فرش‌های آموزشی ویژه کودکان

فرش یکی از کاربردی‌ترین هنرهای دستی است که از دیرباز تا به امروز در نزد ما ایرانیان از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. در واقع در دنیا، فرش را با ایران و ایرانی را با فرش می‌شناسند؛ اما ما ایرانیان چه مقدار از جنبه‌های کارکردی این هنر اصیلِ وطنی را می‌شناسیم و تا چه میزان به گسترش ابعاد مختلف آن‌ فکر کرده‌ایم؟ 

به طور مثال چرا تا به حال در این زمینه برای کودکان طراحی خاصی صورت نگرفته است؟ در صورتی‌که فرش، این قابلیت را دارد تا برای کودک هم چون یک اسبابِ بازی باشد و کودک نه تنها روی آن بنشیند و بازی کند، بلکه با اشکال و فرم‌های طراحی شده بر روی آن نیز سرگرم شده و از این طریق آن‌ها را بیاموزد. 

طراحی فرش‌های آموزشی برای کودکان موضوع مهمی است که تا به حال کمتر به آن توجه شده، اما اکنون با اهمیت یافتن روزافزونِ مسئله ی‌ آموزش و تلاش برای ایجاد سبک زندگی ایرانی-اسلامی، فضای مغتنمی به جهت ورود و گسترش این موضوع به وجود آمده است. هر چند سایر کشورها نخستین گام‌ها در این زمینه را برداشته‌اند، اما مسلماً نگاه شرقی و زیبایی‌شناشی طراحانِ جوان ایرانی در کنار مواد اولیه طبیعی و مرغوب و بافندگان حرفه‌ای، حرف دیگری برای گفتن دارد.  نقوش سنتی فرش ایران، بستر حاصل‌خیزی برای به بار نشستن طرح‌های نو و روزآمد به حساب می‌آیند. به طوری‌که  با نگاهی خلاقه می‌توان ضمن نزدیک کردن کودک به هویت شرقی و ایرانی خود، از این طرح‌‌ها در جهت پیش‌برد اهداف اولیه آموزش و تربیت بهره جست و بنیانِ یادگیری و تفکر را در ذهن کودک مستحکم ساخت.

مجموعه بافت / سکینه آقانسب

ایجاد بافت‌های زیبا و خلاقانه مهم‌ترین ویژگی  مجموعه‌ای به همین نام است.  این مجموعه شامل آثار هنری سفالی می‌شود که با تکنیک‌های مختلف، بافت موردنظر بر آن‌ها ایجادشده است.
خانم سکینه آقانسب با استفاده از انواع تکنیک‌های لعاب و قابلیت‌های بی‌شمار آن بافت‌هایی غیرمعمول خلق کرده‌اند. ایشان در توضیح این آثار می‌گوید "برخی از بافت‌ها عمدی و کنترل‌شده ایجاد می‌شوند و برخی‌ دیگر، تا حدودی، کنترل‌شده هستند. درواقع از پیش، خاصیت و فعل‌ و انفعالات لعاب‌های مختلف و افکت‌هایی که ایجاد می‌کنند، آزمون شده است؛ بنابراین می‌شود گفت درصد بالایی از بافت‌ها کنترل‌شده هستند و درصدی هم‌ بستگی به شیوه پخت، دمای کوره و زمان پخت اثر و در کل مسائل مربوط به کوره دارد."
 مجموعه بافت دارای دو شیوه کلی است. ایجاد بافت ها، یا به‌وسیله‌ی تکنیک‌های لعاب و یا به‌وسیله‌ی تکنیک‌های سفالگری و حجم سازی بوده و شاید بتوان این‌طور گفت که بعضی از کارها نیز ترکیب هر دو شیوه است. آقانسب در توضیح یکی از آثار می‌گوید:" وجود ترک‌های درشت در قسمتی از کار و ترک‌های ریزتر در قسمت‌های دیگر، کنترل‌شده و عمدی بوده است و با استفاده از خاصیت لعاب انقباضی و به‌وسیله‌ی لعاب‌های رنگی و غلظت آن‌ها، این بافت را ایجاد کرده‌ام."
برخی از لعاب‌های این مجموعه  ابتکار خود هنرمند بوده که پس از آزمون‌های متعدد به نتیجه رسیده است و بعضی از آن‌ها نیز برای رسیدن به بافت دلخواه چندین بار پخت شده است. تعدادی از آثار نیز به‌وسیله‌ی گل سلولزی دارای بافت خاصی شده‌اند. در مجموع هنرمند، با جسارت، دقت و صبر بسیار توانسته‌ است با استفاده از خاصیت لعاب‌های مختلف و ترکیب چندین تکنیک متعدد بافت‌های متفاوتی را روی آثار خود پیاده کند.

زیبایی رنگ ها / ماهو

در سال‌های اخیر استقبال گروه بزرگی از جوانان از محصولات دست‌ساخته، بخصوص در بخش لوازم‌التحریر و کیف، باعث شده است، هنرمندان نیز رغبت بیشتری به تولید محصولاتی ازاین‌دست داشته باشند.
علی شهباززاده دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی طراحی صنعتی به همراه همسرش زهرا ضیایی دانش‌آموخته‌ی رشته صنایع‌دستی، در کنار حرفه‌ی اصلی‌شان حدود 5 سال است که گروه هنری ماهو را تشکیل داده‌اند. این گروه در تلاش است، محصولاتی با ترکیب جنس و رنگ‌های متنوع و زیبا،  طراحی خلاقانه و نیز با قیمت مناسب ارائه دهند. گروه ماهو تلاش می‌کند محصولاتش به‌عنوان یک برند با قیمت مناسب شناخته شود تا مهم‌ترین گروه مشتریان مورد نظرشان که دانشجویان و دانش آموزان هستند، این محصولات را خریداری کنند.

آقای شهباززاده در گفتگو با نشریه خط، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای برآورده شدن این خواسته را افزایش شمار تولید و نیمه ماشینی کردن مراحل تولید برشمردند که در آینده‌ای نزدیک تحقق می‌یابد."پروسه‌ی تولید محصولات ماهو که بیشتر متمرکز بر روی دفترچه و کیف‌های کوچک است، در حال حاضر به‌صورت دستی اتفاق می‌افتد که بخشی از آن مانند، برش‌ها به‌صورت نیمه ماشینی در حال تغییر است".

ایشان در توضیح سبک‌ کاری‌شان نیز می‌گویند:"سبک‌ کاری ما ventage یا کهنه‌کاری است که به علت پولیش خور بودن جنس کارها، به‌مرورزمان و با سایش دست بر روی جلد، حس قدیمی بودن را بیشتر القا می‌کند. این به معنی کثیف شدن کار نیست؛ بلکه با سایش رنگ برخی قسمت‌ها تیره‌تر شده و با این اتفاق قسمت‌های دیگر تمیزی خود را بیشتر نشان می‌دهد.

سفال یا مجسمه /سکینه آقانسب

ساخت مجسمه با گل، مخاطرات خاص خودش را دارد و همین‌طور محدودیت‌هایی که شاید باعث شود تلاش هنرمند پس از روزها کار و زحمت، به نتیجه نرسد؛ اما با تمام سختی‌ها، تجربه احساس بی‌نظیر کار با خاک و آب، باعث می‌شود بسیاری از هنرمندان این ریسک‌ها را بپذیرند. چند سالی است گل سلولزی که بسیاری از این مخاطرات را برای هنرمندان کاهش داده، موردتوجه قرارگرفته. پایین آمدن احتمال شکست و  ترک‌خوردگی پس از اتمام کار و در حین خشک شدن، قابلیت ترمیم کار در تمامی مراحل و برخی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این ماده، منجر به اقبال هنرمندان سفالگر شده است. خواص ویژه‌ی این ماده باعث شده است، میان هنرمندان با عنوان "جادوی گل سلولزی" معروف شود.
خانم سکینه آقانسب ازجمله هنرمندان این رشته است که تجربه‌ی فراوانی در کار با گل سلولزی دارد و از این ماده در ساخت مجسمه‌های متعدد و دیگر آثار هنری بهره برده. علاوه بر کار با این ماده، ایشان با گل معمولی نیز آثار زیادی را آفریده که در نمایشگاه‌های مختلف  ازجمله در دوره‌های مختلف  دوسالانه  سفال و سرامیک،  در معرض دید عموم قرارگرفته است. یکی از آثار شاخص این هنرمند با گل سلولزی، اثر شوق پرواز است که برگزیده‌ی جشنواره هنرهای تجسمی فجر در سال ۱۳۹۰بود. مجسمه‌ی مسجد نیز ازجمله آثار تحسین‌شده در دوسالانه‌ی هشتم سفال و سرامیک است.
گل سلولزی ماده‌ای نسبتاً نوظهور در ایران محسوب می‌شود که بسیاری از قابلیت‌های آن در آثار خانم آقانسب مشهود است، اما این ماده ویژگی‌های فراوان دیگری نیز دارد که با استفاده‌ی روزافزون هنرمندان از آن‌، کشف و موردتوجه قرار خواهد گرفت.

نقش ها در ظروف سفالی/ موزه ملی ایران

آثار تاریخی تمدن‌های بزرگ در دوره‌های مختلف همواره منبع الهام هنرمندان بوده است. یکی از قسمت‌های بزرگ آثار هنری ایران اشیا سفالی است که در دوره‌های مختلف از فرازوفرودهای جامعه تأثیر گرفته است. جدای از ویژگی‌های فنی، بحث بر روی فرم‌ها و اشکال به‌کاررفته برای تزیین این اشیا بسیار گسترده است. موزه‌ی ملی ایران، گنجینه‌ی بزرگ از این اشیا تاریخی است. در سالن دوران اسلام تنوع زیادی از آثار سفالی به چشم می‌خورد که کاربردهای متنوعی داشته‌اند. تعداد زیادی از این اشیاء، برای کاربردهای روزمره بوده‌اند و تعدادی نیز جنبه‌ی آیینی و رمزی داشته‌اند. هنرمند سفالگر در هر دوره‌ای با توجه به نوع کاربرد، طبقه‌ی اجتماعی سفارش‌دهنده و نیز علایق خود، طرح و نقشی زیبا بر روی این اشیا و ظروف ایجاد کرده است. شاید برای هنرمند امروز جالب باشد که چطور این هنرمندان با این گستردگی و تنوع و نیز ظرافتی خیره‌کننده این آثار را می‌آفریده‌اند. بسیاری از این ظروف به نوشته‌هایی مزین شده‌اند که یا آیات و روایت‌های اسلامی بوده است و یا اشعار شاعران بزرگ زمان خود که عمدتاً دارای مضامینی چون بخشندگی خداوند و روزی‌رسان بودن او و آرزوی خیروبرکت برای دارنده ظرف بوده است.

هنر انگشتر سازی / هنرکده محمد

انگشترها دنیایی از هنرهای مختلف هستند که در یک کل واحد جمع شده و یک شی‌ء منحصربه‌فرد را ایجاد  می‌کنند. هنر حکاکی و قلم‌زنی روی فلزاتی مثل نقره و برش و حکاکی روی سنگ‌های مختلف از جمله ی این هنرهاست که در انگشترها به کمال رسیده‌ اند. این هنر، هنر دیرینه و اصیل ایرانی است که  ریشه در فرهنگ اسلامی ایرانیان دارد.
یکی از مجموعه‌هایی که زیبایی و تنوع هنر انگشتر سازی را به‌خوبی نشان داده است، هنرکده‌ی محمد به سرپرستی و مدیریت آقای محمد گودرزی است. انگشترهای این هنرکده از دو قسمت رکاب و سنگ تشکیل‌شده است که در هرکدام به فراخور سفارش یا ذوق هنرمند سازنده‌ی آن، طرحی متفاوت به‌کاررفته. زنده نگه‌داشتن هنری قدیمی با طراحی نو که  اصالت گذشته را حفظ کرده، مهم‌ترین ویژگی آثار ساخته‌شده در هنرکده محمد است.
یکی از نقاط قوت انگشترهای این مجموعه خطوط زیبای حکاکی شده روی سنگ‌های قیمتی مانند عقیق، دُر، یشم و گاهی زمرد، یاقوت و یا شیشه است که زیبایی رکاب‌های ساده یا قلم‌زنی شده را چند برابر می‌کند. هنر حکاکی روی سنگ در ایران سابقه‌ای دیرین دارد که نقش مهر یا برگ هویت شخص را ایفا می‌کرده است. این مهر که پس از اسلام غالباً به شکل انگشتر مورداستفاده قرار می‌گرفته، نشان‌دهنده‌ی نسب، سلیقه، مبانی اعتقادی و جایگاه اجتماعی فرد بوده است.
قدیمی‌ترین مهر اسلامی، مهر حضرت محمد(صلی‌الله علیه و آله) است که با سجع «محمد رسول‌الله»،  مزین نامه‌های آن زمان بود و شرح آن در «تحفه خطاطین» آمده است. همچنین در کتاب «نوروزنامه» حکیم عمر خیام نیشابوری که از روی نسخه قدیمی در سال 1926 میلادی و در مسکو به چاپ رسیده، به این مهر اشاره‌ شده است.
اگرچه امروزه کمتر به جایگاه انگشترهای حکاکی شده توجه می‌شود، ولی همچنان این انگشترها به خصوص زمانی که نام ائمه بر آن‌ها حک ‌شود، نشان از درونیات شخص دارد و بیش از ارزش مادی، قداست و معنویت آن اهمیت پیداکرده است.

کیف های دست دوز / کوک رنگی

مدتی است شاهد آن هستیم که با وجود وفور کیف های مختلف، با نام های تجاری گوناگون در فروشگاه ها، مردم، خصوصا جوانان، تمایل به استفاده از محصولات پارچه ای و دست دوز پیدا کرده اند. کیف هایی که نه گران قیمت اند و نه متعلق به برند های معروف جهان.

کوک رنگی، نامی است که بر روی گروهی از این کیف های پارچه ای دست دوز به چشم می خورد. کیف هایی که با پارچه های نخی و گل دار و در طرح های زیبا و به تعداد محدود، به صورت سفارشی تولید می شوند. دوخت مرتب و تمیز، استفاده از پارچه های با کیفیت و طرح های زیبا و جذاب باعث شده که این کیف ها با استقبال گسترده ای مواجه شوند و این استقبال نشان می دهد که مصرف تولیدات داخلی فقط با بالا بردن کیفیت و طراحی خلاقانه میسر می شود و به سادگی می توان با حمایت از طراحان خلاق و ایجاد کارگاه های تولیدی برای تولید انبوه مصرف کالاهای داخلی را در جامعه فرهنگ سازی کرد.