاه در آن قابل فهم باشد. به علاوه این که دیواره‌ی تعاملی و بخشی که با تکنولوژی دیجیتال طراحی شده است، سناریوی بازدید را تا حدودی شلوغ کرده و همچنین به نوعی منجر به فهم ناقص طرح نیز شده است! 

آب را گل نکنیم/ مریم ظاهری

آب و خاک از جمله موضاعاتی هستند که به دلیل اهمیتشان در ساختار خلقت بارها دستمایه خلق آثار هنری گشته‌اند. از دیرباز در دستان هنرمندان سفالگر جان گرفته‌اند تا به امروز که صفحه و بوم هنرمندان لندآرت هستند. گاه به عنوان نماد و گاه به عنوان بستر ارائه و گاه خود، اثر هنری می شوند.
گرچه در اسطوره‌ها و باورهای تمدن‌های مختلف، انسان و همه موجودات زنده از جنس آب وخاک(گل) بوده و خدایان آن‌ها را از خاک آفریده است اما، بهره‌گیری هنرمند از آب و خاک در آثارش در دوران معاصر، بیش از آنکه به معنای نمادین آن بپردازد به مسایل و مشکلات زیست محیطی آن اشاره می‌کند. امروزه مسئله کمبود آب از جمله بحران های مهمی است که  هنرمندان را به واکنش برای خلق اثر وا داشته است. «آب را گل نکنیم شاید این آب روان...» از جمله آثار برگزیده در هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است. مریم ظاهری در خلق این اثر مفهومی از آب و خاک مناطق کویری ایران بهره جسته است. او مسئله کمبود آب را با نمادپردازی عارفانه از این عناصر اربعه تلفیق و برداشت نویی از سیر و سلوک عارفانه به نمایش گذاشته است. ظاهری از یک حجم مثلث شکل چوبی دارای هفت طبقه ( هنرمند مدعی است تعداد طبقات اشاره به مراحل هفت گانه تزکیه و سلوک دارد.) و در هرطبقه از بطری های آب معدنی که محتوی مخلوطی از آب و خاک زمین های بایر ایران قرار داده‌است. در طبقه اول که قاعده مثلث است بطری‌ها با درصد بسیار بالایی از خاک و مقدار اندکی آب پر شده‌اند در طبقات بالایی هرچه به سمت بالا می‌رویم، سهم آب درون بطری بیشتر و خاک کمتری در ته بطری ته نشین شده، تا طبقه هفتم که آب تقریبا به خلوص رسیده‌است.  بطری‌ها در این اثر به عنوان کالبد انسانی در نظر گرفته شده اند و نقشی که در گل آلود کردن آب و سرشت پاک و خالص خود دارند. در برداشتی دیگر این حجم مثلثی را می‌توان به چرخه آب در فضایی میان آسمان و زمین نسبت داد که چرخه ای ثابت است، آبی که از سطح زمین تبخیر و بالا می‌رود و دوباره به آن برمی گردد. آنچه که اهمیت دارد  مقدار و کیفیت آبی است که وجود دارد که در اثر استفاده بی رویه و مصرف نادرست مقدار آن در چرخه کم و کمتر می‌شود. خوانش اثر از بالا به پایین نیز به وضعیت ابتدایی و نهایی کره زمین اشاره دارد، از زمانی که تمام سطح کره زمین آب بود تا به امروز که بیشتر سطح زمین را خاک تشکیل می‌دهد.

برای باران/ مریم محمدعلی پور

«برای باران» مرثیه‌ای است برای حیات، دست‌های نیازی است که برای خواهش باران گود شده‌است. اثر حجمی برای باران از مریم محمد‌علی‌پور از آثار برگزیده در هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است. هنرمند در این اثر به کمبود آب‌های زیرزمینی و ذخایر آبی در کره زمین می‌پردازد . محمد‌علی‌پور روی یک مکعب مستطیل سفید ۲۵ عدد سفال‌های کاسه مانند که کف مسطحی ندارند را در ردیف‌های منظم پنج‌تایی چیده است. شکل منظم مربع نماد زمین محسوب می شود وسفال‌ها بیانگر سفره‌های زیرزمینی آب هستند. سطح ناصاف کف سفال‌ها موجب شده تا این ظرف‌های مخروطی هرکدام از یک طرف روی صفحه قرار بگیرند و نظم خشک فضای مربعی دقیق چیده شده را به هم بریزند همان‌طور که کمبود منابع آب می‌تواند نظام حیات را در کره خاکی به هم بریزد. از سویی حالت قرارگیری این کاسه‌های سفالی، طلب و خواهش و حسی از پریشانی را به مخاطب القا می‌کند. هنرمند از یک هنر سنتی برای معظل کمبود آب مسئله ودغدغه روز، بهره برده است. او داخل برخی سفال‌ها را با تکنیک لعاب پوشانده است. رنگ آبی درخشان لعاب ها یادآور آب است و همچون نگین با ارزشی روی رنگ خاکی سفال جلوه می‌کند. آب این گوهر حیات که این روزها با هشدار جدی کمبود آن مواجه هستیم به عنوان یکی از مسائل مهم روز و آینده بشر دستمایه خلق آثار هنری زیادی شده است از جمله تعدادی که دراین نمایشگاه نیز به نمایش درآمده است. و این موجب خرسندی است که نگاه حساس و دغدغه‌مند هنرمندان جوان به این قبیل معظلات زیست محیطی به شکل جدی در آثارشان بروزیافته و در چندین اثر برگزیده در نمایشگاه به شکل‌های مختلف ارائه شده است.