دهمین سوگوارۀ هنر عاشورایی/ پرچم‌های سوگواری

حوزه هنری امسال نیز در راستای جریان ابدی «کل یوم عاشورا و کل أرض کربلا»، به رسم سال‌های قبل، همزمان با ورود به ماه محرم، دهمین دوره از سوگواره هنر عاشورایی را برگزار و آثار برگزیده را طی نمایشگاهی در معرض دید علاقه‌مندان به ساحت هنر دینی و عاشورایی قرار داد. 

در این دوره از سوگوارۀ هنرهای عاشورایی در بخش پرچم‌های سوگواری که زیر مجموعه بخش پوستر به حساب می‌آید، از مجموع آثار ارسالی به دبیرخانه ۱۷ اثر از ۱۴ هنرمند به بخش نمایشگاهی جشنواره امسال راه یافت؛ که از این میان هیأت داوران متشکل از آقایان احمد آقاقلی‌زاده، محمد خزایی و مهدی حاجی محمدی فریمانی، ۴ اثر «یا حسین شهید» از علی‌رضا معظمی گودرزی (ارسطو)، «هیهات منا الذله» از وحید یعقوب‌لو، «چهار سلام» محسن خلیل نژاد و «صلی الله علیک یا اباعبدالله» از محمد جواد ذهات را به عنوان آثار برگزیده بخش پرچم‌های سوگواری معرفی نموده و از آنان تقدیر به عمل آوردند.

پرچم‌های عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) یکی از بارزترین نمادهای عاشورا و یادآور پرچم‌دار و علم‌دار بزرگ کربلا حضرت ابوالفضل العباس(ع) است. پرچم‌های سوگواری در ایام محرم محدود به رنگ مشکی نیستند و  از رنگ‌های سرخ، سبز و سفید نیز در طراحی و دوخت آن ها استفاده می‌شود. اما نکته مهم در سنت طراحی پرچم‌های محرم، تقدم بصری خوشنویسی نسبت به سایر عناصر بصری است. از همین رو در طرح پرچم‌های این دوره از سوگواره هنر عاشورایی نیز هنرمندان خلاقیت خود را در استفاده از فرم‌ها و سبک‌های مختلف خط و خوشنویسی به نمایش گذاشته‌اند، چرا که به سبب وجه کاربردی پرچم، چشم مخاطب نخست خط نوشته‌های مرکز تصویر را می‌بیند و بعد اطراف آن را از نظر می‌گذراند.

مدافعان حرم / خانه طراحان انقلاب اسلامی

عاشورا به یک روز و یک ماه و یک سال خاص ختم نمی‌شود؛ زیرا حضرت زینب کبری (س) با آن داغ عظیم بر دل نشسته، پیام‌بر کربلا گردید تا عاشورا را از اسارت حرف‌های پست و دروغ آزاد سازد. به همین سبب فرهنگ‌ساز‌ عاشورا شد تا برای ابد عیاری ناب به دست مردمان جهان بدهد، برای سنجش مردان از نامردان، تا دیگر هیچ گروه و ملتی در طول تاریخ در برابر ظالمان زمان سر فرود نیاورند.

در این زمان نیز دفاع از حرم حضرت زینب (س) ادامه همان فرهنگ‌ عاشورایی است که امروز را با ظهر عاشورای هزار و چهارصد و اندی سال پیش گره می‌زند. خانه طراحان انقلاب اسلامی در تازه‌ترین اثر خود به مناسبت ماه محرم در قالب گرافیک محیطی، تصویری از حبیب حرم سردارِ شهید حاج حسین همدانی و دیگر مدافعان حرم را با شعار «انی احامی ابدا عن دینی» طراحی و بر دیوارنگاره‌ی عظیم میدان ولی‌عصر (عج) اکران نموده است. شعار انتخاب شده برای این اثر در واقع بخشی از رجزخوانی حضرت عباس در هنگام رساندن آب به خیمه‌ها است.

در این پوستر عظیم شهری، محمدرضا دوست‌محمدی در مقام تصویرساز با هوشمندی تمام، این رجز حضرت عباس را بر سربند سرخ رنگ مدافعان حرم طراحی کرده، تا تأکید مضاعفی بر پیوند ناگسستنی میان مدافعان حرم با حضرت ابوالفضل و سیدالشهدا (ع) در دفاع از حریم خواهر بزگوارشان حضرت زینب (س) باشد.  

گفتنی است خانه ‌طراحان انقلاب اسلامی در ماه محرم امسال آثار گرافیکی دیگری را نیز در قالب پوستر و به جهت پاسداشت شهدای مدافع حرم طراحی و اجرا نموده است. پوسترهایی هم‌چون «حبیب حرم» و «لبیک یا حسین» از جمله این آثار هستند.

سقاتالار، بنایی آئینی-مذهبی در مازندران

واژه "سقاتالار" با آب پیوند دارد و سقا، یعنی کسی که آب می‌دهد یا آب می فروشد. سقاتالار یاسقانفار، از بناهای آئینی-مذهبی محسوب می شود که مسئله احترام به آب و حرمت نهادن به این عنصر حیاتی، از ویژگی های آن است. این گونه بنا، اغلب در حریم مقابر، تکیه ها، مساجد و در محوطه گورستان ها، که دارای حرمت و احترام خاصی هستند، ساخته شده و همگی وقف حضرت ابوالفضل(ع) بوده است. قدمت سقاتالار به دوران باستان بر می گردد؛ بنایی است دو طبقه، بر روی چهار پایه چوبی، به فرم چهار گوش، که ارتباط بین دو طبقه، از طریق پلکان چوبی که معمولا در کنار بنا قرار گرفته، امکان پذیر می شود و معمولا از چهار جهت باز است. علاوه بر معماری، وجود انبوهی از طرح‌ها و نقش‌های رنگین با موضوعات متنوع، هر بیننده ای را به خود جذب می کند. شماری از طرح‌های به کار رفته در سقاتالارها، با ویژگی‌های هنرهای مردمی، هنر دینی و هنر سنتی همخوانی و مطابقت دارد.
در حال حاضر سقاتالارهای باقی مانده، با توجه به ویژگی های آب و هوایی مازندران در معرض فرسودگی شدید قرار دارند، بسیاری نیز تخریب شده و بناهایی کاملا متفاوت، بدون حفظ اصالت، جایگزین شده اند. به این ترتیب بازخوانی و توجه بیشتر به این گنجینه های کوچک و غنی تاریخ، فرهنگ و مذهب ایرانیان ضروری می نماید.

ماه از نگاه آسمانیان / حسن روح الامین

زاویه دید را شاید بتوان از مهمترین و تعیین کننده ترین وجوه ترکیب بندی دانست؛ وجهی که مانند سایر وجوه ترکیب بندی و در کل، مبانی بصری، قواعدی خاص خود دارد و برای صورت های گوناگونش معانی خاصی تعریف شده است؛ اما این معانی، مطلق نیستند و در آثار متعددی استثنا خورده اند. دو اثر "حسن روح الامین" با موضوعیت حضرت اباالفضل (ع) نمونه های نقض یکی از این معانی است. زاویه دید از بالا غالبا زاویه نگاهی تحقیرآمیز قلمداد می شود که به واسطۀ آن، سوژه و احتمالا عملش، خُرد به نظر می آید؛ اما این دو اثر گواه آنست که عظمت سوژه گاه آنقدر زیاد است که حتی در خردترین قالب ها نیز خود را می نمایاند و اگر هنرمند احاطۀ کافی بر زبان تصویریش داشته باشد، می تواند قواعد معمول و مرسوم را نیز زیر سوال برد. نگاه از بالا در این دو اثر، نه نگاه مخاطب عادی به سوژه، که گویی نگاه ناظر آسمانی است؛ چرا که زیبایی و عظمت حماسۀ شگرف این علمدار رشید را تنها اهالی عالم بالا می فهمند؛ و از این رو مخاطب نیز از آن منظر به اثر نگاه می کند نه از منظر خود؛ وعملا مطلق بودن این قانون نیز مانند بسیاری از قوانین زیبایی شناسانه زیر سوال می رود.
اثر "سقا" تصویر یکی از ناب ترین لحظات حیات قمر بنی هاشم (ع) است که در ترکیبی ساده اما محکم با تاکیدی ویژه بر سوژه، بواسطۀ رنگ و تیرگی و روشنی و ایجاد فرمی بسیار زیبا، از نگاه همان ناظر آسمانی به نمایش درآمده و نسیمی از روح آن لحظات را به جان مخاطب می رساند. اثر دیگر نیز تصویری غمبار اما حماسی از لحظاتی است که این امیر رشید مورد هجمۀ حرامیان قرار گرفته است. ترکیب مناسب و متمرکز بر سوژه، با خطوط شکسته و پر تکاپو به خوبی بیانگر حس این لحظات است.