احیاء قلعۀ زائر خضر خان تنگستان

قلعه زائرخضرخان اهرمی معروف به قلعه کلات در شهر اهرم (مرکز شهرستان تنگستان در استان بوشهر) بر فراز تپه ای، واقع شده است که در جنگ جهانی اول به عنوان نماد مقاومت ایرانیان علیه استعمار انگستان نقش مؤثری را ایفا کرد.این قلعه متعلق به اواخر دوره قاجار است و مشتمل بر ۴ برج و بارو، قلعه میانی و همچنین تأسیسات خصوصی برای ساکنین آن می باشد.حیاط قلعه دارای اتاق هایی در پیرامون و داخل خود است که همگی به سبک رایج معماری بومی دارای درب و پنجره های متعدد، ارتفاع بلند و پوشش های چوبی و چندلی بنا شده است.به طور کلی می توان گفت در ساخت آن به اصول و سبک معماری منطقه و شرایط اقلیمی، توجه ویژه ای شده و به عنوان بزرگترین بنای خشتی استان، از معماری بی نظیری برخوردار است. البته خود قلعه قدمت تاریخی چندانی ندارد، اما کاوشهای باستان شناسی انجام شده در منطقه، نشان می دهد تپه ای که قلعه روی آ ن بنا شده است، از دوران اشکانی تا اواسط دوره اسلامی به صورت گسسته مسکونی بوده و از این حیث دارای اهمیت بسیاری می باشد. خسارات وارده بر این قلعه در زمان جنگ و گذر زمان دست به دست یکدیگر داده و موجبات تخریب این بنای خشتی را فراهم نموده اند. اما متأسفانه بی توجهی مسؤلین و تخصیص نیافتن اعتبار لازم موحب شد تا قلعه کلات، سالها چشم انتظار بازسازی و احیا باشد و بسیاری از دیوارهای آن تخریب شود.در این میان پیشروی منازل مسکونی در حریم آن موجبات نگرانی دوستداران این بنای تاریخی را فراهم آورد. با همه این اوصاف سرانجام در سال ۱۳۸۸ پروژه بازسازی آن با کاربری توریستی کلید خورد، ولی باز هم به دلیل نبود بودجه کافی با فرآیندی لاک پشت وار  ادامه یافت و بالأخره در سال ۱۳۹۴ به پایان رسید.اما نکته قابل تأمل در بازسازی این بنا، مرمت غیر اصولی آن می باشد، چرا که قسمت هایی از این قلعه با آجر ترمیم شده و مرمت بخشی دیگر با همان مصالح و سبک پیشین انجام گرفته که متأسفانه این امر موجب آشفتگی ظاهری این اثر ملی شده است.

باغ گنبد سبز / قم

شهر قم در کنار جایگاه مقدس خود در میان مردم ایران، پیشینه‌ی تاریخی درخشانی نیز دارد. بسیاری از آثار تاریخی و معماری این شهر به دلیل ناشناخته ماندن در حال فراموشی است. آثاری که هرکدام به تنهایی می‌توانند باعث شهرت و رونق شهر شوند.
"باغ گنبد سبز" یکی از این مجموعه‌های زیبا و تاریخی در قسمت شرقی شهر قم است که گنبدهای موجود در آن، به گنبدهای دروازه کاشان معروف هستند. جدای از سابقه‌ی تاریخی و افرادی که احتمالاً در این بناها دفن شده‌اند، زیبایی تزیینات و معماری آن بیننده را مجذوب خود می‌کند.
این بنا بر اساس کتیبه‌های موجود در آن مقبره‌ی خاندان صفی، فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری بوده است. هر سه گنبد جنوبی، میانی و شمالی به‌ صورت دوپوسته گسسته رُک ساخته شده‌اند. پوسته‌ی خارجی به‌ صورت منشور شانزده ترکی و پوسته داخلی به صورت عرقچین می‌باشد که بر روی بدنه‌ی استوانه‌ای شکل دوازده‌ وجهی بنا قرار دارد. البته پوسته‌ی خارجی گنبد جنوبی در طی زمان تخریب گشته و پوسته‌ی داخلی آن در دوران معاصر تعمیر و بازسازی شده است. به احتمال بسیار زیاد فرم و شکل این گنبد با توجه به اشتراکات فراوان با دو بنای شمالی و میانی به همان شکل دوپوسته رک می‌باشد.
یکی از دلایل دوپوسته ساختن گنبدها، توجه به مقیاس ساختمان و مقیاس شهر است. گنبدها میزان اهمیت بنا را نشان می‌دهند و همین‌طور باید تا حد امکان از نقاط مختلف شهر دیده شوند؛ لذا سعی می‌شود که گنبد فوقانی را بلند و مرتفع احداث کنند و پوسته‌ی زیرین گنبد را، برای هم‌گون کردن با فضای داخلی در ارتفاع کمتری اجرا می‌‌کنند.
این ابنیه همچنین یکی از آثار فاخر گچ‌بری ایران محسوب می‌شوند که از گنبد سلطانیه تأثیر گرفته‌‌اند. کتیبه‌های این سه بنا به خط ثلث یا کوفی با گچ‌بری برجسته سفیدرنگ و زمینه‌ی لاجوردی با نقوش اسلیمی میان دو حاشیه، نقش و نگار شده و آیات قرآن و اسامی جلاله معصومین (ع) درون آن با طرحی از گل‌وبوته مزین شده است. دیگر تزیینات بنا شامل طرح‌ شمسه عظیمی در مرکز بنا با گره بندی‌های متعدد، طاق‌نماها و درگاه‌هایی است که به صورت قرینه مقرنس گشته و شیوه‌های متنوع گچ‌بری چندرنگ را به نمایش گذاشته است.

خانه‌ی آجرپوش / دفتر معماری آدمون

چندی است در میان معماران جوان نگاه‌های تازه‌ای به مصالح قدیمی نظیر آجر دیده می‌شود.غالب این نگرش‌های جدید در جهت احیای سنت‌های پسندیده‌ی معماریست که در بیش‌تر بناهای نوساز حل نشده باقی مانده‌اند. ایجاد بافت‌های مختلف و تسری این بافت‌ها به صورت نیمه‌شفاف در جداره‌ی بنا، پرکاربردترین شیوه‌ای است که به کنترل نور و دید منجر می‌شود. طراحان اصلی پروژه (شبیر موسوی، امیررضا فاضل) دغدغه‌ی مهم خود را حفظ محرمیت بصری در واحدهای مسکونی می‌دانند. در بافت‌های سنتی مسکونی، بازشوهای هر خانه از دیده‌ها محفوظ و در عوض حیاط هر خانه محل قرارگیری بازشوهای بخش‌های مختلف منزل بود. در معماری معاصر شهرهای ما پنجره‌ی خانه‌ها رو به یکدیگر باز می‌شوند و حتی تراس‌ها نیز کارکرد مطلوب خود را از دست داده‌اند. ایجاد بافت پوششی که بتواند دیدهای مزاحم به درون منزل را کاهش داده و محرمیت را به منزل برگرداند راهکار این تیم طراحی است. بنابر توضیحات این تیم تکنیک اتخاذ شده باز تعریف الگوهای بومی برای خلق یک معماری منحصر به فرد متناسب با نیازهای انسان ایرانی امروز است. تقسیم‌بندی پلان داخلی هر واحد نیز به نحوی است که بخش‌های خصوصی و عمومی از حیث دید و دسترسی جدا از یکدیگر باشند.

گردشگری به سبک ایرانی-هتل بالی

بشر امروز در دنیایی پرهیاهو که در تکنولوژی و صنعت محصور شده، زندگی می کند و این باعث شده که بیش از گذشته نیازمند آرامش و فضایی که او را از روزمرگی خارج کند، باشد. در این میان به دلیل پیوند درونی انسان با طبیعت، کشش و علاقه ای ذاتی به مناظر طبیعی دارد و اصولا همه انسان ها دوست دار طبیعتی بکر و دست نخورده هستند. به همین دلیل در همه جای دنیا، مردم به مناطق کویری و بیابانی که به دور از هرگونه دست کاری بشر بوده، روی آورده و علاقه مند شده اند. اینگونه مناطق در کشور ما از وسعت و زیبایی بسیاری برخوردار است و این باعث شده تا سرمایه گذارانی در این مناطق هتل ها و استراحت گاه هایی بسازند که مورد استفاده مشتاقان سفر به این مناطق قرار بگیرد؛ که در چند پست برخی از نمونه های موفق را بررسی کرده ایم.

یحیی امینی، با ساخت مجموعه هتل بالی در قلب کویر خور و بیابانک در استان اصفهان، پذیرای دوست داران طبیعت بکر و زیبای کویر این منطقه است. نکته مهم اینجاست که برخلاف تصوری که همه ما از معماری هتل و ساختمانی مدرن داریم، این مجموعه کاملا سنتی و معماری آن متناسب با شرایط اقلیمی کویر است و در عین حال فضایی دلنشین و آرام و به دور از هیاهوی شهر، برای مسافران و بازدیدکنندگان فراهم می آورد.

با توجه به ظرفیت بالای کشورمان در جذب گردشگر با داشتن دیدنی های طبیعی ای از این دست، می توان با حمایت و جذب سرمایه گذاران در این مقوله، باعت تقویت صنعت توریسم و درآمدزایی  برای کشور شد.

مسابقه طرح و ساخت / مرکز معماری ایران

چندی پیش دومین مسابقه‌ی طرح و ساخت در شیراز برگزار شد و چندین تیم‌ جوان، سازه‌هایی را در مقیاس پاویون‌هایی کوچک طراحی کرده و ساختند. ذات چنین برنامه‌ها و مسابقاتی برای جامعه‌ی دانش‌گاهی ما که به کل از دنیای واقع به دور است واجب به نظر می‌رسد، به خصوص که موضوع مسابقات روی‌کردی بومی و به روز نیز داشته باشد.

آثاری که طی این مسابقه ساخته شد، غالبا در پی نوعی آجرچینی ابداعی بوده‌اند که با حرکت در سه بعد به خلق فضا بینجامد.  دیواره‌هایی که با لغزش آجرها در جهات مختلف دارای تنوع و بافت‌های گوناگون می‌شوند و در ضمن این حرکت، گشودگی‌هایی را در دیوارهای صلب و معمول آجری ایجاد می‌کنند. به غیر از این شیوه که در اکثر کارها دیده می‌شود، بعضی گروه‌ها به سمت ایجاد صفحات منحنی و بعضی نیز به سمت دیوارهای متحرک آجری رفته‌اند. به نظر می‌رسد در کشوری که سابقه‌ای طولانی در کار با آجر داشته و بسیاری از رکوردهای مربوط به آن را نیز داراست، بیش از این‌ها باید در جوامع دانش‌گاهی‌ به آن پرداخته و به فکر توسعه‌ی عملی آن باشند. 

پیش‌تر نیز در نشریه خط آثار آجری را دیده بودیم. شاید بد نباشد به این بهانه بعضی از آن‌ها را مرور کنیم.  (+ + +)

آب در معماری سنتی

نقشی که آب در مکان‌یابی و ایجاد زیستگاه‌های انسانی دارد، پاسخ به یک نیاز حتمی زیستی است. اما زمانی که در ورای این نیاز، اهمیت و گاه قداست خاصی برای آب می‌بینیم، حاکی از یک اتفاق فرهنگی است. آب‌رسانی به مردم کویر توسط افرادی انجام می‌گرفته که همواره مورد احترام و تمجید بودند. به طور کلی می‌توان گفت معماری ایرانی بدون نقش‌آفرینی آب لطف خودش را از دست می‌دهد. این پیوند عمیق با عنصر آب ناشی از ریشه‌های عمیق تاریخی و فرهنگی است که رفتار متقابل مردم با آب را شکل می‌داده است.

مهمان نوازی ایرانی در مهمانخانۀ ایرانی

ویژگی فضای خانۀ ایرانی بدون شک از روحیه و طبع زندگی ایرانی سرچشمه گرفته و در این میان، مهمانخانۀ ایرانی بیانگر همین طبع در پذیرایی از مهمان است. در این میان فضایی که از کیفیت لازم برای مهمان نوازی برخوردار بوده به اتاق پنج دری معروف است.

در این اتاق می توان اجزای گوناگونی را مشاهده کرد، اما آنچه که از همه مهم تر به نظر می رسد و وجه اشتراک آنهاست، همین پنچ در است که سبب نام گذاری آن نیز بوده است. پنج دری، چه در خانۀ اغنیاء با تزیینات پر طمطراقش و چه در خانۀ عامۀ مردم، با طاقچه های ساده اش، سخن از اهمیت ارتباط با فضای بیرون و اغلب حیاط خانه دارد. شاید به این طریق خانۀ ایرانی حضور طبیعت در خانه را به مهمانش پیش کش می کند و سعی در آوردن زیبایی آن به داخل خانه دارد. 

این درها در برخی از خانه ها به صورت پنج در مجزا و در برخی دیگر به صورت پنج پنجرۀ به هم پیوسته است که با ارسی پوشانده شده. پنجره های ارسی نیز مهمان نوازی را به حد اعلای خود رسانده اند. ارسی با رنگ زیبای شیشه ها و نقوش در هم  فرورفتۀ گره هایش جلوۀ زیباتری از نور و منظر بیرونی را به داخل می آورد و قابلیت تطبیق بهتر با شرایط محیطی را نیز فراهم می کند.

گاهی در مقابل اتاق پنج دری ایوان بزرگی قرار دارد و در برخی مناطق نیز یک ایوان بزرگ جایگزین اتاق شده است. این ایوان ها، هم محلی برای گذران اوقات ساکنان خانه است و هم پذیرایی از مهمان در آن صورت می گیرد که حد اعلای ارتباط با فضای باز را می توان در آنجا مشاهده کرد.