تاثیر نگارگری بر نقاشی معاصر ایران/ مهدی حسینی

تاریخ نشر : دوشنبه / ۲۴ اسفند ۱۳۹۴

با مرور تجربه های متنوع و متداوم مهدی حسینی، این نقاش وفادار به مدرنیسم و وامدار سنت، بهتر می¬توانیم وضعیت کنونی¬مان را بشناسیم، و به تحلیل دقیق¬تری از نقاشی معاصرمان برسیم.

برای مهدی حسینی رنگ ها به نور تبدیل می شوند و نور خودش را به رنگ ها تقسیم می کند. خط، اصلی¬ترین خصیصه¬ی آثار او، جدا کننده ی نور¬هاست. رنگ¬های محدود و سرد، خاکستری¬هایی خاموش و سطوحی ظریف و استیلیزه شده، بیان کننده ی دوره¬های مختلف کاری و تجربه¬های زیستی او هستند، در دوره¬ای سرد و آرام، در دوره¬ای مضطرب و ترک خورده و در دوره¬ای دیگر قطعه قطعه و متلاشی شده.

خط، به عنوان جوهر نقاشی کشف می شود، زیرا مسئله برای او، این یا آن شخصیت نیست، حتی این یا آن ابژه که دارای خط باشد نیست، خود خود خط¬ها هستند که به شخصیت بدل می شوند. خط¬ها هستند که ابژه می¬شوند، خط¬ها یگانه شخصیت¬ها هستند، یگانه ابژه¬ها. سازماندهی بصری حسینی با خط و سطح و رنگ سامان می یابد که گاهی با نقوشی نیز در هم می¬پیچند.

مهمترین بن¬مایه¬ی آثار او به تصویر کشیدن ساختار مادی فضا دهنده ایست که در تقابل با ماده¬ی فیگوراتیو است. او حتی بدن انسانی را به مثابه ی ساختار می بیند نه فیگور. و شخصیت های انسانی آثار او فاقد هویت و فاقد روحی تنانه و نفسی جسمانی و حیاتمند اند.

انسان های او از تن انسانی فاصله می¬گیرند و به خطوط پیرامونی و رنگ¬های تخت و سرد خلاصه می شوند و در روابطی منطقی و منظم به بیانی ناب می¬رسند. در واقع ابژه¬های او در جریان حذف شدگی و زدودن دائم است که زاده می شوند.

آثار او خصیصه ای غیر دلالت گر دارند و سوژه¬ها برای او به مثابه¬ی شکل مطرح هستند، آنچه در نقاشی¬هایش ترسیم می کند ناحیه¬ی تمییز¬نا¬پذیری یا تصمیم¬نا¬پذیری میان واقعیت و خیال است. و ابژه¬های آثار او از ترکیب اشکال شکل می¬گیرند نه از یک امر واقع. اشکال مدام در کشاکش شدن/ ناشدن به سر می-برند؛ استحاله¬ای بی پایان برای خط و سطح و نقش. گویی با فراتر رفتن از زمان توانسته است زمان را تسخیر کند و با رنگ های سرد و آرام به ابدیت و بی¬کرانگی برسد و حدود پرواز خود را با خطوطی تعین کند. رنگ¬هایی در تن¬های خالص و سرد برای میدان¬های بزرگ و خطوطی آرام و شکسته که نه متلاشی می¬شوند و نه پیوند می-خورند. این رنگ¬آمیزی بی زمان و دگردیسی در میان شدن/ ناشدن است که فاصله گذاری می کند با بیان واقعیت عمومی نقاشی و واقعیتی متعلق به همه¬ی زمان¬ها را به تصویر می¬کشد.

آنچه قابل توجه است عمق کم و دوری از روایت¬گری و هر گونه نمادینه سازی در آثار اوست. حسینی در آثار خود حالات نقاشی و رنگ را به همان صورتی می¬یابد که در ذهنیت اوست در بعضی از آثار او، ما چیزی جز خط و ریتم نمی¬بینیم مانند ریتمی از یک موسیقی. ضرب سنتوری گم شده در فضای حیاطی نه چندان قدیمی که خطوط پیرامونی اشیاء را می¬شکند و به رقص وا می¬دارد، ابژه¬هایی که انگار شکستگی و انهدام خطوط بر¬سازنده¬ی خویش را احساس نمی¬کنند و در شادمانه ای فعال و آرام از خط و سطح، سراسر در کشاکش با خطوط دیگر به سر می¬برند. و هیچ-گونه رنجی را بر نمی¬تابند و هیچ ترحم و شفقتی را طلب نمی-کنند. زیرا انسان¬های او فاقد تن رنجور انسانی¬اند، شکل¬هایی با تن بی-گوشت. حالتی که نقاش نه در پی یک « امر واقع» و نه حالتی که در آن با موضوعاتی همچون ترس و شفقت و درد و ... هم ذات پنداری کند. او طوری نقاشی می¬کند که انگار به دور از جاذبه و ابعاد است و هرگز نمی¬خواهد به فضای دو بعدی تصویر خیانت کند و هر خط و رنگی را قاطع و جدا سازنده استفاده می¬کند، همه¬ی شکل¬ها به یک اندازه در کنار هم حضور دارند نه بیشتر و نه کمتر، همانگونه که باید باشند، در عین سختی یا در عین نرمی، تیز و قاطع یا نرم و منعطف، همه در کنار هم به یک اندازه حضور دارند و رفتاری کاملا چارچوب مند و اخلاقی دارند، گاهی از هم دور و گاهی نزدیک می¬شوند، گاهی به انزوا می¬روند و گاهی در جشنی حاضر می¬شوند، به همه چیز ارزشی برابر می دهد؛ صندلی، انسان، گیاه، پرده ، دیوار، نرده. این خط¬ها و رنگ¬ها هستند که پیشاپیش در هر منظره¬ای در هر فیگوری حاضر و قابل نمایش هستند. در دیدگاه او گویا اشیاء و نقوش و خطوط هم پاره¬ای از انسانیت¬اند. احساس شیفتگی به جهان پیرامون، این نه هماهنگی انسان و اشیاء و نه شباهتی میان این دو، این یک این¬همانی ژرف¬تر است. این یک واقعیت شدن است. این آن لحظه¬ی عظیم احساس کردن و احساس ناکردن است. لحظه¬ای که او چیزی جز یک شیء نبوده است. ناحیه ای از قطعیت ابژکتیو میان انسان و اشیاء. آیا می توان به طور عینی گفت انسان همان گیاه است و گیاه همان شی؟ آری آنچه برای مهدی حسینی اهمیت فراوان دارد نگاه بن¬مایه¬ی نگارگری است. حسینی با شناختی که از نگارگری دارد و با تاثیراتی که از آن می-گیرد به بیانی فرمال و مدرن در آثار خود می¬رسد، و تنها به تکرار سوژه¬های نگارگری و یا رنگ¬ها و گل و بته¬های آن¬ آثار نمی¬پردازد، و نگاه او را می¬توان ادامه¬ی نگاه نگارگر قدمایی دانست، نه تکرار یا بازگشت به سنت نگارگری. آثار او آشنا و امروزی هستند، و شباهت زیادی بر خلاف آثار بسیاری از لحاظ فرم و فضا به نگارگری ندارند. تکرار رنگ¬ها و موتیف¬های نگارگری نیستند، بلکه آن¬چه در آثار حسینی عیان است ساختار و فضایی مدرن است که با جهان¬بینی سنتی آمیخته است، گویا انتزاع سنت با انتزاع مدرنیسمی برای او تطابق بسیار دارد، و سند این مدعا کارهای او هستند که هم دارای فضای مدرن و هم ایرانی¬اند.