نقدی بر نخستین نمایشگاه لباس عاشورایی

طراحی لباس، از جمله حوزه‌های مهم و کاربردی در طراحی است؛ هر چند شکل سنتی یا بازاری آن -به شکل خیاط خانه‌ها و مراکز تولیدی- در کشور ما رواج بیشتری دارد، اما حوزه آکادمیک و دانشگاهی آن نیز چند سالی است که جدی‌تر از گذشته دنبال می‌شود. در طراحی لباس دیگر صرفاً مسئله پوشش و رفع نیاز مطرح نیست، بلکه طراح در مقام هنرمندی ظاهر می شود که آراء و اندیشه‌های خود را در قالب طراحی لباس به ظهور می‌رساند، اتفاقی که می‌توان به شکل ملموس‌تر و البته حرفه‌ای‌تر در سایر کشورها به ویژه فرانسه، مشاهده کرد. 

امسال در اتفاقی بی‌سابقه هم‌زمان با شروع ماه محرم، شاهد برپایی «نخستین نمایشگاه لباس عاشورایی» بودیم که فی نفسه رخ داد مهم و مبارکی در عرصه هنرهای کاربردی و به ویژه طراحی لباس به شمار می‌آید، چرا که با توجه به فرهنگ عزاداری محرم در نزد شیعیان و به ویژه ایرانیان، توجه به طراحی لباسی مناسب و متناسب با این ایام خاص کار ارزشمندی است که تا به حال به آن پرداخته نشده و صرفاً لباس سیاه و سیاه‌پوشی، مهم‌ترین عنصر بصری عزاداری‌ها به حساب می‌آمده است.

هر چند این نمایشگاه در سه بخش و با محوریت «طراحی لباس عزاداری اقوام استان‌ها در ماه محرم و صفر، طراحی لباس‌های آئینی ویژه مراسم عزاداری در تکایا و هیئت ها در ایام محرم و طراحی لباس برای مراسم تعزیه خوانی واقعه روز عاشورا» برگزار گردید، اما آن‌چنان که از خروجی خبری آن برمی‌آید، حاصل این سه بخش هر چند در عنوان‌بندی بسیار خوب و مهم هستند اما در عمل آوردۀ جدیدی در این عرصه نداشته‌است. 

متأسفانه مسئولین نمایشگاه مذکور هم در بخش طراحی لباس و هم در نحوۀ ارائه البسه، چندان خوش ذوق نبوده‌اند و گویا به صرف برپایی نمایشگاه اکتفا کرده‌اند. مسلماً کپی کردن تصاویر و عناصر گرافیکی بر روی پس زمینه سیاه لباس‌ها ارتباطی با حوزه طراحی لباس ندارد و جایگزین کردن نمادهای عاشورایی هم‌چون پَر، دست، پرنده و غیره در عوض سرهای مدل‌ها، هر چند در معنا قابل توجه می‌نمایاند، اما در ظاهر چندان زیبا و اثرگذار نیست. 

در کل باید گفت نفس برگزاری چنین رویدادهای فرهنگی-آئینی هرچند مبارک است، اما تا زمانی که به طور هدفمند و با مطالعه کافی به سراغ این رخ‌دادهای مهم نرویم، چیزی دستمان را نخواهد گرفت، بلکه فقط ذوق جامعه را نسبت به چنین موضوعاتی کور خواهیم کرد. 

به نام اسلام، به کام... !

این روزها نام ماهر زین را زیاد می شنویم... خواننده ای که متولد لبنان است و در دوران کودکی، به همراه خانواده اش به سوئد مهاجرت کرده، علاقه زیادی به موسیقی رپ داشته و تا به حال دو آلبوم را با مشارکت Awaking Records منتشر کرده است. شرکتی که پیش تر سامی یوسف آثارش را با مشارکت آن تولید می کرد و در حال حاضر از آن جدا شده است. هردو آلبوم ماهر زین، ظرف مدتی کوتاهی طرفداران زیادی در داخل و خارج کشور پیدا کرد. او بعد از "بزرگ ترین ستاره پاپ اسلام" سامی یوسف، به نقل از روزنامه های معتبر بین المللی، دومین خواننده ی مسلمان است که آثارش بازتاب زیادی در جهان دارد. اگر از همه نکات ریزی که در آثار ماهر زین به چشم می خورد بگذریم، نمی توان از کاربرد نمادی که در پرچم گروه ستیزه جوی داعش در نماهنگ "muhammad" هست، چشم پوشید. در این نماهنگ، به شکل واضحی نماد اصلی این گروه تروریستی پررنگ شده و کل داستان بر محور انگشتری روایت می شود که این نماد را تبیین می کند؛ انگشتری که این روزها با عنوان MaherZain ring شناخته می شود.

حال این سوالات مطرح می شود که، چرا امثال این نماهنگ ها، در بین جوانان ما طرف دار دارد؟ چرا سازندگان نماهنگ های دینی، توجهی به سلیقه مخاطب جوان نمی کنند تا آن ها مجبور نباشند نیاز خود را با این کلیپ ها برطرف کنند؟ ...و یا چرا مخاطبان و جوانان علاقمند به این کلیپ ها، دقتی در نمادها و مباحث فرهنگی به کار رفته در آن ها نمی کنند... چرا با بی اطلاعی محض، فقط لذت می بریم...؟!

سینمای بدون مخاطب، سینمای بی هویت / دانشمیر و اسپریدونف

وجود 100 سالن سینما در یک شهر، رقم قابل توجهی است؛ اما زمانی که آن شهر، کلان شهری مانند تهران باشد، قضیه فرق می کند. گله کردن از امکانات موجود، کاری از پیش نمی برد و باید از فرصت های پیش رو، نهایت بهره را برد. طراحی و ساخت پردیس سینمایی ملت که در سال ۱۳۸۵ آغاز شد، یکی از فرصت هایی بود که می توانست امکان مناسبی را برای شهروندان تهرانی ایجاد کند، اما این اتفاق نیفتاد. به نظر می رسد، مهمترین مسئله در این عدم موفقیت، نگاه نادرست و تعریف نامناسب از جایگاه مخاطب(کاربر) در این طرح است؛ چراکه بررسی جایگاه این مهم، باید متناسب با شرایط موجود در نظر گرفته شود، نه مخاطبی که در فرآیند طراحی شکل می گیرد و ذهنی و ساختگی است.

پردیس سینمایی ملت، همان طور که از نامش پیداست، سینمایِ بوستانِ ملت است. سینمایی که در ضلع جنوب غربی این بوستان واقع شده و بناست به عنوان فضایی فرهنگی در پارک ایفای نقش کند. اما در واقع این بنا، به لحاظ کارکردی کاملا مستقل عمل می کند. به علاوه، نمی توان مخاطبان اصلی این بنا را افرادی دانست که از بخش های مختلف شهر و از طریق دو رهگذر ترافیکی مهم شهر، جذب این بنا می شوند، که ظرفیت در نظر گرفته شده برای پارکینگ آن هم گواه این مدعاست. این دو عامل باعث می شود که جایگاه مخاطب با اتمام پروژه هم چنان مجهول بماند. مجموعه ی فرهنگی ای که در هم جواری و ارتباطی بلافصل با ضلع شمالی اتوبان نیایش و در تقاطعی غیر هم سطح با انتهای اتوبان کردستان طراحی شده و چنان حضور این دو گذر ترافیکی در این طرح پررنگ است که نقش حضور انسان، به عنوان مهم ترین عامل ایجاد حس پویایی در یک فضای فرهنگی نادیده گرفته شده است. در نهایت می توان به این نتیجه رسید که پردیس سینمایی ملت با گذشت زمان، بیشتر نقش نمادین(سمبلیک) را برای تهران امروزی بازی می کند تا به عنوان فضایی که در جریان فرهنگی شهر تأثیرگذار باشد.

آب را گل نکنیم/ مریم ظاهری

آب و خاک از جمله موضاعاتی هستند که به دلیل اهمیتشان در ساختار خلقت بارها دستمایه خلق آثار هنری گشته‌اند. از دیرباز در دستان هنرمندان سفالگر جان گرفته‌اند تا به امروز که صفحه و بوم هنرمندان لندآرت هستند. گاه به عنوان نماد و گاه به عنوان بستر ارائه و گاه خود، اثر هنری می شوند.
گرچه در اسطوره‌ها و باورهای تمدن‌های مختلف، انسان و همه موجودات زنده از جنس آب وخاک(گل) بوده و خدایان آن‌ها را از خاک آفریده است اما، بهره‌گیری هنرمند از آب و خاک در آثارش در دوران معاصر، بیش از آنکه به معنای نمادین آن بپردازد به مسایل و مشکلات زیست محیطی آن اشاره می‌کند. امروزه مسئله کمبود آب از جمله بحران های مهمی است که  هنرمندان را به واکنش برای خلق اثر وا داشته است. «آب را گل نکنیم شاید این آب روان...» از جمله آثار برگزیده در هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر است. مریم ظاهری در خلق این اثر مفهومی از آب و خاک مناطق کویری ایران بهره جسته است. او مسئله کمبود آب را با نمادپردازی عارفانه از این عناصر اربعه تلفیق و برداشت نویی از سیر و سلوک عارفانه به نمایش گذاشته است. ظاهری از یک حجم مثلث شکل چوبی دارای هفت طبقه ( هنرمند مدعی است تعداد طبقات اشاره به مراحل هفت گانه تزکیه و سلوک دارد.) و در هرطبقه از بطری های آب معدنی که محتوی مخلوطی از آب و خاک زمین های بایر ایران قرار داده‌است. در طبقه اول که قاعده مثلث است بطری‌ها با درصد بسیار بالایی از خاک و مقدار اندکی آب پر شده‌اند در طبقات بالایی هرچه به سمت بالا می‌رویم، سهم آب درون بطری بیشتر و خاک کمتری در ته بطری ته نشین شده، تا طبقه هفتم که آب تقریبا به خلوص رسیده‌است.  بطری‌ها در این اثر به عنوان کالبد انسانی در نظر گرفته شده اند و نقشی که در گل آلود کردن آب و سرشت پاک و خالص خود دارند. در برداشتی دیگر این حجم مثلثی را می‌توان به چرخه آب در فضایی میان آسمان و زمین نسبت داد که چرخه ای ثابت است، آبی که از سطح زمین تبخیر و بالا می‌رود و دوباره به آن برمی گردد. آنچه که اهمیت دارد  مقدار و کیفیت آبی است که وجود دارد که در اثر استفاده بی رویه و مصرف نادرست مقدار آن در چرخه کم و کمتر می‌شود. خوانش اثر از بالا به پایین نیز به وضعیت ابتدایی و نهایی کره زمین اشاره دارد، از زمانی که تمام سطح کره زمین آب بود تا به امروز که بیشتر سطح زمین را خاک تشکیل می‌دهد.

نقدی بر آثار دو دهه اول و سوم انقلاب / کاظم چلیپا

آثار کاظم چلیپا در دهه¬ی اول انقلاب(1357 تا 1367)

جریان انقلاب اسلامی ایران و پس از آن جنگ تحمیلی ایران و عراق بر آثار هنرمندان بسیاری اثر گذاشت، و موضوعات بسیاری از آثار آن دوره را تحت شعاع قرار داد. در این بین یکی از نقاشانی که آثاری با مضامین انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ایران و عراق خلق کرده است کاظم چلیپا است.

چلیپا در آثار دهه ی اول انقلاب (1357 تا 1367) خود به تبلیغ و ترویج مفاهیمی چون: ایثار، شهادت، از خود گذشتگی، مقاومت، مبارزه و ایستادگی پرداخته است. او در آثار دهه ی اول خود مشارکت زنان و مردان در جریان انقلاب و جنگ تحمیلی را ترسیم کرده. در بیشتر این آثار زنان به عنوان نمادی از مادر یا همسر شهید تصویر شده اند. زنانی با هیبت، ایستا، مقاوم و محکم هستند (آثاری چون: ایثار، کویر و مقاومت) نیمی از مردان در آثار چلیپا در این دهه لباس نظامی بر تن دارند که نشانی از آمادگی برای مبارزه است. مردان معمولاً در حال حرکت به سوی محل مبارزه هستند. مردانِ آثار چلیپا به صورت مصمم، جدی، مقاوم و قوی هیکل ترسیم شده اند. (مرزبانان دشت شقایق)

فلز در دستان هنرمند / سلام

زمانی که فلز سخت و بی‌روح در دستان هنرمند ایرانی قرار می‌گیرد، انگار روح در آن دمیده می‌شود و به سخن درمی‌آید.
گروه آفرینش‌های هنری سلام با مجموعه‌ای به نام حدید، هنر دست استادکاران اصفهانی را عرضه کرده است. محصولاتی با نمادهای عاشورایی که با شیوه‌ای نو به مجسمه‌هایی تبدیل‌شده‌اند که می‌توانند جزئی از زندگی مردم شوند و گامی باشد در جهت زنده ماندن این نمادها که در سال‌های اخیر روبه فراموشی می‌روند. این مجموعه در میان دیگر محصولات سلام، به لحاظ انتخاب مواد و تکنیک به‌کاربرده شده متمایز است.
 هنرمندان این مجموعه با استفاده از طرح پرندگان، کلاه‌خود و قسمتی از علم‌های عاشورایی گویی می‌خواستند این مجموعه را مختص هنر عاشورا کنند. فرم طوق که از دیرباز در مراسم و دسته‌های عزاداری محرم به‌تنهایی و با به عنوان تیغه‌ی میانی و بلندتر از همه در علامت-علم-عزاداری استفاده می‌شده، شکلی شبیه به درخت سرو دارد. سرو در گنجینه‌ی ادبیات فارسی بیانگر راست‌قامتی و رشادت است. بر همین اساس طوق را نمادی از حضرت اباعبدالله(علیه السلام) می‌دانند.
تکمیل‌کننده‌ی این آثار فلزی، پایه هایی از جنس چوب گردو است که با تکنیک سوخت چوب روی آن حکاکی شده است. نکته‌ی دیگر این مجموعه طراحی بسته‌بندی آن است که هرچند، طراحی خلاقانه و نویی دارد ولی با توجه به قیمت بالای محصولات می‌توانست، طراحی بهتر و جذاب‌تری داشته باشد.