هفت شهر عشق/ معرفی حسینیه‌های نایین

هر کدام از محله‌های قدیمی نایین به نام‌های محلۀ پنجاهه، باب‌المسجد، نوآباد، چهل‌دختران، کلوان، سرای‌نو، کوی‌سنگ و محمدیه، حسینیه‌ای به همین نام دارند که به شکل سنتی خود در مرکز محلات بنا شده‌اند. این مکان‌ها که هستۀ اولیۀ آنها میدانی سرباز بوده است، در اصلی ترین محل عرضۀ اندام مردم در شهر قرار گرفته است. همچنین در جوار این حسینیه‌های میدان‌گاهی مکان سرپوشیدۀ گنبدخانه‌ای شکلی وجود دارد که درب ورود به آن از میدان گشوده می‌شود و به آن حسینیه سرپوشیده می‌گویند. کارکرد این حسینیه‌های سرپوشیده، هم برای فصل سرماست و هم در برگزاری مراسم سخنرانی و عزاداری به کار می‌روند. در ایام محرم آیین‌هایی چون تعزیه‌خوانی، نخل‌گردانی و حرکت دسته‌های عزاداری در این حسینیه‌ها به جریان می‌افتد و همان کارکردی که مرکز محله برای گردهم آوردن مردم و رقم زدن اتفاقات اساسی محله در دیگر ایام سال دارد، در این ایام برای عزاداری اباعبدلله به کار می‌آید.

در گذشته که خانه‌های قدیمی این محلات پر از سکنه بود، این کارکرد میدان، علاوه بر اینکه امکانات مناسبی از جمله دسترسی به راه‌های اصلی و ایجاد فضای کافی برای عزاداری را فراهم می‌کرد؛ با قرار دادن مکان عزاداری در مراکز محلات و جمع شدن مردم محله در آن، حضوری هماهنگ و تمام عیار از این مراسم را در شهر به نمایش می‌گذاشته است. امروز نیز عزاداری در این حسینیه‌ها برگزار می‌شود؛ اما برخی از خانه‌های قدیمی خالی از سکنه شده‌اند و مردم در بافت جدید شهر سکونت دارند. با این‌حال مراسم عزاداری به همان قوت خود پابرجاست و هر ساله در ایام محرم به بافت قدیمی شهر جانی تازه‌ای می‌بخشد.

فلز در دستان هنرمند / سلام

زمانی که فلز سخت و بی‌روح در دستان هنرمند ایرانی قرار می‌گیرد، انگار روح در آن دمیده می‌شود و به سخن درمی‌آید.
گروه آفرینش‌های هنری سلام با مجموعه‌ای به نام حدید، هنر دست استادکاران اصفهانی را عرضه کرده است. محصولاتی با نمادهای عاشورایی که با شیوه‌ای نو به مجسمه‌هایی تبدیل‌شده‌اند که می‌توانند جزئی از زندگی مردم شوند و گامی باشد در جهت زنده ماندن این نمادها که در سال‌های اخیر روبه فراموشی می‌روند. این مجموعه در میان دیگر محصولات سلام، به لحاظ انتخاب مواد و تکنیک به‌کاربرده شده متمایز است.
 هنرمندان این مجموعه با استفاده از طرح پرندگان، کلاه‌خود و قسمتی از علم‌های عاشورایی گویی می‌خواستند این مجموعه را مختص هنر عاشورا کنند. فرم طوق که از دیرباز در مراسم و دسته‌های عزاداری محرم به‌تنهایی و با به عنوان تیغه‌ی میانی و بلندتر از همه در علامت-علم-عزاداری استفاده می‌شده، شکلی شبیه به درخت سرو دارد. سرو در گنجینه‌ی ادبیات فارسی بیانگر راست‌قامتی و رشادت است. بر همین اساس طوق را نمادی از حضرت اباعبدالله(علیه السلام) می‌دانند.
تکمیل‌کننده‌ی این آثار فلزی، پایه هایی از جنس چوب گردو است که با تکنیک سوخت چوب روی آن حکاکی شده است. نکته‌ی دیگر این مجموعه طراحی بسته‌بندی آن است که هرچند، طراحی خلاقانه و نویی دارد ولی با توجه به قیمت بالای محصولات می‌توانست، طراحی بهتر و جذاب‌تری داشته باشد.

مقتل نگاری نقاشانه / حسن روح الامین

"مقتل" بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ شیعه است. مقاتل، متونی مکتوبند که از زوایای گوناگون به شرح بزرگترین حماسۀ سرخ تاریخ نشسته اند. بیان جزء به جزء و عینی وقایع و روابطی که عموما توسط روضه خوانان برای مردم شرح می شوند و طبعا به تصویرسازی ذهنی مخاطبین از آن حماسه می انجامند. این تصویرسازی ها گاه به حکم توانایی مخاطبِ هنرمندی، به جامۀ هنر در می آید و بسته به ظرف روح هنرمند و زاویه نگاه او می تواند به آثاری کاملا عینی و ملموس و بیانگر واقع، و بسیار نزدیک به متن مقاتل بدل شود و یا به آثاری قدری عمیق تر و نزدیک تر به روح حقیقی واقعه و از این رو آمیخته تر به حجاب خیال و اشاره وار و کنایه آمیزتر.
آثار دستۀ نخست را شاید بتوان "مقتل های تصویری" نامید و یا "مقتل نگاری های نقاشانه" و "حسن روح الامین" نقاش جوانیست که آثارش در این دسته می گنجند. آثارش روایاتی عینی اند از مقاتل؛ روایاتی که اگرچه جسارت و صراحتشان در نزدیک شدن به وقایع، لرزه بر اندام انسان می اندازد و تحمل را دشوار می کند، اما درعین حال هوشمندی هنرمند به عنوان مثال درعدم چهره پردازی، اشاره به حفظ حریم و فاصله ای دارد که قدری، بار را سبک می کند.
در مجموع شاید بتوان گفت آثارعینی و ملموس "روح الامین" در میان انبوه آثار تصویریِ تغزلی و نمادین با محوریت حماسه کربلا، حُکم مقاتل را دارند در کنار اشعار عاشورایی؛ مواجهه ای مستقیم با واقعیت، که شاید نتوان ضرورتشان را انکار کرد.

تصویر سه ساله / زهرا کیانی

از بهترین نمونه های تصویرسازی مضامین اعتقادی برای کودکان را شاید بتوان اثری متعلق به زهرا کیانی با موضوع حضرت رقیه (س) کودک خردسال امام حسین (ع) دانست. در این اثر، که راوی آخرین لحظات حیات این دختر سه ساله است، هنرمند هوشمندانه، سر بریدۀ پدر را چون خورشیدی درخشان تصویر نموده و از ورود به واقعیت دلخراش آن صحنه به لطافت پرهیز کرده است. وی با تصویر پرندگانی گریان در اطراف دختر و نمایش آسمانی تیره اما لطیف، حزن آن لحظات را اشاره وار و متناسب با روح لطیف کودکان ترسیم نموده است. محوریت متن این تصویرسازی، شعری از غلامرضا سازگار است که در دو طرف تصویر نوشته شده و بر تناسب متن و تصویر در این اثر تاکید می کند. تکنیک تصویر یاد شده نیز مانند غالب آثار این هنرمند، کولاژ است که امکان برقراری ارتباطی مناسب با مخاطب را به راحتی فراهم می کند.

ماه از نگاه آسمانیان / حسن روح الامین

زاویه دید را شاید بتوان از مهمترین و تعیین کننده ترین وجوه ترکیب بندی دانست؛ وجهی که مانند سایر وجوه ترکیب بندی و در کل، مبانی بصری، قواعدی خاص خود دارد و برای صورت های گوناگونش معانی خاصی تعریف شده است؛ اما این معانی، مطلق نیستند و در آثار متعددی استثنا خورده اند. دو اثر "حسن روح الامین" با موضوعیت حضرت اباالفضل (ع) نمونه های نقض یکی از این معانی است. زاویه دید از بالا غالبا زاویه نگاهی تحقیرآمیز قلمداد می شود که به واسطۀ آن، سوژه و احتمالا عملش، خُرد به نظر می آید؛ اما این دو اثر گواه آنست که عظمت سوژه گاه آنقدر زیاد است که حتی در خردترین قالب ها نیز خود را می نمایاند و اگر هنرمند احاطۀ کافی بر زبان تصویریش داشته باشد، می تواند قواعد معمول و مرسوم را نیز زیر سوال برد. نگاه از بالا در این دو اثر، نه نگاه مخاطب عادی به سوژه، که گویی نگاه ناظر آسمانی است؛ چرا که زیبایی و عظمت حماسۀ شگرف این علمدار رشید را تنها اهالی عالم بالا می فهمند؛ و از این رو مخاطب نیز از آن منظر به اثر نگاه می کند نه از منظر خود؛ وعملا مطلق بودن این قانون نیز مانند بسیاری از قوانین زیبایی شناسانه زیر سوال می رود.
اثر "سقا" تصویر یکی از ناب ترین لحظات حیات قمر بنی هاشم (ع) است که در ترکیبی ساده اما محکم با تاکیدی ویژه بر سوژه، بواسطۀ رنگ و تیرگی و روشنی و ایجاد فرمی بسیار زیبا، از نگاه همان ناظر آسمانی به نمایش درآمده و نسیمی از روح آن لحظات را به جان مخاطب می رساند. اثر دیگر نیز تصویری غمبار اما حماسی از لحظاتی است که این امیر رشید مورد هجمۀ حرامیان قرار گرفته است. ترکیب مناسب و متمرکز بر سوژه، با خطوط شکسته و پر تکاپو به خوبی بیانگر حس این لحظات است.

نشانه های مغایر/ حسین زنده رودی

نمادها و نشانه ها اقسام مختلف دارند، بر اساس نگرش های گوناگونی بوجود می آیند و معانی القائیشان البته با بستری که در آن خلق و ارائه می شوند در پیوند است. عدم توجه به ریشه نمادها و بستری که مخاطب در آن با اثر مواجه می شود، گاه به جهت دهی های بی راهی منجر می شود و مخاطب را آگاهانه یا ناآگاهانه به وادی بد سرانجامی هدایت می کند. از این رو، لازمه ی به کارگیری آن ها، دانشی عمیق به معنای نمادها و پیش از آن، روشن بودن قصد هنرمند از به کارگیری آن ها برای خود است.
حسین زنده رودی از هنرمندان نمادگرا در نقاشی معاصر ایران به شمار می رود و از این رو انتظار می رود انتخاب نشانه هایش متکی بر معنا و هدفی مشخص باشند. اما نکته جالب توجه در آثار وی طیف گسترده نمادها است که دارای فضاهایی گاه متشتت و بعضا متضاد نیز هستند و از این رو جمع آن ها در یک نظام فکری واحد و منسجم دشوار به نظر می رسد. ورود به دایره مقدسات و تصویرگری قرآن، و استفاده از نمادهای مذهبی شیعی، که البته گاه با قداست و معنویت چندانی نیز همراه نیست (نظیر ریزنوشته هایی به شوخی و جدی و اسامی افراد و شماره تلفن ها و ... در اثری با موضوع عاشورا و بر پیکره ای بی دست و بی سر)، و در عین حال استفاده از برخی نمادهای شاخص فراماسونری و همچنین بهره گیری فراوان از فضای تصویری رمل و اسطرلاب و جادو، چندان با یکدیگر قابل جمع نیستند. مگر اینکه هنرمند، مدعی بهره گیری از نمادها صرفا از وجه بصری و زیبایی شناسانۀ آن ها باشد، چیزی که زنده رودی منکر آن است؛ وی همواره بر معناداری و پس زمینه ی فکری-فلسفی آثارش تاکید دارد، و همین مساله، مخاطب را در مواجهه با آثارش بیشتر دچار سردرگمی و تردید می کند.

سحر شب تار / زینب عاشوری، علی‌محمد غلامی، فائزه مینویی

یک.

امام تنها ماند. خوب ها هم گوش شنیدن حق را نداشتند. هنوز بدی عالم گیر نشده است.

دو.

واقعه عاشورا روشنگر جبهه حق و باطل است. سرخی خون حسین(علیه السلام) عالم را فراگرفت.

سه.

زینب(سلام الله علیها) است که بعد از عاشورا باید رسالتی که بر دوش دارد را به انجام برساند؛ دور و برش را سیاهی گرفته است.

چهار.

امروز ندای زینب(سلام الله علیها) و خون حسین(علیه السلام) معیار حق و باطل است. همه ی زمان ها عاشورا و همه ی سرزمین ها کربلا است.

پنج.

جهان، انتظار قیام سبز امام را می کشد و به سمت نور در حرکت است.

آثار مفهومی این قابلیت را دارند که مخاطب را از زوایای مختلف به تفکر وادارند. برخورد مخاطب با اثری که بنا دارد مفهوم خاصی را در قالب نشانه هایی نه چندان آشکار و کلیشه ای به وی منتقل کند، بدون شک پیچیده و متفکرانه خواهد بود. این ذات هنر مفهومی است. آنچه که مهم است نحوه ی پرداخت به موضوع است؛ نباید پیچیدگی اثر باعث مهجور ماندن مفهوم اصلی شود. زینب عاشوری، علی محمد غلامی و فائزه مینویی فارغ التحصیلان دانشگاه هنر، قیام سرخ امام حسین(علیه السلام) و قیام حضرت حجت(عج الله تعالی فرجه) را این بار در قالب اثر هنری متفاوت، با پرداختی خلاقانه، در پنج فریم به نمایش در آوردند. این اثر هنری که تحسین مخاطبین را در پی داشت، در شب های ماه محرم، در هیئت هنرِ دانشگاه هنر، به نمایش درآمد.