نگاهی به لباس کاروان ایران در المپیک ۲۰۱۶

پس از حاشیه‌های فراوان بر سر لباس تیم ملی فوتبال، حال نوبت لباس ملی پوشان حاضر در المپیک ریو است. هرچند طراحی لباس برای کاروان ورزشی ایران در المپیک مسئله‌ی تازه‌ای نیست، اما این‌بار شدتِ ضعف طراحی و قدرت شبکه‌های مجازی سبب شدند تا حرف مردم به گوش مسئولین امر برسد، تا شاید کمی به مقوله هنر و البته طراحی به طور جدی‌تری نگاه شود. با نگاهی به لباس‌های طراحی شده برای کاروان‌های ورزشی سایر کشورها، به خوبی می‌توان دریافت که هنرمند تمام سعی خود را نموده تا در عین سادگی بیشترین ارتباط را میان مردم و ورزشکاران برقرار نماید، تا در این ارتباط بصری بتواند گوشه‌ای از فرهنگ و هویت کشور خود را به مخاطب القا کند. 

در این میان هرقدر آثار طراح اولیه لباس‌های کاروان ورزشی ایران، ساده، نچسب و بی ارتباط با فرهنگ ایران امروز بود، نمونه طرح‌های طراح جدید نیز به عنوان یک لباس رسمی، بیش از حد تجمل‌گرا و شلوغ به نظر می‌رسد و هم‌چون ایده‌ی خامی است که راه زیادی تا پختگی دارد و استفاده شتاب‌زده از سه رنگ پرچم ایران نیز به تنهایی نتوانسته شاخصی فرهنگی و هویت ساز باشد.

جای تعجب است که با وجود رشته‌ای مجزا به نام‌ طراحی پارچه و لباس و راه‌اندازی جشنواره‌ی مد و لباس فجر، هنوز طراحان لباس در ایران نتوانسته‌اند به نوعی سبک یا ویژگی شاخص در آثارشان دست یابند. و البته مسئولان امر نیز هنوز فهم درستی نسبت به اهمیت مسئله دیزاین یا طراحی و بعد رسانه‌ای آن ندارند تا انتظارعمل به آن را از آنان داشته باشیم. همه‌ی این عوامل موجب شده تا محصولات ارائه شده برای آوردگاه‌های مهم و رسمی هم‌چون المپیک، بازی‌های آسیایی یا جام جهانی هنوز در مرحله آزمون و خطا باشد و ما هم‌چنان نسبت به طراحی لباس ملی‌پوشان با دیده‌ی تردید بنگریم.

بازتاب طنز لباس‌های المپیک در فضای مجازی

دقیق نمی‌دانم اما فکر می‌کنم اگر ایرانی‌ها نبودند، اینستاگرام، تلگرام، لاین و این‌ها با افتِ شدید سهام رو به رو می‌شدند! دقیق هم مشخص نیست که چرا ما این میزان از فعالیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی را در فضای واقعی اجتماع نمی‌بینیم؛ و باز هم مشخص نیست که چرا این میزان از نبوغ و خلاقیت در طنزپردازی، گاهی هجو و گاهی حشو، راه به سوی گره‌گشایی در اجتماع باز نمی‌کند؟!

اگرچه زمانی که ما برای گردش‌ و تولید مجازی می‌گذاریم بیش از قاعده است، اما گاهی به یک اهرم قدرت برای تغییر نامطلوب‌های جمعی نیز تبدیل می‌شود. نمونه‌اش همین لباس المپیک و لباس تیم ملی و مسائلِ روزِ خبرساز. کافی بود اولین تصویر از لباس منتشر شود تا به سرعت موتور فوتوشاپ‌ها به راه بیفتد. خاطره‌انگیزی پاک‌کن‌های آبی-نارنجی و سالاد شیرازی از اولین تشبیه‌هایی بود که برای لباس‌های المپیک پیدا شد. عده‌ی زیادی هم در این مدت کوتاه این لباس را به تن کردند، از امیرمهدی ژوله گرفته تا دیوید بکام!

با همه‌ی این اوصاف اگر خودمان را لحظه‌ای به جای طراح لباس‌ها قرار می‌دادیم، با تمام انتقادهایی که به آن وارد بود، می‌دیدیم که چه حملات تندی را باید تحمل کرد و چه فشار روانی‌ای بر طراح وارد می‌شود. می‌شد با برگزاری یک مسابقه‌ی ساده از همه‌ی این‌ها پیش‌گیری کرد. دیدیدم که بعد از زیاد شدن سر و صداها، خیلی از طراحان داخلی به صورت خودجوش طراحی کردند و آن‌ها را از رسانه‌های خودشان نمایش دادند. شاید اگر فراخوانی داده می‌شد، الان لباس آبی-نارنجیِ معروف، تنها یک گزینه‌ی رد شده بود که نیازی به این همه طنزپرداری هم نداشت...

از جنگ تا مد تحمیلی / مینا افروزی

هشت سال دفاع مقدس یکی از مهم ترین افتخارات کشور ماست که برای انتقال ارزش های والای این افتخار به نسل جوان فعالیت های مختلفی از جانب هنرمندان صورت گرفته است.

مینا افروزی طراح لباس خلاقی است که با ایده ای کاملا نو و با هدف حفظ ارزش های دفاع مقدس و با استفاده از عناصر بصری مربوط به جنگ تحمیلی، نمایشگاهی از لباس هایی که با این موضوع طراحی شده اند ترتیب داده است. این لباس ها شامل مدل های مردانه و زنانه مانند مانتو و پیراهن و شلوار می باشد. وی معتقد است طراحان لباس باید با ایده های نو و با استفاده از عناصر ایرانی و اسلامی، سطح سلیقه ی مردم و تولیدکنندگان را بالا ببرند و تولیدکنندگان را از تولید هایی با برش های ساده و سود زیاد به سمت تولید با کیفیت و اصالت هدایت کنند. وی درباره ی این نمایشگاه گفته است:((هشت سال دفاع مقدس از دید همه ی دنیا یک جنگ بود و از دید ما دفاع مقدس. ما روی مفاهیم مقدس کار کردیم. من در این نمایشگاه نمی خواستم یک جنگ را نشان بدهم بلکه هدف نشان دادن مظلومیت و جنگی است که به ما تحمیل شده بود.))
وی برای افتتاح این نمایشگاه، مستندی هشت دقیقه ای ساخته است که در آن از جنگ تحمیلی به مد تحمیلی غرب می رسد که به علت نبودن جایگزین داخلی، مصرف کننده مجبور به استفاده از آن است.

لباس عاشقی / هیئت دانشجویان و فارغ التحصیلان هنر

داشتن لباس فرم شاید برای فضایی مانند هیئت کمی سنگین به نظر برسد. معمولاً فضاهایی مانند مدرسه و یا سازمان‌ها که نظام‌مند هستند و افراد علاوه برداشتن تعهد زمانی، وظیفه‌ی خاصی را نیز بر عهده‌دارند، از لباس فرم استفاده می‌کنند؛ ولی در اینجا تعهد خادمان یک امر قلبی است. در هیئت، فضا بیشتر از آن‌که قوانین ظاهری داشته باشد، نظمی باطنی دارد که همه را به خود وابسته و مسئولیت‌پذیر می‌کند. عشق به صاحبان این خیمه‌ها باعث ایجاد فضایی متفاوت می‌شود که افراد به‌دوراز معادلات زندگی روزمره، بدون چشم داشت با دل‌وجان وظیفه‌ای را انجام می‌دهند.
طراحی لباس در هیئت هنر پیش از آن‌که برای خادمان باشد برای کمک به مهمانان عزادار است تا راحت‌تر بتوانند خادمان هیئت را بشناسند و از آن‌ها کمک بگیرند. این لباس‌های فرم (که پیش‌تر کمتر در هیئت‌های دیگر دیده‌شده است)، از وجوه تمایز هیئت هنر محسوب می‌شود. در طراحی لباس آقایان سعی شده است با الهام از لباس‌های نظامی و گذاشتن بند سرشانه، صلابت و ایستادگی را به بیننده منتقل کند، برخورد گرم و صمیمی خدام با مهمانان به خصوص هنگام ورود، مکمل این لباس‌ها شده است و صلابت را در کنار محبت باهم به نمایش گذاشته است. لباس بانوان هم که مانتو و شال خاص هیئت است، به نحوی طراحی‌شده است که در کنار حفظ حجاب کامل، خادمان بتوانند بدون مزاحمت به فعالیت بپردازند. طراحی لوگو بر روی سرآستین‌های مانتو و بازوی لباس‌ها برای آقایان و یقه‌ی ایستاده، این لباس‌ها را متمایز از دیگر لباس‌های مشکی کرده است. نکته‌ی شاخص امسال، لباس دمام زن ها بود. لباس این گروه که برنامه‌ی هیئت با دمام زنی آن‌ها شروع می‌شود، معمولاً همان لباس فرم همراه با سربند بود. امسال علاوه بر آن کاوری اضافه شد که به‌نوعی الهام از کفن پوشان و نشان‌دهنده‌ی آمادگی برای شهادت بود. پشت کاورها نیز برای هماهنگی بیشتر لباس‌ها با دیگر المان‌های امسال هیئت، آرم پوستر که در فضاسازی هم استفاده‌شده بود، کار شد.
همچنین علاوه بر طراحی لباس برای خادمان هیئت، شال و لباس ویژه محرم برای عزاداران طراحی‌شده است که در معرض فروش قرار داده می‌شود. لباس‌های مشکی برای کودکان که با استقبال عزاداران مواجه شد، از دیگر محصولات شاخص هر ساله ی هیئت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان هنر است.

لباسی از جنس معماری ایرانی / گروه طراحی فوژه

فوزیه فرودنیا، طراح لباس، متولد ١٣٦٧ در شهر کرمان، مدرک کارشناسی خود را در رشته ارتباط تصویری (گرافیک)، از دانشگاه هنر تهران دریافت کرده است. بلافاصله پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه، فعالیت مستقل خود را در زمینه ی طراحی لباس شروع کرده و تا به حال ١٢ مجموعه ی لباس ارائه داده است. او در گفت و گو با نشریه خط، درباره مجموعه‌ی لباسی که طراحی آن از معماری ایرانی، الهام گرفته شده، می‌گوید:

" تا به حال، چهار مجموعه طراحی لباس، با الهام از معماری اصیل ایرانی (اسلامی) ارائه داده‌ام. در این بین، تمام تلاشم را کرده‌ام که هنر پر نقش و نگار ایرانی را، با استفاده از برش‌های زیاد ولی ساده، به روان‌ترین شکل ممکن، بدون استفاده از چاپ نقوش بر روی پارچه و یا استفاده از پارچه‌های از پیش طراحی شده‌ی موجود در بازار، طراحی کنم. هدف من از طراحی این چهار مجموعه ارائه شده، ایجاد یک اثر کاملا اصیل ایرانی، در کالبدی کاملاً مدرن است؛ که در آن دو ویژگی سادگی مدرن و شلوغی سنت، باهم تلفیق شده‌اند.

در بعضی از کارها، این بیان عمیق تر می‌شود. مثلا مجموعه‌ای که با الهام از درب‌های ایرانی (سیر تغییر و تحول آنها از دیروز تا امروز و تأثیراتی که گذر زمان بر آنها داشته) طراحی شده؛ ایده‌ی اصلی آن، برگرفته از جمله‌ی معروف جیمی موریسون (شاعر و خواننده یک گروه موسیقی به نام the doors) است که می‌گوید :"چیزهایی هست که می‌دانیم و چیزهایی هست که نمی‌دانیم؛ و در این میان، درب‌ها قرار دارند."

به نظر من، شباهت بسیار زیادی میان درب و لباس وجود دارد. هر درب، با وجود اینکه بر آنچه در پس‌اش می‌گذرد، حریم ایجاد می‌کند و آنچه در درونش می‌گذرد را کاملا پنهان می‌کند؛ در عین حال با شکل ظاهری خود، هویت درونش را تا حدودی آشکار می‌کند. اینکه این جا خانه است یا مسجد، یا کاروانسرا یا ...، در نهایت از شکل ظاهری درب قابل تشخیص است. لباس نیز برای ما انسان ها، یک پوشش است و به نوعی رازدار، که ما را پنهان می‌کند. ضمن اینکه تا حدودی شخصیت درونی، روحیه و سلیقه‌ی ما را نیز بیان می‌کند؛ البته تا حدودی که لازم باشد.

در طراحی این لباس‌ها، از آستر لاجوردی رنگ (که برای من همیشه نمادی از هنر ایرانی است) استفاده شده است. رنگ لباس‌ها سفید،سیاه و آبی است. استفاده از این رنگ ها، به جهت نمایش پوشش رنگی است که امروزه بر روی درب های قدیمی می بینیم. درب های زیبایی که به مرور زمان پوسیده شده، نقوش و جزئیات حکاکی شده و تزئین شده را زیر خود پنهان کرده‌اند."

تی‌شرت‌های هدیه اصفهان / سِکوک

هیجان یک محصول فرهنگی زمانی دوچندان می‌شود که یک غیر ایرانی در کشورش تی‌شرتی بپوشد با فونت فارسی، فونتی که معرف لهجه‌ی یکی از شهرهایمان باشد یا تی‌شرتی با فرمی ایرانی اسلامی، سوغاتی کشورمان برای توریست‌ها شود.
سه هنرمند جوان با جدی گرفتن پروژه‌های دانشگاهی‌شان، توانستند محصولی طراحی کنند که معرف شهر محل تحصیلشان باشد؛ و این محصول را با نام تجاری سِکوک به تولید انبوه برسانند. طراحان این تی‌شرت‌ها خانم زهرا کشاورز و آقای پیام شیرانی، فارغ‌التحصیلان دانشگاه هنر اصفهان و خانم مریم واعظ، فارغ‌التحصیل طراحی صنعتی دانشگاه هنرهای زیبای تهران هستند که در دوران دانشجویی خود این پروژه را با هدف طراحی هدیه یا سوغاتی توریستی برای شهر اصفهان انجام دادند و آن را تبدیل به یک کار جدی و پرفروش کردند؛ که عامل موفقیت آن خلاقیت در تمام اجزایش است. نکته‌ی قوت این مجموعه، علاوه بر طرح‌های گرافیکی روی تی‌شرت‌ها، بسته‌بندی خاص و جذاب آن است که خوش‌فکر بودن طراحان آن را بیش‌ازپیش نشان می‌دهد.
خانم کشاورز درباره‌ی این پروژه می‌گوید: " این پروژه مطالعه‌ی گسترده‌ی بازار را داشته است و انتخاب محصول تی‌شرت به‌عنوان بستر این خلاقیت، حاصل همین مطالعات است. هدف ارائه محصولی به‌ عنوان هدیه بود که امکان همراه بودن را دارا باشد. خاصیت لباس ارائه شخصیت فرد است و هدف ما این بود، با تولید تی‌شرت‌هایی با طرح ایرانی کمک به ساخت شخصیت ایرانی کنیم."
مسئله‌ای که شاید کمی بیشتر می‌توان روی آن تأمل کرد، فرم کلی لباس‌هاست که تی‌شرت‌های آستین‌کوتاه معمول در بازار است. شاید اگر بر روی کلیت طرح لباس‌ها نیز کار شود، این مجموعه به یک مجموعه‌ی بی‌نظیر فرهنگی تبدیل گردد. هم‌اکنون این طراحان جوان به دنبال طراحی و تولید تی‌شرت‌های جدید این خانواده هستند که به‌زودی تولید و به بازار عرضه خواهد شد.

پوشاک اسلامی / LiL Umah

تا به حال چقدر به لباس هایی که می پوشیم توجه کرده ایم؟ نه به این که حالا چی بپوشم و نه این که چطور ست کنم؟! در واقع این ها همان سؤالات معمولی هستند که ما به هنگام حضور در هر نوع جمعی از خود می پرسیم تا بهتر دیده شویم؛ اما تا به حال اتفاق افتاده که به لباس هایمان به چشم یک عنصر تبلیغاتی نگاه کنیم؟
نحوه لباس پوشیدن ما نشان دهنده وجوهی از شخصیت ماست که بسته به محل استفاده از آن می تواند بیانگر موقعیت اجتماعی یا شغل ما و بسیاری چیزهای دیگر نیز باشد. در واقع لباس های بی زبان ما خیلی درباره ما حرف می زنند، پس چه بهتر که ما خودمان لباس هایمان را دست آموز کنیم تا همان چیزی را بگویند که ما می خواهیم.
سایت Lilumah هم با بهره گیری از زبان لباس ها، سعی در تبلیغ و آشنایی مردم و به خصوص کودکان غربی با دین اسلام کرده است. این سایت انگلیسی زبان، تمرکزش را بر روی پوشاک کودکان گذاشته و با طراحی خوش رنگ و لعاب لباس ها سعی در جذب آنان کرده است، زیرا در فضای غرب، شاید مسلمان بودن برای کودکان راحت و قابل فهم نباشد؛ چون در آن سر دنیا مثل این جا، مسلمانی راحت نیست و مسلمانان در آن جا می کوشند تا از طرق گوناگون خود را معرفی نمایند و دین شان را نیز هر چه بهتر تبلیغ کنند.