نماهنگ آغوش امن/ محمد فکریان-علی طادی

"آغوش امن" عنوان نماهنگی است که در هفته دفاع مقدس چندین بار از شبکه های مختلف سیما پخش شد. موضوع نماهنگ درباره ی شهدای غواص است و یکی از معدود کارهای قابل دفاعی است که در رابطه با این موضوع ساخته شده است؛ این قابل دفاع بودن به معنای بی عیب بودن آن نیست. جدای از بحث شعر خوب یاحا کاشانی و خوانش قابل قبول رضا صادقی که تا حد خوبی توانسته بود حس عاطفی مورد نظر را در مخاطب ایجاد کند، تصاویر کار، فراز و فرود بسیاری دارد.
 اولین نکته ای که در نگاه اول به نظر می رسد عدم تجانس تصاویر نمایشی ساخته شده و تصاویر آرشیوی به کار رفته است. هر چند تصاویر نمایشی به صورت تک پلان، اغلب قاب بندی گرافیکی مناسب و عکاسانه دارند اما چینش آن ها در کنار تصاویر آرشیوی جبهه و مراسم تشیع پیکرها به همگنی و تعادل درستی نمی رسد. در واقع تصاویر آرشیوی تکمیل کننده تصاویر نمایشی، که روایت اصلی اثر را تشکیل می دهند، نیستند و همین موجب ضعف کلی اثر شده است.
آغوش امن اولین کار جدی موسسه سفیرفیلم در حوزه نماهنگ است و در مجموع برای مجموعه ی مستندسازی که برای پرورش فیلمسازان جوان تلاش می کند اثر قابل قبولی است. محمدمهدی فکریان و علی طادی فیلمسازان جوانی هستند که با ساخت این کار نشان دادند، ظرفیت نسل جوان فیلمسازان متعهد در شاخه های مختلف فیلمسازی، ظرفیت قابل توجهی است و باید بیش از پیش مورد حمایت قرار گیرد.

مجموعه عکس «مادران انتظار» / فاطمه بهبودی

مادران انتظار حکایت سی سال چشم انتظاری مادرانی است که فرزندانشان قریب به یقین به شهادت رسیده‌اند. فرزندانی که بی نام و نشان یا به خاک سپرده‌شده‌ و گم نام‌اند و یا هنوز تفحص نشده‌اند.  
در این مجموعه عکس، بهبودی گاهی به جزییاتی مانند یادگاری‌های رزمنده مفقودالاثر پرداخته و گاهی بر رفتار مادران شکیبایی که در انتظار فرزند روزگار را سپری می‌کنند تمرکز کرده است. بهبودی درعکس‌هایی که از مادران گرفته  موفق‌تر عمل کرده‌است. مادران شهدای او برخلاف دیگر مجموعه‌های عکسی که از مادران شهدا دیده‌ایم مانند مجموعه نیوشا توکلیان مادرانی منفعل نیستند. بهبودی انتظاری توام با امید را عکاسی کرده‌است. در عکس‌های او مادرانی را می‌بینیم که انتظار آن‌ها را در پی یافتن فرزندشان به مناطق جنگی کشانده است.در عکسی دیگر مادری را می بینیم که زیر درختی که فرزندش آن را کاشته و امروز به ثمر نشسته خوابیده و یا مادری که با شوق لباس فرزندش را در آغوش گرفته‌است ، لذت و اشتیاق مادر از تعریف رشادت‌های فرزند را از چشمانش از پس عکس صامت می‌شنویم.
در این مجموعه  به وجود معنادار نور که خود القای امید و انتظاری مثبت است توجه‌ ویژه شده است. نوری جهت دار در این عکس‌ها بخوبی فضای تیره عکس را روشن کرده است. در یکی از عکس‌ها مادری ساک لباس‌ها و یادگاری‌های فرزندش را در دست گرفته است. در بالای کادر عکسی بزرگ روی دیوار توجه ما را جلب می‌رزکند. پیرزن قاب عکس‌هایی از فرزندانش و نیز ساعتی قدیمی را دقیقا روی قله کوه آویزان کرده است.  عکس نمایی از بزرگراه‌هایی است که به یک قله سپید ختم می‌شود. کنار قله قابی با نوشته یا قائم آل محمد وجود دارد. آنچه که از نشانه‌های درون عکس و کنار هم نشینی این عناصر دریافت می‌کنیم انتظاری طولانی بواسطه ساعت قدیمی و زنگار بسته‌ای است که مسیر طولانی جاده تا رسیدن به قله را با شهدا آذین بسته‌است، قله ای که اوجش ظهور است.

شهود شهدا

مرز باورها و ایمان ما در اوج سختی و بلا آزموده می‌شود. و این عکس‌ها چه زیبا اوج ایمان و خلوص نیت سربازان ما را نشان می‌دهد. این عکس تنها مستنداتی است که تفاوت جبهه جنگ ما را با هر جنگ دیگری آشکار کرده است. عکس‌هایی از رزمندگان در حال نماز در خط مقدم جبهه، جبهه‌ای که استراتژی آن نماز بود. گاهی برخی حوادث تاریخ مشابه‌اند اما نه، این بار تاریخ دوباره تکرار می‌شود. انگار حماسه‌ی حضرت حسین(ع) نیاز به پایان بی‌انتهای دیگری داشت، پایانی که اندوه روضه را در حسرت و آرزوی "یا لیتنا" تخفیف دهد. آنان از ته دل آرزوی بودن با حسین(ع) کردند و چه زیبا حماسه حسین را اقامه کردند. این عکس‌ها چه زیبا کمال نماز را برایمان عینی می‌کنند. گویی عکاس در کربلاست در حوالی ظهر عاشورا.
شهدای ما نه فقط بخاطر وطن نه فقط بخاطر ناموس بلکه آنها برای دین خدا جنگیدند . چه در نماز آنان بود که هنوز خاک وجودشان پر از اکسیر و معجزه است و حال و هوای تربت حسین(ع) دارد؟
چه زیبا در مناجاتشان عظمت مرگشان را درمیابیم." خدایا چه نعمت بزرگی به من عطا کرده ای که از مرگ نهراسم و در مقابل تهدید و تطمیع کوته‌نظران و سفلگان به زانو درنیایم. اما من که مرگ برایم شیرین و جذاب است، منی که همیشه به مرگ لبخند زده‌ام و همیشه به استقبالش شتافته‌ام، ، من در مقابل این دون صفتان احساس قدرت و آرامش می‌کنم. و اینان چه دشمنان و چه دوستان تعجب می‌کنند که چطور ممکن است من این‌طور جسورانه در مقابل طوفان حوادث قد علم کنم و امواج سهمگین مرگ را بر جان بپذیرم و اینچنین آرام و مطمئن لبخند بزنم...
( بخشی از مناجات دکتر چمران در کتاب خدا بودو دیگر هیچ...).

غیرنظامیان در جنگ تحمیلی

حمله عراق به مناطق مسکونی و غیر نظامی از روز سوم جنگ شروع شد. شهر اهواز اولین هدف غیر نظامی در جنگ بود که در ۲ مهر ۱۳۵۹ توسط نیروی هوایی عراق بمباران شد. ارتش عراق در آن روز‌ها طی سلسله عملیاتی، مناطق مسکونی در تهران، زنجان، همدان، بستان، تبریز، بروجرد، دورود، اندیمشک، دزفول، رامهرمز، آبادان، رشت، اصفهان، نهاوند، مریوان، بانه، پیرانشهر و صالح‌آباد را مورد حمله قرار داد و تعدادی زیادی از هموطنانمان را به خاک و خون کشید.

بسیاری از عکاسان با حضور در خط مقدم جبهه به ثبت صحنه های درگیری نظامیان پرداختند اما در این بین عکاسانی هم بودند که حاشیه های جنگ را به تصویر کشیدند. گاهی حواشی یک واقعه عمق یک فاجعه ای مانند جنگ را بیشتر نمایان می کند. برخی از عکاسان مانند بهمن جلالی با نگاهی مستند و بسیاری دیگر با نگاهی ژورنالیستی و گزارشی از جنگ عکاسی کرده‌اند. عکس‌های بهمن جلالی از ویرانه های بمباران آبادان نگاه مستند جلالی را برای ثبت واقعه جنگ نشان می‌دهد. در این عکس ها اگرچه حضور آدم های زخمی و دردمند را نداریم اما بیینده وقتی با بیمارستان ویرانی مواجه می‌شود می‌تواند لحظه بمباران و صحنه‌های دلخراش آن را تصور کند.

همانطور که در عکس‌ها می‌توان دید از جمله مشکلات اجتماعی که پس از حمله صدام به شهرها و روستاهای کشور، گریبان‌گیر مردم شد می‌توان به مهاجرت اجباری گسترده، بی‌سرپرست شدن بسیاری از خانواده‌ها، فروپاشی بسیاری از خانواده‌ها، فقر و بیکاری اشاره کرد. ایجاد دوگانگی فرهنگی و شخصیتی، گسترش حاشیه‌نشینی، گسترش جمعیت شهرهای مهاجر‌پذیر و کمبود خدمات و امکانات متناسب با جمعیت افزوده شده و هم چنین درگیری‌های پراکنده میان مهاجرین و ساکنان بومی این شهرها و بروز بزهکاری از جمله این آثار است. البته وفاق و همدلی مردم در پذیرش مهاجرین و مردم جنگ زده مثال زدنی است. آن روزها مردم روستاها و شهرهای اطراف بخشی از فضای خانه‌ها و حتی درآمدشان را با مهاجران تقسیم کردند. این ویژگی و خصلت ایرانیان از منظر علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی نیاز به بررسی و تاًمل بیشتری دارد. صیف الله صمدیان، فرنود، آلفرد یعقوب زاده، صیاد، ارژنگ، غلامرضا دادبین، کامران جبرئیلی، رضا مرادی، فرهومند، مسعود معین پور، حسین ارقامی، بهروز مهرام ، علیرضا فرزین و... از جمله عکاسانی هستند که به ثبت   و پوشش تصویری حواشی جنگ و غیرنظامیان در جنگ پرداخته اند. عکس‌هایی که در  ادامه می‌بینید متعلق به برخی از این عکاسان است.

و اما پس از جنگ...

اما بعد از جنگ... دوربین‌ها هم غلاف شد. بعضی رفتند دنبال کارشان آخر از اول هم عکاس نبودند، بعضی رفتند و پست‌های اداری گرفتند بعضی هم شدن معلم ما و شما . مهدی منعم هم رفت پی عکاسیش.
مهدی منعم عکاس دوران دفاع مقدس است و تا امروز دو کتاب از عکس‌هایش را چاپ کرده است. کتابی که حاصل ادامه فعالیت عکاسی او با موضوع جنگ است. مهدی منعم دغدغه عکاسی از جنگ را با پیگیری موضوع  مصدومان نظامی و غیر نظامی طی چندین سال پیاپی عکاسی کرده‌است. در مجموعه "قربانیان جنگ" منعم با سفر به استان‌های مرزی از مردم بی‌گناهی که در جنگ و یا انفجار مین‌هایی که عراقی‌ها در منطقه کاشته‌اند و پاکسازی نشده‌اند عکاسی کرده‌است.انفجار این مین‌ها موجب نقص عضو بسیاری از افراد آن مناطق شده‌است. کتاب او سند مظلومیت مردم ایران در جنگ تحمیلی ایران و عراق است.
منعم سوژه هایش را در هاله‌ای از ابهام در پشت شخص دیگر و یا پشت پرده یا هرچیزی پنهان می‌کند. سوژه‌های او اغلب بخش پنهان آسیب‌هایی است که بعد از جنگ متوجه مرزنشینان است. او تکه تکه گی را با برش‌هایش در هنگام ترکیب‌بندی تشدید و بر مفهوم قطع عضو تاکید بیشتری می‌کند. عکس‌های او از دست‌های قطع شده بعد عاطفی حس لامسه را برمی‌انگیزانند. در یکی ازعکس‌هایش تصویر دختر خردسالی است که با چشمان نافذش مخاطب را منقلب می‌کند. دخترک با لباسی پراز پولک که لباس محلی مناطق کردنشین است احاطه شده و دست‌هایی را می‌بینیم که بر گردنش حلقه زده‌اند. یک دست طبیعی و یک دست مصنوعی . مادری که تنها با یک دست از عهده تمام مسولیتش برنمی آید و شاید وجود دخترش آن را کامل کند. یا در عکسی دیگر مادری فرزندش را در آغوش گرفته اما مادرش نمی‌تواند با انگشتهای ظریف و زنانه‌اش فرزندش را نوازش کند و مردی که دست همسرش را گرفته است.
 این دست‌ها حامل پیام صلح و نماد مظلومیت غیرنظامیان بی‌گناهی است که هنوز هم طعمه مین‌هایی هستند که دشمن بعثی در مناطق مرزی کاشته‌اند.

کودکانه‌های جنگ

جنگ با همه ظواهر زشت و نازیبایی که داشت زیبایی‌هایی نیز برجای گذاشت. برخی از عکاسان با دانش و تسلطی که بر عکاسی مستند داشته‌اند بجای حضور در بطن میدان جنگ، حواشی جنگ را بخوبی دیده و ثبت کرده‌اند. در هر جنگی بیشترین آسیب متوجه کودکان است. این کودکان هستند که قدرت دفاع از خود را ندارند و روح لطیفشان طاقت تحمل زشتی‌ها و خشونت‌های جنگ را ندارد. همینطور خسارت مالی و جانی جنگ بر نسل بعد تاثیر زیادی می‌گذارد. در این عکس‌ها و نقاشی‌ها حال و هوای کودکان و زنان که مستقیماً درگیر جنگ نبوده‌اند دیده می‌شود. این عکس‌ها حامل خاطراتی است که بخشی از خاطرات جمعی و تاریخ شفاهی ماست. شاید این عکس‌ها را قبل آنکه دیده باشیم برخی از ما آن را لمس کردیم و برخی تنها شنیده ایمشان. کودکان تمام توانایی‌شان را در قلک‌هایی بشکل نارنجک، تانک و... برای کمک به رزمندگان ریخته اند. در نگاه اول اگر ندانیم که موضوع این نقاشی ها چیست با یک فضای شاد و پویا در تصویر مواجه می‌شویم که با جنگ در تضاد است. حضور رنگ‌های شاد و با خلوص بالا درترکیب‌بندی‌های منتشر که حسی از وحدت و بهجت را در تصویر ایجاد می‌کند. با نگاه جزءنگرانه زنان، کودکان و سالمندانی را می‌بینیم که اقلام خوراکی را برای کمک به رزمنده‌ها به مسجد آورده‌اند تا از آنجا به جبهه ارسال کنند. در یکی از نقاشی‌ها مراسم جشن عقد یک عروس و داماد را در ترکیبی مملو از رنگ بر سفره ساده‌ای می‌بینیم. اینجا خبری از زرق و برق‌های مراسم ازدواج‌‌های امروزی نیست. همه چیز ساده ‌است اما زیبا همانند لبخند رضایت عروس در کنار همسر رزمنده‌اش که در جنگ دچار نقص عضو شده‌است. این نقاشی و بسیاری از عکس‌های مراسم ازدواج آن زمان نشان می‌دهد که بسیاری از زوجین بخاطر احترام به خانواده‌های داغدار شهدا مراسم ازدواج را ساده می‌گرفته‌اند. این وفاق وهمدلی و ایثار که در نقاشی‌ها و رفتار کودکان در دوران جنگ قابل مشاهده است مصداق همان جمله زیبای حضرت زینب(س) است که فرمودند : " ما رایت الا جمیلا" که در نگاه زیبانگر این کودکان به جنگ تبلور یافته است.