نگاهی به دکور مناظره های انتخابات ریاست جمهوری

این روزها صدا و سیما مخاطبان بسیاری پیدا کرده، و مهمترین علت آن نیز پخش برنامه‌های تبلیغاتی نامزدهای دوازدهمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری ایران است، که در صدر همۀ آن‌ها مناظرات زندۀ نامزدها قرار دارد. 

هر چند پخش مناظرات نامزدهای ریاست جمهوری سابقۀ طولانی در جهان دارد، اما این امر در ایران به سه دورۀ پیش باز می‌گردد و هنوز مسئلۀ تازه‌ای است. آن‌قدر تازه که حتی هنرمندان‌مان نیز با طراحی دکور چنین برنامه‌هایی آشنا نیستند و طرح‌های‌شان ملغمه‌ای از هنر ایرانی و کپی برداری از نمونه‌های غربی است که هیچ بویی از هویت ایرانی ندارد.

سواد بصری در صحنه تئاتر / مهگان فرهنگ - سعید ذوالنوریان

«اگر آخرین تئاتری را که دیده‌ایم یک بار دیگر در ذهن مرور کنیم، به تناسب نوع اثر و شکل اجرایی‌اش می‌توان ارتباطش را - البته با شدت و ضعف‌هایی- با ادبیات، معماری، نقاشی، موسیقی، گرافیک، عکاسی و حتی سینما بررسی و از نو تحلیل کرد. در واقع یک اجرای نمایشی به خصوص در شکل معاصرش، نیازمند تلفیقی دقیق، ماهرانه و تا حدودی مینیمال از تمام هنرها است.

هنر تئاتر اساساً هنری دیدنی است، و حس بینایی پرکاربردترین ابزار مخاطب به شمار می‌آید. در این هنر، هنرمند فارغ از آن‌چه که به شکل کلام بر زبان بازیگران جاری می‌شود، با به کارگیری بیان بصری و دیداری می کوشد به ایجاد چالش‌های ‌مرتبط با مفهوم نمایش‌نامه بپردازد. این‌جا است که شناخت سواد بصری برای هنرمند تئاتر امری ضروری جلوه می‌کند. 

کتاب حاضر با مروری بر اصول هنرهای تجسمی آغاز می‌شود و می‌کوشد بیش از ورود به بحث اصلی –جایگاه سواد بصری در اجرای تئاتر- شرحی دقیق و علمی از اصلی‌ترین عناصر بصری هم‌چون نقطه‌، خط، سطح، حجم، بافت و ریتم و هم‌چنین کیفیت‌های بصری هم‌چون تعادل، تناساب و فضا را به دست دهد. هنگامی که به نیمه بعدی کتاب وارد می‌شویم، هر یک از موارد فوق در صحنه‌ی تئاتر بررسی می‌شوند»

بخشی از مقدمه کتاب «سواد بصری در طراحی صحنه تئاتر» نوشته مهگان فرهنگ و سعید ذوالنوریان که در سال ۱۳۹۳ توسط انتشارات کتاب آبان چاپ و منتشر گردیده است.

شکرستان عروسکی / فواد صفاریان‌پور

در ابتدا، تیزرهای مجموعۀ عروسکی «شکرستان» بدون ذکر نام اثر از شبکۀ نسیم پخش گردید، تا این‌که بالاخره در آخرین تیزر، به نام «شکرستان» اشاره شد و اولین قسمت آن در شب عید غدیر به روی آنتن رفت، اما پس از چندی ادامه پخش آن به بعد از ماه‌های محرم و صفر موکول شد. 

علت پخش تیزرها بدون ذکر نام شکرستان این بود که سازندگان اثر از ابتدا نمی‌خواستند به مخاطب القا نمایند که این مجموعه همان «شکرستان» انیمیشنی است. با توجه به این‌که سازندگان مجموعه انیمیشنی شکرستان در تیم تولید سری عروسکی آن نقشی نداشتند، تلاش گروه بر آن بوده‌ تا بدون اشاره به گذشته شخصیت‌ها، معرفی مجزایی از آنان داشته باشند و بر همان اساس نگاهی آزاد برای مخاطبان ایجاد نمایند.

مجموعه عروسکی «شکرستان» به همت موسسه صبا و به کارگردانی فواد صفاریان پور و تهیه کنندگی جواد فرحانی در شهرک سینمایی علی حاتمی تهیه و تولید شده و علاوه بر شخصیت‌های پیشین شکرستان، تعدادی کاراکتر جدید نیز برای این مجموعه عروسکی طراحی گشته است. در این مجموعه عروسکی عروسک‌گردانان و صداپیشگان مطرح تلویزیون حضور دارند، اما فقدان راوی قدیمی شکرستان، زنده یاد مرتضی احمدی بسیار به چشم می‌آید. 

گفتنی است طراحی دکور مجموعه نیز توسط پیمان قانع و بزرگ‌مهر حسین‌پور انجام گرفته است. حضور حسین‌پور در طراحی صحنه این مجموعه بر کاریکاتورگونه شدن فضاها تأثیر به سزایی داشته است. در این میان استفاده از ترکیب پنل‌های نقاشی شده دو بعدی که یادآور انیمیشن شکرستان است، به همراه عروسک‌هایی که از شکل دو بعدی خود خارج شده اند فضایی جدید وخلاقانه را رقم زده است. پنل‌ها در لایه‌های مختلف و با فاصله از یکدیگر چیده شده‌اند و فضای کلی اثر را شکل می‌دهند، به طوری‌که عروسک گردانان نیز در میان این پنل‌ها قرار می‌گیرند. با این همه اما نکته قابل توجه دیگر در تصمیم سازندگان مجموعه عروسکی شکرستان است، که هر قسمت از این مجموعه عروسکی را به یکی از هنرمندان حوزه نمایش عروسکی تقدیم نمایند تا بدین گونه قدردان گوشه‌ای زحمات آنان در این سال‌ها باشند. 

دکور بازیافتی خندوانه / بهراد جوانبخت

برنامه خنداونه در سری سوم خود باز هم به سراغ دکوری تازه رفته است. البته این تازگی صرفاً در طرح خلاصه نمی‌شود و بخش مهمی از آن به نحوه اجرا دکور باز می‌گردد. دکوری برگرفته از مواد پلاستیکی بازیافتی که زیبایی متفاوتی را به ارمغان آورده‌اند. هنوز یک هفته‌ای از آغاز پخش سری سوم خندوانه نگذشته بود که رامبد جوان با دعوت از مهراد جوانبخت از چرایی شکل‌گیری این دکور متفاوت پرده برداشت.

به گفته رامبد جوان، این اولین دکور بازیافتی دنیا است؛ که البته با طرح و ایده‌ای از بهراد جوانبخت، مدیر هنری خندوانه پس از تحقیقات زیاد بر روی مواد بازیافتی و کاربری آن‌ها شکل گرفته. تصور حجم بالایی از بشقاب‌های یکبار مصرف، بطری‌ها، قاشق و چنگال‌های پلاستیکی و درهای بطری در دکور محیطی استودیوی خندوانه، در عین تحسین برانگیز بودن، ترسناک نیز می‌نمایند. هدف از اجرای چنین طرحی به چشم آوردن آسیبی است که این مواد به محیط زیست‌مان وارد می‌آورند.

در روزهایی که دکور‌ها و ایده‌های برنامه‌‌های تلویزیونی متهم به کپی برداری از آثار غربی و شرقی هستند، دکور خلاق و کم هزینه خندوانه بیش از پیش اهمیت می‌یابد و می‌تواند الگوی مناسبی برای سایر هنرمندان و برنامه‌سازان باشد.

صحنه آرایی خندوانه / بهراد جوانبخت و پیمان قانع

خندوانه، عنوان برنامه تلویزیونی است که این شب ها از شبکه نسیم پخش می شود. هدف اصلی این برنامه، ضمن ایجاد حال و هوایی شاد و مفرح، آن است تا با انتزاعی از قاچ هندوانه، خنده و حال خوب را از طریق نمادپردازی، به مردم یادآور شود. یکی از تأثیرگذارترین عوامل در ایجاد چنین حال و هوایی، طراحی صحنه ی این مجموعه ی تلویزیونی است. آنچه که در صحنه آرایی آن، شاخص به نظر می رسد، را می توان در دو مورد بیان کرد:
فضایی به عنوان فضای پشت دوربین تعریف نشده؛ به گونه ای که حتی تصویر برداران هم در میان تماشاچیان و کمدین ها قرار می گیرند و این عامل، موجب شده ضمن بهره مندی حداکثری از فضای موجود، ساختاری دایره ای شکل در فضای صحنه تعریف شود. در این ساختار فضایی، نیمکت های تماشاچیان به شکل نیم دایره، حول سکوی اجرای خنداننده (کمدین)، حلقه زده و سبب شده حس راحتی و گرمی فضا، مابین مجری و تماشاچی دو چندان شود.
. قابلیت متحرک بودن بخش هایی از صحنه که توسط پیمان قانع و تیم او طراحی و اجرا شده؛ در ایجاد حال و هوایی فانتزی با نماهایی متفاوت، مؤثر بوده است. یکی از این بخش های تأثیرگذار، سن متحرک سه وجهی است که بزرگ ترین وجه آن به بخش ویژه ی گفت و گوی آقای جوان(مجری و کارگردان) و مهمان برنامه اختصاص دارد.
در مجموع، طراحی صحنه برنامه خندوانه، در مقایسه با سایر برنامه های تلویزیون، نمره ی قبولی دریافت می کند. چراکه اغلب طرح های انجام شده، بی ارتباط با موضوع، هدف و منطق برنامه هستند و تقریباً هیچ سنخیتی با محتوای برنامه ندارد. پر واضح است، در شرایطی که طراحی انجام شده، همسو با حال و هوا و محتوای برنامه نباشد، ضمن ایجاد سردرگمی در مخاطب، برنامه را به ابتذال کشانده، و گاهی حتی کار به جایی می رسد که دکور برنامه، هویت مستقلی از آن چه که در برنامه اتفاق می افتد، پیدا می کند.

چرا امشب

خلاقیت موهبتی است که همه از آن بهره‌مند اند، اما بعضی‌ها بیشتر و بهتر از آن بهره می‌گیرند و بعضی‌ها نیز کمتر به سراغ می‌روند . مثلا در طراحی صحنه و دکور قریب به اتفاق برنامه‌های رسانه ملی، که این روزها تکراری و بی‌هدف شده‌اند، جای خالی خلاقیت‌ بدجور به چشم می‌آید.

ضعیف بودن و عدم خلاقیت یک مسئله است و تقلید را به جای خلاقیت، به خورد عوام دادن، مسئله ای دیگر. مسئله‌ای که در طراحی دکور خیره کننده برنامه «امشب» به تهیه کنندگی محمدرضا ماندگاران و با اجرای علی ضیا، به وضوح دیده شد. جای تعجب اینجا است که برنامه‌ای با هدف سبک زندگی ایرانی اسلامی، در طراحی صحنه خود به جای ایجاد سبکی همخوان با موضوع برنامه به سراغ تقلید از کنسرت غربی اَدل خواننده بریتانیایی رفته است. کپی‌برداری این‌چنین صریح و غیر حرفه‌ای آن ‌هم از امیرحسین میرطالب که پیش‌تر طراحی دکور برنامه‌های مطرحی چون «نود» و «مناظره» را بر عهده داشته، بعید و غیر قابل توجیه می‌نماید.

هرچند این تقلید بزرگ با انکار عوامل سازنده برنامه همراه بود اما بعد از مدتی چیدمان آباژورها عوض شد، به‌طوری‌که بعد‌تر نیز به گلدان تغییر کاربری دادند؛ البته این اتفاق سبب خیر شد، تا سطح سلیقه و دقت مردم افزایش یابد و توقع‌شان از سازندگان برنامه‌ها بالاتر برود. ولی این موضوع کار طراحان صحنه و سایر عوامل مرتبط را نیز سخت‌تر کرد، چون حالا باید در کپی‌کاری‌های خود نیز خلاقیت به خرج دهند تا دست‌شان این‌قدر راحت در برابر مخاطب رو نشود.

نیمه پنهان ماه / یاسر انتظامی

یک خانه قدیمی، طاقچه‌ای با آینه و قرآن و یک قاب عکس که هر روز گرد خاطرات را از رویش می روبند تا مبادا رنگ کهنگی بگیرد. و پنجره‌ای‌ باز رو به حیاط با کتابخانه‌ای ساده، صحنه برنامه «نیمه‌ پنهان ماه» را تشکیل داده‌اند، صحنه‌ای که بیش‌تر از این که دکوری باشد یادآور عطر خوش زندگی‌ است. در وسط این زندگی، میز گرد کوچکی است، که دو زن را رو به روی هم قرار داده. زینب ابوطالبی میزبان حرف‌هایی است که هرچند امروز خاطره شده‌اند اما تا همین دیروز عین زندگی‌ بودند. 

نقطه‌ قوت این برنامه در غلوآمیز نبودن آن است، به طوری‌که در همه اجزا تا حد زیادی رعایت شده. اجرا، تصویربرداری و طراحی صحنه از جمله عواملی هستند که به قوت و استحکام این برنامه کمک کرده‌اند، تا در میان انبوه برنامه‌‌ها به‌ چشم آید. تصویربرداری از سه نمای مشخص انجام گرفته؛ نمای مهمان، میزبان و نمای باز رو به رو. تصویربردار آگاهانه از حرکت اجتناب ورزیده تا حال و هوای مخاطب حفظ شود و نفر سوم این گفتگو باشد. مجری نیز سؤالاتش را آگاهانه و کوتاه مطرح می‌کند تا حس گوینده از بین نرود و خط سیر اصلی حفظ شود. بهتر است بگوییم، طراحی صحنه و دکور محل بروز و نمود همه‌ی این اتفاقات است. به‌طوری‌که انتخاب و چینش صحیح صحنه سبب شده تا مخاطب خیلی سریع حس و حال گذشته‌ها را بازیابد و ناخودآگاه پای برنامه بماند.

مخاطب اصلی این برنامه شاید زنان جامعه باشند، که اگر این‌طور باشد نه تنها بد نیست که بسیار هم ارزشمند است؛ زیرا در این چند ساله کمتر برنامه‌ای را دیده‌ایم که برای بانوان کشورمان ساخته شده و رنگ‌ و بویی زنانه داشته باشد. «نیمه پنهان ماه» برنامه‌ای گفتگو محور به کارگردانی یاسر انتظامی است، که حرف‌های ناشنیده همسران صبور شهدا را به گوش ما می‌رساند.