نقش ها در ظروف سفالی/ موزه ملی ایران

آثار تاریخی تمدن‌های بزرگ در دوره‌های مختلف همواره منبع الهام هنرمندان بوده است. یکی از قسمت‌های بزرگ آثار هنری ایران اشیا سفالی است که در دوره‌های مختلف از فرازوفرودهای جامعه تأثیر گرفته است. جدای از ویژگی‌های فنی، بحث بر روی فرم‌ها و اشکال به‌کاررفته برای تزیین این اشیا بسیار گسترده است. موزه‌ی ملی ایران، گنجینه‌ی بزرگ از این اشیا تاریخی است. در سالن دوران اسلام تنوع زیادی از آثار سفالی به چشم می‌خورد که کاربردهای متنوعی داشته‌اند. تعداد زیادی از این اشیاء، برای کاربردهای روزمره بوده‌اند و تعدادی نیز جنبه‌ی آیینی و رمزی داشته‌اند. هنرمند سفالگر در هر دوره‌ای با توجه به نوع کاربرد، طبقه‌ی اجتماعی سفارش‌دهنده و نیز علایق خود، طرح و نقشی زیبا بر روی این اشیا و ظروف ایجاد کرده است. شاید برای هنرمند امروز جالب باشد که چطور این هنرمندان با این گستردگی و تنوع و نیز ظرافتی خیره‌کننده این آثار را می‌آفریده‌اند. بسیاری از این ظروف به نوشته‌هایی مزین شده‌اند که یا آیات و روایت‌های اسلامی بوده است و یا اشعار شاعران بزرگ زمان خود که عمدتاً دارای مضامینی چون بخشندگی خداوند و روزی‌رسان بودن او و آرزوی خیروبرکت برای دارنده ظرف بوده است.

هنر انگشتر سازی / هنرکده محمد

انگشترها دنیایی از هنرهای مختلف هستند که در یک کل واحد جمع شده و یک شی‌ء منحصربه‌فرد را ایجاد  می‌کنند. هنر حکاکی و قلم‌زنی روی فلزاتی مثل نقره و برش و حکاکی روی سنگ‌های مختلف از جمله ی این هنرهاست که در انگشترها به کمال رسیده‌ اند. این هنر، هنر دیرینه و اصیل ایرانی است که  ریشه در فرهنگ اسلامی ایرانیان دارد.
یکی از مجموعه‌هایی که زیبایی و تنوع هنر انگشتر سازی را به‌خوبی نشان داده است، هنرکده‌ی محمد به سرپرستی و مدیریت آقای محمد گودرزی است. انگشترهای این هنرکده از دو قسمت رکاب و سنگ تشکیل‌شده است که در هرکدام به فراخور سفارش یا ذوق هنرمند سازنده‌ی آن، طرحی متفاوت به‌کاررفته. زنده نگه‌داشتن هنری قدیمی با طراحی نو که  اصالت گذشته را حفظ کرده، مهم‌ترین ویژگی آثار ساخته‌شده در هنرکده محمد است.
یکی از نقاط قوت انگشترهای این مجموعه خطوط زیبای حکاکی شده روی سنگ‌های قیمتی مانند عقیق، دُر، یشم و گاهی زمرد، یاقوت و یا شیشه است که زیبایی رکاب‌های ساده یا قلم‌زنی شده را چند برابر می‌کند. هنر حکاکی روی سنگ در ایران سابقه‌ای دیرین دارد که نقش مهر یا برگ هویت شخص را ایفا می‌کرده است. این مهر که پس از اسلام غالباً به شکل انگشتر مورداستفاده قرار می‌گرفته، نشان‌دهنده‌ی نسب، سلیقه، مبانی اعتقادی و جایگاه اجتماعی فرد بوده است.
قدیمی‌ترین مهر اسلامی، مهر حضرت محمد(صلی‌الله علیه و آله) است که با سجع «محمد رسول‌الله»،  مزین نامه‌های آن زمان بود و شرح آن در «تحفه خطاطین» آمده است. همچنین در کتاب «نوروزنامه» حکیم عمر خیام نیشابوری که از روی نسخه قدیمی در سال 1926 میلادی و در مسکو به چاپ رسیده، به این مهر اشاره‌ شده است.
اگرچه امروزه کمتر به جایگاه انگشترهای حکاکی شده توجه می‌شود، ولی همچنان این انگشترها به خصوص زمانی که نام ائمه بر آن‌ها حک ‌شود، نشان از درونیات شخص دارد و بیش از ارزش مادی، قداست و معنویت آن اهمیت پیداکرده است.

فضایی پراز همهمه

هشتمین جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر با تمام فراز و نشیب‌هایش به پایان رسید. با وجود این‌که نمی‌توان دستاوردهای هنری این جشنواره را که بزرگ‌ترین رویداد هنرهای تجسمی در ایران است، نادیده گرفت، ولی انتظار می‌رفت، پس از هشت دوره برگزاری، پربارتر و اثرگذارتر باشد و بتواند افراد عادی جامعه را نیز تا حدی جذب خود کند. نمایش آثار منتخب جشنواره، در موسسه فرهنگی و هنری صبا، این فرصت را به متولیان جشنواره داد تا به‌جز نگارگری و خوشنویسی (که در بخش «فجر و هنر ملی» در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد) تمامی آثار را در یک مکان، به نمایش درآورند که از ویژگی‌های مثبت جشنواره امسال بود. بااین‌وجود، مشکلی که در نمایشگاه امسال به‌وضوح به چشم می‌خورد عدم قرارگیری قاعده‌مند آثار بود. اولین پیش‌فرض هر نمایشگاه آثارتجسمی، چیدمان منطقی، هنرمندانه و زیبای آثار هنری است به‌گونه‌ای که مخاطبان را به‌خوبی راهنمایی کند و باعث آرامش آن‌ها در فضای نمایشگاه شود. در نمایشگاه امسال تنها چیزی که دیده نمی‌شد نظم مفهومی و بصری آثار بود. شاید تنها منطق موجود، تناسب ابعاد آثار با فضای انتخاب‌شده بود. ولی درنهایت نه آثار شاخه‌های مختلف هنری، از هم قابل‌تفکیک بودند و نه موضوع‌بندی خاصی از کلیت نمایشگاه درک می‌شد؛ بخصوص این‌که شناسنامه‌ی آثار نیز ناقص و بدون درج اطلاعات دقیق اثر بود.
مشکل دیگر نمایشگاه امسال خالی بودن آن از دغدغه‌های امروز ایران و جهان بود. همان مضامین تکراری و همیشگی در آثار هنری وجود داشت و کمتر، مضامین انسانی و اخلاقی دیده می‌شد. البته دراین‌بین تعدادی از آثار هنری که به معضلات زیست‌محیطی و مشکلات اقتصادی پرداخته بودند را می‌توان مستثنی دانست.
پس از دیدن نمایشگاه هنرهای تجسمی فجر 94، این سؤال در ذهن ایجاد می‌شود که این نمایشگاه چه تناسبی با مناسبت برگزاری‌اش دارد و چرا موضوعات مرتبط با انقلاب اسلامی و جهان اسلام، جایی در این نمایشگاه ندارند. آیا هنرمندان به این موضوعات نپرداخته‌اند و یا هیئت انتخاب‌، علاقه‌ای به‌گزینش این‌گونه آثار نداشته‌اند؟ این‌که موضوعات مختلف و متنوع بدون محدودیت در نمایشگاه حضور داشتند، جای خوشحالی است ولی گم‌شدن موضوعات مهم دیگر دراین‌بین، این احساس را تقویت می‌کند که فضای هنرمندان از جامعه پیرامونشان، بیش‌ازپیش دور شده است.

پوسترهای هشتمین سوگواره هنر عاشورایی / حوزه هنری

هنر عاشورایی یکی از مصادیق بارز هنر دینی و تجربه‌ای متفاوت برای هر هنرمند به حساب می‌آید. زیرا به صرف استفاده از تکنیک و عناصر نمادین پر تکرار هم‌چون علم و کتل، خیمه، اسب، پنجه و... نمی‌توان پیام عاشورا را انتقال داد؛ در واقع هنرمند باید عاشورا را فراتر از ظواهر ببیند تا بتواند همواره آثاری بدیع بیافریند و به ورطه تکرار نیافتد. 

مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری چند سالی است که با فراخوان سوگواره هنر عاشورایی، هنرمندان عرصه تجسمی را برای ورود به ماه محرم آماده می‌کند. در بخش پوستر هشتمین دوره از این سوگواره، با موضوع حماسه عاشورا، محمد صادق محمد پور با «روزنامه»، سید محمد قادری با «شفا» و نصیر بشیری با «۱۳ آبان» به ترتیب حائز رتبه‌های اول تا سوم شدند. و از آثار نوشین بیجاری با عنوان «تنهای تنها مانده» ، جلال پیر مرزآباد با «هل من ناصر ینصرنی» و ایمان خاکسار بنی اسدی با نام «بصیرت» نیز تقدیر به عمل آمد.  

نقطه قوت پوستر نخست، جدای از ایده و اجرای قابل قبولش، در جمله‌بندی تیتر اصلی است؛ چرا که می‌تواند در لحظه تأثیر خود را بر روی مخاطب بگذارد. اثر منتخب دوم نیز ایده جالبی دارد و مضمون اثر به خوبی با شعر محتشم کاشانی عجین شده است. اما سومین اثر منتخب هیأت داوران اختلاف چشم‌گیری با دو اثر برگزیده دیگر دارد، به‌طوری‌که طراح سعی کرده با استفاده از تکنیک نقاشی خط و چاپ سنگی ضعف ایده را در اثر خود جبران نماید. 

داوری ۲۷ پوستر راه‌یافته به مسابقه هشتمین سوگواره هنر عاشورایی را محمد خزایی، احمد آقا قلی زاده و فرشته سعیدا عهده دار بودند.

قفل سازی ، هنر فراموش شده / بروجرد

درگذشته بسیاری از اشیاء روزمره، حتی کوچک‌ترین عناصر زندگی، علاوه بر ارزش کارکردی، ارزش معنوی، زیبایی‌شناسی یا سمبلیک نیز داشند. قفل و کلید از آن جمله اشیایی بودند که علاوه بر اهمیت کارکردشان، میزان تزیینات و ظرافت قلم‌زنی روی آن‌ها، میزان اهمیت یا جایگاه صاحب خود را نشان می‌داد. شهرستان بروجرد باسابقه‌ای کهن در تولید برخی صنایع‌دستی و هنرهای سنتی متفاوت بخصوص هنرهای فلزی شامل مسگری، چلنگری، ورشو سازی، قفل‌سازی، چاقوسازی، طلاسازی و...شهرتی جهانی داشته است.
هنر قفل‌سازی که پیش از اسلام نیز در ایران رواج داشته است، از آن جمله هنرهایی است که در کنار ظرافت دست استادکار، نیاز به دانستن علوم و فنونی خاص و مهندسی گونه داشته که این هنریا فن را متمایز از دیگر هنرهای گذشته می‌کند. هنرمندان این رشته، علاوه بر مهارت در کاربا فلز و قلم‌زنی، فنون ساخت و چفت کردن داخل قفل و کلید را با استادی کامل انجام می‌دادند. قفل‌ها انواع و شکل‌های مختلفی دارند و جنس بیشتر آن‌ها از فولاد، برنج و برنز است.در کتاب (قفل‌های ایران)،نوشته پرویز تناولی، قفل‌ها به دو دسته تصویری و هندسی تقسیم شده اند. بعضی از قفل‌های موجود در موزه‌ی هنرهای تزیینی اصفهان و موزه بروجرد ابعاد بسیار کوچکی دارند و بعضی از قفل‌های بزرگ به‌سختی قابل‌جابه‌جایی هستند. ولی بیشتر آن‌ها از لحاظ کارکرد مشابه هستند. تنها تعدادی قفل وجود دارد که ساختار داخلی آن‌ها بسیار پیچیده است و کاربرد ویژه‌ای داشته‌اند مانند جعبه‌های جواهرات سلطنتی و یا جعبه‌ی مخصوص کیمیاگران. پژوهشگران همچنان در حال مطالعه روی بعضی از این قفل‌ها هستند.
به نظر می‌رسید با تغییر ساختار قفل‌ها و انقراض کاربرد قفل و کلیدهای قدیم این هنر به فراموشی سپرده شود ولی با ثبت آن در فهرست آثار معنوی کشور به نام بروجرد در سال ۱۳۹۱امید زنده ماندن و احیای آن همچنان وجود دارد. علاوه بر بروجرد در شهرهای دیگری مانند اصفهان، تبریز، اردبیل، چالشتر، سراب، زنجان، قزوین، تهران، سمنان، یزد، شیراز، فسا، جهرم، همدان، کرمانشاه، کرند، بجنورد، مشهد، نیشابور و کرمان نیز قفل‌سازانی وجود دارند که با نگاهی هنری و بیشتر برای صادرات همچنان این هنر-فن را زنده نگه‌داشته‌اند.

علامت سازی / بروجرد

محرم که آغاز می‌شود، علامت‌های بزرگ کوچک هیئت‌ها در شهر خودنمایی می‌کند. جوان‌ها و پهلوانان به یاد علمدار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس علم فلزی را به دوش می‌کشند و این‌چنین است که علامت از گذشته‌های دور یکی از نشانه‌های باارزش این واقعه بوده است.
تاریخچه علم‌گردانی در ایران و به‌ویژه در میان مردم بروجرد مشخص نیست. برخی اساس آن را مربوط به دوره آق قویونلوها و قره قویونلوها می‌دانند. آنچه مسلم است آیین علم‌گردانی به دوره‌های پیش از حکومت صفویه بازمی‌گردد؛ اما دولت صفویه علامت سازی را مرسوم کرد و هنرمندان این رشته آن را به اوج خود رساندند و چون اصفهان در آن دوران پایتخت ایران بود، هنرمندان در رشته‌های گوناگون روانه این شهر شدند و عملاً اصفهان را وارث هنر هزارساله ایران کردند. علامت سازی در دوره قاجار شکل تازه‌ای گرفت و علامت‌ها هرروز به همت هنرمندان ایرانی سنگین‌تر و نشانه‌های بیشتری به آن افزوده شد. امروزه بروجرد، تهران و اصفهان شهرهایی هستند که بازماندگان هنرمندان و صنعت‌کاران دیروز در آن به ساخت علامت‌ مشغول‌اند.

انیمیشن «در مسیر باران» / حامد کاتبی

خشک‌سالی و روزهای سخت، زندگی را بر ریان و خانواده‌اش سخت کرده است. از این رو ریان دل از خانه و خانواده می‌بُرد و با دوست قدیمی‌اش هرمز دست به تجارت می‌‌زند و راهی مرو می‌شود، و این راه پر پیچ و خم مقدمه‌ اتفاقاتی که داستان انیمیشن «در مسیر باران» را شکل می‌دهد.

این انیمیشن سینمایی با سفارش موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی و به مدت هشتاد دقیقه، توسط گروهی متخصص بالغ بر صد نفر، با تکنیک موشن کپچر و با استفاده از نرم‌افزارهای Maya ،Zbrush ،Marri ،D3 Coat  در طی دو سال و نیم تولید گشته و آخرین مراحل ساخت و دوبله را پشت سر گذاشته است. 

تهیه‌کنندگی این اثر را مریم چوپان‌زاده بر عهده دارد و حامد کاتبی نیز آن را بر اساس داستانی از سعدی تشکری و مهدی سیم‌ریز کارگردانی نموده، که روایتی از هجرت حضرت رضا(ع) از مدینه تا مرو است. گفتنی است امین زندگانی، رحیم نوروزی، محمد شیرخانلو و محمد جهانپا از جمله صدا پیشگان اصلی انیمیشن سینمایی «در مسیر باران» هستند که طراحی شخصیت‌ها نیز براساس آنان پردازش یافته است.