تفکر در ریتم و تضاد / لطیفه اسپایکر

آنچه در هنر های اسلامی مورد توجه است ظاهر مادی و بیرونی طبیعت و نقوش مربوط به آن نیست بلکه نظام و هماهنگی درونی آنهاست. در واقع هنر اسلامی، مفاهیم درونی و معنوی را در بر می گیرد و انسان را از بی نظمی و از هم گسیختگی به نوعی نظم و وحدانیت هدایت می کند.

آثار هنری لطیفه اسپایکر ریشه در سنن معنوی دارد و ساختار ها و فرم هایی برگرفته از الگو های سنتی اسلامی را دنبال می کند. او رابطه ی بین مفاهیم زود گذر و بی کران، سنت و مدرنیسم، نظم و بی نظمی و زیبایی و معنویت را دنبال می کند و مفاهیمی ایجاد می کند که انسان را به تفکر وا می دارد. این هنرمند جوان اکنون در لندن زندگی می کند. رویکرد خاص او به هنر و دیدگاه معنوی وی با فارغ التحصیل شدن از مدرسه ی هنر های سنتی پرینس در لندن و سفر هایش به مصر و مراکش و اسپانیا شکل گرفت.

زیارت عاشورا / کانون هنر شیعی

شاید جایگاه و نقش دین در زندگی امروز برخی از ما به حاشیه رفته باشد اما یک اتفاق خوب هنری می‌تواند این ریسمان پاره را دوباره گره بزند تا دین پیوندی ناگسستنی با روزهای زندگی‌مان بخورد. اتفاقی که آن را با نام هنر‌های اسلامی می‌شناسیم و بیش‌ترین نمود آن را در معماری مساجد دیده‌ایم، و سایر هنرهای سنتی، همچون سفالگری، قالیبافی، نگارگری، کتاب آرایی و غیره را نیز شامل می‌شود. هرچند از دوران اوج هنرهای اسلامی عبور کرده‌ایم ولی همچنان آثاری با این مضمون تولید می‌شوند و البته عرصه‌های  هنری تازه‌تری برای بروز و ظهور آن ایجاد شده‌اند. گرافیک یکی از همین عرصه‌های نوپا است که می‌تواند هم به صورت مجزا و هم در قالب یکی از هنرهای سنتی، پیام آور مضامین و موضوعات مذهبی باشد. 

«مجموعه زیارت عاشورا»، تلاشی نو در عرصه تلفیق گرافیک با هنر سنتی کتاب آرایی است، که به همت کانون هنر شیعی و با سرپرستی مسعود نجابتی تدوین شده. در این کتاب سعی گردیده تا با حفظ هویت شناخته شده‌ی زیارت عاشورا، دیدگاه درستی از گرافیک و صفحه‌آرایی به نمایش گذاشته شود، به گونه‌ای که به لحاظ ترکیب خط و طراحی، قابلیت تبدیل شدن به یک اثر هنری را داشته باشد. از جمله نکات حائز اهمیت در این مجموعه، نوع رنگ‌بندی آن است؛ به طوری‌که رنگ‌های مورد استفاده در فراز‌های صلوات در جهت هماهنگ بودن با زیبایی شناسی الهی و بیان اثباتی آن است و رنگ‌های به کار رفته در فرازهای لعن، در جهت ابراز تنفر و دوری از دشمنانِ اولیا خدا است. 

توجه بر حفظ جنبه‌های هنری این مجموعه تا حدی است که وجه کاربردی آن تحت الشعاع قرار نگیرد، همچنین برآورد هزینه‌های تولید هم به گونه‌ای رعایت شده تا برای عموم مردم قابل تهیه باشد. در پروژه مجموعه زیارت عاشورا، سعی شده تا با طراحی مجدد و خوشنویسی اختصاصی «محمد‌تقی اسدی» کتابی نفیس و هدیه‌ای ارزشمند برای علاقه‌مندان تولید شود.

نمایشگاه آثار عاشورایی در خانه ی هنرمندان / حسن روح الامین

موضوع عاشورا و قیام امام حسین(ع) یکی از موضوعاتی است که به تصویر در آوردنش در توان هر هنرمندی نمی گنجد و مهارتی همراه با باور و ایمان به ذات موضوع می طلبد. مهارت هنرمند به تنهایی نمی تواند این موضوع را به نتیجه ی مطلوب برساند و نیز اگر شخصی صرفا با باور و ایمان و بدون مهارت لازم به این موضوع بپردازد، اثری در شأن این واقعه ی عظیم خلق نخواهد شد.

حسن روح الامین یکی از هنرمندانی است که تمام مهارت و استعدادش را به همراه باور و اعتقاد قلبی به موضوع عاشورا اختصاص داده است.
نمایشگاهی شامل ده اثر نقاشی عاشورایی از این هنرمند جوان با عنوان «جام بلا» در نگارخانه «پاییز» خانه هنرمندان ایران از تاریخ بیست و چهار تا بیست و نهم مهر ماه نود و چهار برپا شده که در این نمایشگاه تابلوهای «مقتل» درباره شهادت امام حسین (علیه السلام)، «جوانان بنی‌هاشم»، «شیرین‌تر از عسل» درباره حضرت قاسم بن الحسن (علیه السلام)، «حضرت علی‌اکبر (علیه السلام)»، «علقمه»، «آتش پرستارم بود» درباره امام سجاد (علیه السلام)، «سقا» درباره حضرت ابوالفضل (علیه السلام) و «خرابه شام» به نمایش گذاشته شده است.

آثار وی با سبکی واقع گرایانه، بدون چهره نگاری و در ابعاد بزرگ، فضای واقعه را برای بیننده عینی می کند. رنگ گذاری و نورپردازی در نقاشی های او شبیه آثار دوره ی باروک است. خطوط پویا و تبحر خاص روح الامین در طراحی و نقاشی و طراحی فیگورهای انسانی و نیز علاقه ای که وی از دوران کودکی تا به امروز به موضوع عاشورا داشته موجب تاثیرگذاری آثارش شده است.
حسن روح الامین دانش آموخته ی هنرستان هنرهای زیبا و فارغ التحصیل دانشگاه شاهد در رشته ی نقاشی است. وی سال هاست که به صورت اختصاصی در آثارش به موضوع عاشورا می پردازد.

تصویرسازی‌های سوگواره هنر / حوزه هنری

تولید یک اثر هنری با مضمون دینی و مذهبی آن هم برای نسلی که مدام در معرض آموزه‌های هنر غربی است، مسلماً کار ساده‌ای نیست و نیازمند یک آموزش و پرورش جامع و همه جانبه است. به نظر می‌رسد علی‌رغم ارزش‌های موجود، فضای هنری کشور هنوز در زمینه موضوعات و مفاهیم مذهبی به بلوغ معنوی لازم، جهت رشد و اعتلای هنر دینی نرسیده است. این در حالی‌ است که هر سال در ایامی خاص شاهد برپایی نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های متعدد با محوریت موضوعات دینی هستیم. 

«سوگواره هنر عاشورایی» مهم‌ترین رویداد در عرصه هنرهای تجسمی عاشورایی است، که به همت حوزه هنری برگزار می‌شود. انتظارات از این رخداد مهم بسیار است، شاید کمترین آن جهت‌مند سازی آثار تولیدی در حوزه هنر عاشورایی است. به طوری‌که هنرمندان در عوض تکرار مکررات به سراغ لا‌یه‌های زیرین این حماسه بزرگ بروند و ابعاد مختلف آن را  متناسب با شرایط معاصر، با زبانی امروزی به تصویر درآورند. 

سوگواره هنرهای عاشواریی هر ساله در سه بخش پوستر، تصویرسازی و پرچم، برپا می‌گردد؛ که سال گذشته بخش تصویرسازی هشتمین دوره سوگواره هنر، با دو موضوع حماسه عاشورا و مادر شهید برگزار شد. در این میان از ۱۴۰۴ اثر رسیده به دبیرخانه، ۳۱۰ اثر متعلق به این بخش بودند، که در نهایت ۴۹ تصویرسازی به مرحله پایانی راه یافتند. برگزیدگان بخش حماسه عاشورا، الهه امیر اصلانی با «حضرت علی‌اصغر»، مهدی جواد‌پور با «شش ماهه کربلا» و راحله کریم بخش نویر با «حماسه عاشورا» بودند، که به ترتیب حائز رتبه‌های اول تا سوم شدند. در بخش مادر شهید، کیفیت آثار به گونه‌ای بود که هیأت داوران هیچ اثری را شایسته کسب رتبه نخست ندانست و «معراج» سولماز جهانگیری و «شام غریبان» سمیه علی‌پور، رتبه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص دادند.

داوری آثار بخش تصویرسازی دوره هشتم این جشنواره را ابوالفضل همتی آهویی، محمدعلی بنی اسدی و عصمت افضل طوسی بر عهده داشتند.

فلز در دستان هنرمند / سلام

زمانی که فلز سخت و بی‌روح در دستان هنرمند ایرانی قرار می‌گیرد، انگار روح در آن دمیده می‌شود و به سخن درمی‌آید.
گروه آفرینش‌های هنری سلام با مجموعه‌ای به نام حدید، هنر دست استادکاران اصفهانی را عرضه کرده است. محصولاتی با نمادهای عاشورایی که با شیوه‌ای نو به مجسمه‌هایی تبدیل‌شده‌اند که می‌توانند جزئی از زندگی مردم شوند و گامی باشد در جهت زنده ماندن این نمادها که در سال‌های اخیر روبه فراموشی می‌روند. این مجموعه در میان دیگر محصولات سلام، به لحاظ انتخاب مواد و تکنیک به‌کاربرده شده متمایز است.
 هنرمندان این مجموعه با استفاده از طرح پرندگان، کلاه‌خود و قسمتی از علم‌های عاشورایی گویی می‌خواستند این مجموعه را مختص هنر عاشورا کنند. فرم طوق که از دیرباز در مراسم و دسته‌های عزاداری محرم به‌تنهایی و با به عنوان تیغه‌ی میانی و بلندتر از همه در علامت-علم-عزاداری استفاده می‌شده، شکلی شبیه به درخت سرو دارد. سرو در گنجینه‌ی ادبیات فارسی بیانگر راست‌قامتی و رشادت است. بر همین اساس طوق را نمادی از حضرت اباعبدالله(علیه السلام) می‌دانند.
تکمیل‌کننده‌ی این آثار فلزی، پایه هایی از جنس چوب گردو است که با تکنیک سوخت چوب روی آن حکاکی شده است. نکته‌ی دیگر این مجموعه طراحی بسته‌بندی آن است که هرچند، طراحی خلاقانه و نویی دارد ولی با توجه به قیمت بالای محصولات می‌توانست، طراحی بهتر و جذاب‌تری داشته باشد.

منسوجات مقدس مکه / موزه بریتانیا

منسوجات مقدس مکه نام بخشی از نمایشگاه عظیمی بود که سال ۲۰۱۲ در موزه بریتانیا برگزار شد. این منسوجات شامل پارچه‌ها و پرده‌هایی هستند که قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارند و غالبا در مصر تولید و توسط کاروان حج به مکه فرستاده می‌شده‌اند.

شاید بارزترین این منسوجات پوشش خارجی کعبه باشد که به طور سنتی سیاه است. این جامه سیاه متشکل از سی و چهار قطعه پارچه، به هم دوخته شده‌ است و بر روی آن‌ها نیز اذکار مقدسی چون، الله جل جلاله، لا اله الا الله و محمد رسول الله به خط ثلث جلی گلدوزی شده است. شیوه تزئین اذکار در جامه بیرونی کعبه، به صورت آئینه‌ای است و فرمv مانند یا هفت و هشتی پارچه‌های دوخته شده نیز باعث شده تا انعکاس حروف بهتر دیده شوند. کمربند (حزام) طلایی نیز در ارتفاع دو سوم بالایی پوشش کعبه قرار گرفته و در هر وجه حدود هفت متر طول دارد، که بر روی آن با مفتول‌های طلا و نقره تزئین شده است. کمربند گاهی بازگردانده و تعمیر می‌شود. پرده درب ورودی کعبه نیز با ابریشم سیاه و مفتول‌های زرین و سیمین دوخته شده است. همراهی متون قرآن با دیگر عبارات و تعابیر، ترکیب منسجم و جسورانه‌ای را بر روی این پرده چاک‌دار به وجود آورده‌ است. 

نساجی ویژه‌ی پرده درب توبه (باب التوبه، در سمت راست ضلع شمالی درون کعبه و در زاویه رکن شامی، برای راه‌یابی به پلکان چوبین بام کعبه) نیز از ابریشم سبز همراه با تکه دوزی ابریشم قرمز و طلایی است. 

رسم قرار دادن منسوجاتی با طرح ویژه، در داخل کعبه از سال ۱۶۰۰ آغاز شده و در طول قرن‌های متمادی با تنوع اندکی رو به رو بوده است. طرح کلی پارچه‌های داخل کعبه نیز به صورت هفت و هشتی و منطبق با پوشش خارجی آن است. در داخل نوارهای باریک، آیاتی درج شده که اشاره به اهمیت کعبه دارند (۳:۹۶) . در نوار پهن بالا نیز مدال‌های دایره‌ای و فلاسکی شکل قرار دارند که درون آن‌ها سه نام از نام‌های خدا درج شده و در نوار پهن پایین نیز اذکار مقدس، لا اله الا الله و محمد رسول الله رسم شده است. این پارچه به احتمال زیاد توسط صنعتگران هندی در مکه تولید شده است.  

داخل مقام ابراهیم نیز در گذشته به طور سنتی با پوشش خاص خود تزئین می‌گشته؛ پوششی متشکل از چهار صفحه که از پارچه‌های به کار رفته در جامه خارجی کعبه ساخته می‌شده است. در این منسوج از ابریشم سیاه همراه با رشته‌های فلزی طلا و نقره گلدوزی و پولک دوزی استفاده شده است.

کاردستی های مذهبی / ویژه ماه مبارک رمضان

همه ما تقریبا تصویر  مشابهی از جشن سال نو مسیحیان در ذهن داریم. بابانوئل قرمز، درخت کاج تزئین شده و... اما زمانی که از جشن‌های مشترک مسلمان، همچون عید فطر یا مبعث سوال می‌شود چه تصویری در ذهن ما شکل می‌گیرد؟ 

کاردستی‌ها، نقاشی‌ها و حتی تزئینات داخلی، از جمله عواملی هستند که می‌توانند به شکل گیری این تصویرسازی ذهنی کمک کنند، تا کودکان همچنان که سرگرم ساخت یک کاردستی مذهبی‌اند، ناخودآگاه به مفهوم نهادینه شده در آن نیز توجه نمایند. انتقال مفاهیم دینی به کمک بازی و سرگرمی، از مهمترین و اثرگذار ترین روش ها برای آشنایی بهتر بچه ها با ماهیت دین است؛ زیرا می‌توان دین را به زبانی کودکانه و تمثیل‌وار برای آنان به تصویر کشید. این شیوه آموزشی- تربیتی در کشورهای عرب زبان بیشتر به چشم می‌آید و ما نیز می‌توانیم در خانه یا مهدهای کودک ساخت کاردستی‌های مذهبی و هدف‌مند را جایگزین کارهای مشابه غیر دینی نمایند، تا کودکان با خاطره و حسی خوشایند دین خدا را بشناسند و به آن گرایش یابند.

ماه رمضان فرصت خوبی است برای شروع این کار، تا بچه‌ها و به خصوص سحر اولی‌ها خاطره دل‌انگیز و متفاوتی از رمضان امسال را در ذهن و قلب خود ثبت نمایند. ماهی که می‌توان حُسن ختامش را به عنوان جشنواره‌ای از کاردستی‌های مذهبی کودکان تدارک دید، به همراه کارت‌های دست ساز، ویژه تبریک عید سعید فطر، عیدی متفاوت‌تر و خاطره انگیز‌تر از هر سال.