هر روز افغانستان/مرتضی هراتی

آنچه عکاسی خیابانی را از عکاسی مستند متمایز می کند، پیش شرط های شکل گیری این نوع از عکاسی است. حضور مردم، محیط های عمومی، لحظاتی غیر قابل پیش بینی و کنش هایی غیر منتظره... همه از ارکان اصلی عکاسی خیابانی هستند.

و این همان «لحظه قطعی» بود که برای اولین بار در فریم های هنری کارتیه برسون دیده شد. 

مرز عکاسی مستند و عکاسی خیابانی بر سر تفاوت هایی است که در انتخاب آگاهانه ی لحظه و سوژه و مفهوم و معنای عکس خود را نشان می دهند. هرچند در این چند خط قصد بررسی تفاوت ها و شباهت های این دو گونه از عکاسی را نداریم اما به بهانه ی تصاویر مرتضی هراتی، گذری کوتاه بر عکاسی خیابانی کردیم. مرتضی هراتی مقیم افغانستان است و سال هاست که از علاقه ی خود به عکاسی خیابانی می گوید. تصاویر او هر چند ممکن است به تمام معنا در حیطه ی عکاسی خیابانی نگنجند اما تلاشی است از ثبت لحظه های زیبا که حضور عنصری انسانی در آن دیده می شود.

شاید همین بار انسانی و انتخاب زیستگاه خاصی که او برای عکاسی اش انتخاب کرده، اولین پارادوکس با عکاسی خیابانی باشد و تصاویرش را به عکاسی مستند نزدیکتر کند. چرا که بیش از آنکه در برگیرنده ی صرف حضور انسان باشد ،دربرگیرنده مفاهیم انسانی است.

حضور هدفمند دوربین در میان انسان هایی رنج دیده و زحمت کش با سابقه طولانی در فقر و جنگ، فریم های این عکاس را تبدیل به سندهایی می کند برای شهادت مظلومیت قوم افغان.

لحظه ناقطعی/ بازخوانی تصاویری از دوران دفاع مقدس

بازخوانی تصاویر قدیمی همیشه نیازمند رویکردی جهت دار و محتوا محور است. اکران دوباره آنچه که بارها به واسطه ی رسانه های مختلف منتشر شده است با نوع نگاهی تازه می تواند دوباره مخاطب را به چالش نگریستن دعوت کند . 

«لحظه نا قطعی» از این دست است؛ نمایشگاهی از آثار چند عکاس دوران دفاع مقدس که با رویکرد زیباشناسانه، چیدمانی از تصاویر را در نگارخانه ی تم روبه روی مخاطبان قرار داده است.

این نمایشگاه منتخبی  از آثار جاویدالاثر کاظم اخوان، شهید سعید جانبزرگی، شهید محسن چوبدار، احسان رجبی و مهرزاد ارشدی است که تحقیق و نمایشگاه‌گذاری‌ آن توسط رهام شیراز مدرس عکاسی در دانشگاه و همیاری روزبه ملکی کارشناس ارشد رشته عکاسی صورت گرفته.

لحظه نا قطعی در بیانیه خود می گوید : «اگر عکاس خیابانی را شخصیتی بدانیم که به واسطه‌ی مواجهه‌اش با فضاهای شخصی دیگران در یک عمومی‌ مانند خیابان به قاب‌های ذهنی‌اش دست پیدا می‌کند، عملکرد عکاس -ـ رزمنده‌های این مجموعه بسیار نزدیک به عکاسی خیابانی است؛ با این تفاوت که مواجهه‌ی عمیق آنها در این عمومیِ خاص (خط مقدم)، بسیار تابع شهامت شان برای نفوذ و احاطه به روح اتفاق‌های پرتنشِ جنگ است.»

آنچه که از خاطره این تصاویر دیده شده در برهه های خاص زمانی در ذهن ها باقی مانده، مستنداتی است که در زمان خود حاوی واقعیت های سال های متمادی از عمر مردم این سرزمین است که در پی جنگی تحمیل شده، تغییرات خواسته و ناخواسته ای کردند. 

وحال نگاهی دوباره با گونه ای خاص از مستند به آنچه مستند جنگ خوانده میشود می تواند طراوتی در این حوزه ایجاد کند . 

نمایشگاه «لحظه نا قطعی» تا ۱۹ آبان ماه در نگارخانه تم برپاست .

عکاسی با موبایل / آکو سالمی

پیش‌تر عکس‌های موبایلی مختار حسین‌زاده را با هم دیده بودیم. آکو سالمی عکاس موبایلی دیگری است که بعضی تصاویرش در رسانه‌های معروف دنیا و نمایش‌گاه‌های گوناگون به نمایش درآمده است. سالمی هم‌چون حسین‌زاده به دنبال ثبت تصاویری از زیر پوست شهر است، تصاویری که رسانه‌های رسمی کم‌تر تمایل پرداختن به آن را آن‌گونه که واقعا هست، دارند. همان‌طور که او نیز معتقد است، سهولت عکاسی با موبایل و موضع پایین‌تری که مردم در برابر تلفن هم‌راه دارند، امکان نفوذ بیش‌تری را به روزمره‌ی مردم و ثبت تصاویر زنده و واقعی‌تر می‌دهد. آکو سالمی البته سعی در ایجاد مجموعه‌هایی هدف‌مند دارد. اگرچه یک عکاس خیابانی وابسته به رخ‌دادهایی است که در مقابل‌ش رقم می‌خورد، اما او مجموعه‌هایی را با موضوعات از پیش تعیین‌شده و با همان سبک و سیاق تصاویر خیابانی عکاسی کرده است. او تصاویر از پیش برنامه‌ریزی شده‌اش را هم هم‌چون تصاویر خیابانی با چینشی اتفاقی و فضایی غالبا مبهم عکاسی می‌کند. ابهام و رازآلودی عکس‌های او، که بیش‌تر در تصاویر سیاه و سفیدش احساس می‌شود، فضایی معلق را خلق می‌کنند که طبق اشاره‌ی خودش، مخاطب را میان امید و ناامیدی رها می‌کند.

عکس‌های سیاه / مختارحسین زاده

عکاسی به خلاف دیگر هنرها در خلوت هنرمند خلاصه نمی‌شود و عکاس ناگزیر با محیط زنده‌گی و آدم‌های اطراف‌ش تعامل رو در رو دارد. اما این‌که عکاس به سراغ چه چیزهایی برود و سوژه‌های‌ش را چه‌گونه بنماید همه وابسته به اوست. مختار حسین‌زاده از عکاسان خیابانی و موبایل به دست نسبتا مطرحی است که عکس‌های‌ش به خصوص در اوری‌دی‌های اینستاگرامی زیاد دیده می‌شود. قسمت زیادی از تصاویر او را صحنه‌های سیاه تشکیل می‌دهد. سیاه نه فقط به معنای بی‌رنگ و سیاه و سفید بودن تصاویرش، بل‌که به معنای زاویه‌ی دید و نحوه‌ی روایت او. مختارزاده علاقه‌ی زیادی به ضبط قاب‌های دردناک، سرد و غم‌گین از روزمره‌های مردم دارد. اگرچه هنرمند باید آینه‌ی مردم‌ش باشد اما ماندن در مشکلات و سرودن مرثیه‌های ناامیدکننده دردی را دوا نخواهد کرد. 
حسین‌زاده با انتخاب حساب‌شده‌ی عناصر تصویر حرف خودش را می‌زند. او گاهی فارغ از اصول ترکیب‌بندی و زیبایی شناسی عکاسانه، با هم‌نشینی و ارتباط معنادار اجزای تصویر تاثیر حسی و معنایی پشت لنز را به مخاطب منتقل می‌کند. این موضوع را می‌توان از بازخورد مخاطبان به تصاویر ظاهرا عادی او به خوبی فهمید. تصاویر سیاه و سفید او گذشته از بار معنایی، گاه خلاقیت‌هایی فرمی و بدیعی دارند که غالبا به کمک  بازی نور و سایه و تعادل میان سیاه و سفید ایجاد شده است.

استودیوی خیابانی

در اواسط قرن نوزدهم عکاسی به سرعت تبدیل به رسانه ای می شد که اعضای طبقه کارگر می توانستند با آن خودشان را به یکدیگر معرفی کنند، و به این وسیله هویت طبقاتی اطمینان بخشی را بوجود بیاورند. تعجبی ندارد که بسیاری از افراد فقیرتر هم چنان پرتره های استودیویی را ترجیح می دادند، چرا که پس زمینه های باشکوه  یا شگفت انگیز استودیویی، آنان را در موقعیتی کاملاً متفاوت از موقعیت خانه های قوطی کبریتی شان قرار می داد.
فون های عکاسان استودیوهای خیابانی اغلب نقاشی شده اند. در سالهای آغازین اختراع عکاسی پس زمینه ی عکس ها اغلب نقش پرده ی بود که پشت آن یک باغ نقاشی شده بود و سوژه کنار یک گلدان و بر روی یک صندلی پز داده می شد. این پرده همراه با دیگر ملزومات عکاسی از اروپا به استودیوهای دیگر کشورها صادر می شد. این فضا برای طبقه کارگر غربی و مردمان اغلب کشورهای توسعه نیافته پس زمینه ای باشکوه و شگفت انگیز بود. سورن لال وانی( پژوهشگر حوزه مطالعات فرهنگی) در پژوهشی نشان داد که چگونه پرتره های عکاسی از رهگذر قراردادهای نمایش، هم در عرصه لباس و هم در عرصه ی آرایش تن، به نمود قدرتمند فرهنگ بورژوایی بدل شدند. لال وانی با ارائه نمونه هایی نشان داد که چگونه پرتره ها بر ارزش های سرمایه داری در حوزه دولت- ملت، خانواده و فرد صحه می گذاشتند. امروزه هم پرتره های عکاسخانه های اصلی شهر از همان قواعد و قراردادهای مشابه نمایش پیروی می کنند.
اما استودیوهای خیابانی تا حد بسیار زیادی از قواعد عکاسی توریستی تبعیت می کنند و پس زمینه های آن با پس زمینه های تاریخی فکری و عقیدتی مکانی که در آن برپا شده اند همخوان هستند. به طور مثال یک عکس حرم بارگاهی از مشهد مقدس تجربه زیارت و آنجا بودگی یک زائر را تکمیل می کند. در میان عکس ها پرده هایی نقاشی شده از مکان های دیدنی و تاریخی مثل تاج محل، منظره و بناهای تاریخی چین، حرم امام رضا، نقش فرشته، حضرت مسیح دیده می شود. در برخی دیگر از تصاویر نشانه های پیشرفت تکنولوژی و تعاریفی که از جوامع بر اساس آن می شود مانند موتورسیکلت، برج ها، هواپیما و... نقاشی شده است. پرده های استودیوهای خیابانی پر از نشانه ها و دلالت های ضمنی و آشکاری است که بررسی آن نیاز به تأمل بیشتری دارد و ازحوصله ی این متن خارج است.