پروژۀ مرمت و احیای موزۀ علی اکبرخان صنعتی توسط شهرداری تهران به مهندسین مشاور عمارت خورشید سپرده شده و به گزارش سازمان زیباسازی شهرداری تهران، این پروژه قرار است در اوایل سال آینده مورد بهره برداری قرار گیرد. ما روند انجام این پروژه را از طراح و معمار آن، آقای مهندس فرامرز پارسی، جویا شدیم.
مهندس پارسی در شرح اتفاقاتی که برای مرمت و احیای این بنا صورت گرفته ابتدا توجه ما را به اهمیت محل استقرار بنا جلب کرد: استقرار بنا از ویژگیای برخوردار است که هر مرمت گری باید به آن توجه کند چرا که ساختمان موزۀ صنعتی در ضلع شمال غربی میدان توپخانه قرار دارد و بخشی از میدانی ست که در حافظۀ تاریخی مردم تهران و شکل گیری کالبد شهر نقش مهمی داشته و مسئلۀ مهم این است که امروزه از میدان توپ خانه چیز زیادی باقی نمانده است.
خراب کردن ساختمان پست و تلگراف در ضلع جنوبی میدان و ساخت ساختمان مخابرات به جای آن بزرگترین لطمه را به میدان وارد کرده چرا که این ساختمان از نظر ارتفاع و ابعاد هیچ ربطی به بافت تاریخی و میدان نداشته و امروزه نیمی از میدان را سایه می کند. همچنین ابعاد میدان با تخریب ساختمان شهرداری قدیم (بلدیه) خراب شده است و ضلع شمالی میدان تبدیل به زشت ترین نمای میدان شده است. در نتیجه، در ضلع شرقی و غربی فقط دو یادگار باقی مانده است. در ضلع شرقی بانک تجارت و در ضلع غربی ساختمان موزۀ علی اکبر خان صنعتی. بنابراین این موزه به تنهایی نیمی از بار خاطرۀ میدان را به دوش دارد و ارزش این بنا نیز در همین است.
مهندس پارسی در تکمیل توضیحاتش گفت: ضرورتا ارزش یک بنا به تزئینات یا الگوی معماری آن نیست، همانطور که ما در این بنا تزئینات یا الگوی معماری استثنایی نداریم، در واقع این بنا آخرین حلقۀ ارتباط با فضای شهری است که امیدواریم روزی به درستی احیا شود.
در واقع دو جنبۀ مهم که همزمان در طراحی موزه مورد توجه قرار گرفته، یکی تاریخ میدان است و دیگری شخصیت علی اکبر خان صنعتی، که این شخصیت باعث هویت دار شدن مجموعه می شود و به اعتقاد ایشان حتی از آثاری که از وی در مجموعه وجود دارد اهمیت بیشتری دارد.
توضیحات مفصل معمار دربارۀ ساختمان و روش مرمت و احیاء آن به شرح زیر است:
ساختمان بنایی متعلق به دورۀ رضا شاهی است ولی بسیار محتمل است بر پی ای از دورۀ قاجار ساخته شده باشد. البته در این باره سند قطعی در دست نیست و تنها سند موجود قولی شفاهی است. اما ارزش بنا به عنوان شاخص معماری اواخر دورۀ قاجار و آغاز دورۀ رضا شاهی مطرح است و این سبک در این دوران مرسوم بوده و می تواند به عنوان شاهد تاریخی از معماری آن دوره باشد. معماری که متأثر از موتیف های معماری اروپایی است، به دلیل وجود خیابان و اتومبیل برونگرا شده و سرستون های کورنتین با در و پنجره های چوبی، ازاره سنگی و کاشی دارد و التقاطی که از عناصر معماری داخلی و خارجی در آن مشاهده می شود به زیبایی بنا افزوده است.
از لحاظ سازه ای، بنا سازۀ بسیار آشفته ای داشته؛ به دلیل اینکه در دوره های مختلف تغییر شکل داده است. دیوارهای خشتی و آجری و تیرآهن هم زمان در بنا مشاهده می شده و سقف طبقۀ همکف تیرآهن و سقف طبقه اول خرپای چوبی است و الحاقاتی مثل توالت ها در حیاط کوچک آن وجود داشته است. بنابراین سازۀ آن منسجم نبوده و سازۀ خطرناکی بود، لذا در مرمت هدف این شد که انسجام سازه فراهم شود. برای این منظور به دیوارهای خشتی و آجری که ملات بین آنها گل و آهک بود، موادی با ترکیب رس و آهک تزریق شده تا مقاومت آنها بالا رود. دوم اینکه روی دیوارها را با مش پلاستیکی ژئوگرید و اندود طراحی شده ای از مواد رسی و آهکی پوشانده شده تا بتوانند نیروهای وارده را تحمل کند و از طرف دیگر با انعطافی و نرمی که دارد رفتارهای آن به خشت نزدیک باشد. اتصالات خرپاهای طبقۀ بالا، با اتصالات فلزی طراحی شده مرتب شده. سقف طبقۀ همکف که از تیرآهن و آجر بوده، با برداشتن آجرها و جایگزین کردن چوب به جای آن، سبک شده است. همچنین زیر دیوارها توسط پی ای طراحی شده یکپارچه شده است.
برای مرمت تزئینات بنا، گچ و آجر آن را مرتب شده، که با کارهای مرسوم مرمت تزئینات، مانند رزین زدن، همراه بوده؛ همچنین درو پنچره ها عوض شده و بر اساس طرح اولیه با چوب بازسازی شده است.
به گفتۀ مهندس پارسی در طرح احیا ایدۀ کلی این بوده که این ساختمان محل جذابی برای مخاطبش باشد. لذا هدف از احیای آن، ایجاد پاتقی برای هنرمندان است. در این طرح، طبقۀ بالا به عنوان گالری برای سایر هنرمندان مجسمه ساز در نظر گرفته شد. در حیاط نیز با طراحی کافی شاپ و پایین بردن توالت ها، سعی شده تا فضایی برای استراحت فراهم شود.
برای تأسیسات نیز از سیستم اسپلیت از نوع «وی آر اف» استفاده شده تا آب به داخل بنا برده نشود و مساحت بنا نیز پاسخگوی جای گذاری آن باشد. برای معلولین آسانسوری در بنا قرار داده شده تا امکان دسترسی به طبقۀ بالا و سرویس های بهداشتی وجود داشته باشد. مهندس پارسی در آخر تأکید کردند که اجرای تمیز کار در کل پروژه برایشان از اهمیت بالایی برخوردار بوده است.
