کپی پیست سنت

هنرهای دستی و سنتی ما اگرچه میراث فرهنگ و تمدن ما به حساب می‌آیند اما نباید از کارکرد آیینی که در گذشته داشته‌اند غافل بود. نگاره‌هایی که بعضاً برای تصویرسازی داستان‌های قرآن ،شاهنامه و یا تزیین مساجد استفاده می‌شد. در عصر حاضر با پیشرفت تکنولوژی علاوه بر تکثیر آثار هنری و بازتولید آن‌ها با تغییر بستر ارائه اثر، معنای اثر هنری را دگرگون کرده اند.مسئله تکثیر آن چیزی است که والتر بنیامین فیلسوف و منتقد ادبی و فرهنگی آلمانی از بین رفتن هاله تقدس اثرهنری بیان می‌کند. به سبب اختراع عکاسی آثار هنری که روزگاری تنها در کلیسا و خانه اشراف و بعداً در موزه ها قابل دیدن بودند امروزه هزاران نسخه ازآنها در کتاب‌ها و...یافت می‌شود. و این به معنی از بین رفتن هاله تقدس و یگانگی اثر است. تغییر بافت و بستر ارائه اثر هنری نیز گاهی به معنای اثر چیزی می افزاید و گاه معنای آن را بکلی دگرگون می‌کند.  
توجه به سنت‌ها و حفظ و تجدید هنرهای سنتی برای حفظ هویت و تمدن ایرانی از سیاست‌های کلی نظام در مقابله با تهاجم فرهنگی است. امروزه هنرمندان زیادی با انگیزه‌های متفاوت و البته گاه منافع اقتصادی آن، به این امر توجه نشان داده‌اند و به احیا و یا بهره‌گیری از هنرهای سنتی در خلق آثارشان پرداخته‌اند. در این میان صنعت چاپ و امکانات فراوان آن، دست هنرمند را برای کپی آثار هنری بر هر متریالی باز گذاشته‌است. بازتولید و تکثیر نه تنها اصالت اثر هنری را مخدوش می‌کند بلکه دیگر هنری مقدس نیست. شاید راه احیا و گرامیداشت هنر سنتی چیزی غیر از تکثیر آن بر وسایل پیش پا افتاده و مربوط به امور مصرفی روزانه مانند کیف و کفش و... باشد. وام‌گیری از هنر پیشین و تلفیق و کولاژهای متناسب و یا بهره بردن از صنایع‌دستی به همان شکل پیشین آن‌ها بنظر راه معقول‌تری برای حفظ سنت‌هاست.

تا حالا تهران رو اینجور دیده‌ای؟

روایتی توریستی و تبلیغاتی از تهران. دعوتی دوباره برای دیدن تهرانی زیبا
چرا تا بحال چنین عکس‌هایی از تهران ندیده‌ایم؟به این دلیل که  مخاطبین عکس‌ها توریست‌هایی هستند که قرار است با دیدن این تصاویر عزم سفر به تهران کنند و صنعت گردشگری را رونق ببخشند. و اما تصویری که ما از تهران دیده‌ایم شهری آلوده و شلوغ و پرترافیک است تا مصرف کننده داخلی این تصویر از سفر به تهران منصرف گردد.
عکاسی و گردشگری دوقلوهای مدرن هستند. همزمان با ساخته شدن کشتی بخار و قطار که جهان را از نظر فیزیکی در دسترس‌تر ساخته است عکاسی نیز اختراع شد و جهان را از نظر بصری در دسترس همه قرار داد. عکاسی درک ما را از جهان دگرگون کرد و جهان را همانند یک موزه و یا فروشگاه در صفحه‌های نمایش قابل دیدن کرد. توریست ها قبل از سفر به محل مورد نظر پیشاپیش مجموعه عکس‌های فریبنده و غریبی از آن مکان را دیده اند و مصرف کرده اند. آنان رد همین عکس‌ها و مکان‌های موجود درآن را می‌گیرند  و سعی می‌کنند از همان مکان‌ها بازدید کنند و عکس بگیرند بیشتر تجربه های توریستی حول ابنیه معماری دور می‌زند. در صنعت توریسم تلاش می‌کنند تا بااستفاده از تصاویر درکتابچه‌های  راهنما پوسترها و تبلیغات تلویزیونی مخاطبان را به سفر تشویق کنند. در بسیاری از تبلیغات توریسم تصویر کار چنان فریبنده عرضه می‌شود که ما از درک واقعیت عاجز می‌مانیم.
این قبیل عکس‌ها اغلب در زمان‌های ابتدایی روز و انتهای شب که خلوت‌تر است گرفته می‌شوند. از نظر تکنیکی نیز عکاس تمام مهارت خود را در دست یافتن به بیشترین عمق میدان وضوح و بیشترین دامنه تنالیته‌های رنگ  و سایه روشن(HDR photography)در تصویر برای داشتن تصاویری واضح و خوش‌آب و رنگ و زیبا به کار برده است. عکس‌های «رسول صفی زاده» از نماهای عمرانی پایتخت که آبان ماه در قالب نمایشگاهی با عنوان «تهران در شب» در پردیس سینما گالری ملت برگزار شد از این قبیل تصاویر هستند.

آبنماهای میدان نبوت تهران

خراب کردن شکل قدیمی میدان‌ها و ساختن فضایی جدید به جای آنها، چند سالی است که به عنوان یکی از برنامه‌های سازماندهی فضاهای شهری تهران مشاهده می‌شود؛ بدین ترتیب شاهد تغییر چهرۀ کلی میادین هستیم و در بسیاری از اوقات چهرۀ جدید نیز چندان دلچسب ما نیست. در گذشته میدان نبوت، یا هفت‌حوض، با هفت‌حوض سادۀ خود مشهور بود که در مرکز فضای سبز آن قرار داشتند و مردم را دور تا دور خود جمع می کردند تا لحظاتی را به تماشا بنشینند. حوض‌هایی که الگوی کاربرد آنها برای ما آشناست و در معماری باغ ایرانی با الگوی آنها آشنا شده‌ایم. اینگونه که یک حوض بزرگ در مکانی قرار بگیرد که نقش مرکزیت پیدا کند و راه‌هایی که از میان فضای سبز عبور می‌کنند به آن ختم شوند و دور تا دور مسیر منتهی به حوض را درختان بلند قامت‌تر دربرگرفته باشند. فضایی ناب که انسان را فارغ از اتفاقات بیرون کند و با ایجاد تمرکز در فضای مرکزی، گرد هم آمدن را بیشتر تداعی کند.

اما در طرح جدید، الگو و نقش حوض در میدان تغییر کرده است. آب‌نماهای جدید تبدیل به عناصری مجسمه‌گون، تماشایی و سرگرم کننده شده‌اند که بچه‌ها می‌توانند در میان آنها بازی کنند. اگرچه برخی از آب نماهای جدید میدان، در طراحی و اجرا قوی هستند اما برخی از آنها نیز چندان موفق ظاهر نشده‌اند و در مجموع تغییرات ایجاد شده بیشتر در جهت ایجاد تنوع بوده و کمتر در بالابردن کیفیت فضایی نقش داشته است؛ تا آنجاکه به نظر می‌رسد میدان‌های گذشته بیشتر به حال و هوای باغ و فضای سبز گرایش داشته‌اند و میادین جدید، فضایی سنگفرش شده‌اند که در آنها بیشتر نورپردازی و مبلمان شهری اهمیت دارد.

بیانی متفاوت از گنبد و مناره/ مسجد نور تهران

ترک‌ها اجزایی از عناصر گنبدهای ایرانی هستند که نقش سازه‌ای داشته‌اند و در انتقال بارهای گنبد به کار می‌آمدند. این عناصر در معرفی معماری گنبدهای ایرانی بسیار مهم‌اند، تا آنجا که پژوهشگران معماری دربارۀ فن‌آوری ساخت گنبدهای ترکین بحث‌های متعددی دارند و به اعتقاد برخی از آنها گنبد ترکین ابداع ایرانیان بوده و سایر کشورها در ساخت آن از ایرانیان الگو گرفته‌اند. ترک‌ در گنبد ایرانی زیر پوسته بیرونی، که به آن خود می‌گویند، به کار می‌رفته‌ و از بیرون هیچ نمودی نداشته‌ درحالیکه در گنبدهای کلیساهای رنسانس از ترک‌های نمایان استفاده می‌شده است. 

در گنبد مسجد نور نیز اجزایی مشابه ترک وجود دارد که نمود بیرونی دارند و مشابه‌شان نیز در مناره‌ها مشاهده می شود. این حرکت را می‌توان حرکتی فرمی از سوی معمار قلمداد کرد و آن را نوعی پاسخگویی به گرایش‌های نوگرا در معماری دانست. این نوگرایی همچنین از جنبه‌های دیگری چون رنگ و کیفیت مصالح و ابعاد عناصر، در گنبد و مناره‌ها دیده می‌شود. اما از آنجا که این عناصر در مساجد هیچ‌گاه خالی از جنبه‌های نمادین نیستند، باید دقت کرد که چه نشانه‌هایی در آن‌ها به القای بیشتر مفاهیم کمک می‌کنند. 

در این مسجد اگرچه عناصر معماری سنتی حضور دارند، اما چون الگو‌ پذیری از تناسبات معماری سنتی در آنها دیده نمی شود، ترکیب نامتعادل گنبد و مناره‌ها و نحوۀ قرارگیری آن‌ها بر بنا، نمی‌تواند یادآور عناصر معماری سنتی ما باشد و حتی به دلیل وجود فرم‌هایی شبیه ترک‌ بر روی گنبد، یادآور گنبدهای کلیساهای رنسانس است؛ که البته این نقص به دلیل حضور مناره‌ها تا حدی برطرف شده است.

هفت شهر عشق/ معرفی حسینیه‌های نایین

هر کدام از محله‌های قدیمی نایین به نام‌های محلۀ پنجاهه، باب‌المسجد، نوآباد، چهل‌دختران، کلوان، سرای‌نو، کوی‌سنگ و محمدیه، حسینیه‌ای به همین نام دارند که به شکل سنتی خود در مرکز محلات بنا شده‌اند. این مکان‌ها که هستۀ اولیۀ آنها میدانی سرباز بوده است، در اصلی ترین محل عرضۀ اندام مردم در شهر قرار گرفته است. همچنین در جوار این حسینیه‌های میدان‌گاهی مکان سرپوشیدۀ گنبدخانه‌ای شکلی وجود دارد که درب ورود به آن از میدان گشوده می‌شود و به آن حسینیه سرپوشیده می‌گویند. کارکرد این حسینیه‌های سرپوشیده، هم برای فصل سرماست و هم در برگزاری مراسم سخنرانی و عزاداری به کار می‌روند. در ایام محرم آیین‌هایی چون تعزیه‌خوانی، نخل‌گردانی و حرکت دسته‌های عزاداری در این حسینیه‌ها به جریان می‌افتد و همان کارکردی که مرکز محله برای گردهم آوردن مردم و رقم زدن اتفاقات اساسی محله در دیگر ایام سال دارد، در این ایام برای عزاداری اباعبدلله به کار می‌آید.

در گذشته که خانه‌های قدیمی این محلات پر از سکنه بود، این کارکرد میدان، علاوه بر اینکه امکانات مناسبی از جمله دسترسی به راه‌های اصلی و ایجاد فضای کافی برای عزاداری را فراهم می‌کرد؛ با قرار دادن مکان عزاداری در مراکز محلات و جمع شدن مردم محله در آن، حضوری هماهنگ و تمام عیار از این مراسم را در شهر به نمایش می‌گذاشته است. امروز نیز عزاداری در این حسینیه‌ها برگزار می‌شود؛ اما برخی از خانه‌های قدیمی خالی از سکنه شده‌اند و مردم در بافت جدید شهر سکونت دارند. با این‌حال مراسم عزاداری به همان قوت خود پابرجاست و هر ساله در ایام محرم به بافت قدیمی شهر جانی تازه‌ای می‌بخشد.

مراکز خرید پوسته‌ای / شاهرگ حیاتی یا غدۀ سرطانی

از بازار سنتی، در بافت شهرهای تاریخی، به عنوان شاهرگ حیاتی شهر یاد می‌شود که البته این استعاره بی‌دلیل به کار برده نشده است. اما مراکز خرید امروزی نقشی مثل شهربازی در کارتون پینوکیو را دارند. در نمای اول با زرق و برقشان تو را مسحور می‌کنند و هرچه پرزرق و برق‌تر باشند و مشتریان بیشتری را  جذب کنند معماری آنها را موفق‌تر می‌دانند. این در حالی است که تمام این تلاش‌ها برای به فروش رساندن کالاهای وارداتی است و در این اوضاع و احوال، به‌تازگی جوایز معماری‌ای هم به بهترین طرح برای طراحی نما و پوستۀ این مراکز خرید تعلق می‌گیرد و نتیجۀ این نوع مسابقات به صورت تیتر محافل خبری معماری منتشر می‌شود. 

بازارهای گذشته اگرچه محل داد و ستد کالاهای وارداتی بودند، اما نبض آن‌ها به دست تولیدات داخلی زده می شد. بازارهایی که نه تنها در اتصال ارکان اصلی شهر به یکدیگر شاهرگ حیات بودند، بلکه با ارائۀ تولیدات داخلی رگ حیاتی جامعه را در دست داشتند. اما امروز مجتمع‌های تجاری، با شکل معماری وارداتی خود، حاکی از ماهیت پوشالی و تو خالی خود هستند و قصۀ آنها قصۀ غلبه یافتن برنامۀ طراحی شدۀ اقتصاد جهانی برای ماست. کمک بیشتر به رونق گرفتن این مراکز خرید توسط معماری و صاحبان رسانۀ آن در جامعه ای که نیاز مبرم به ایستادگی در مقابل هجمۀ واردات غیر ضروری را دارد، بدون شک اشتباهی بزرگ است.

کاسه‌سازی در مساجد تهران / استاد لرزاده

کاسه‌سازی که به نام‌های شمسۀ زیاد یا چند کاسه نیز معروف است، یکی از روش‌های پوشاندن سقف در معماری سنتی است که از طریق آن می‌توان بدون نیاز به ستون دهانه‌های بزرگتری را پوشاند. این سقف معلق از ترکیب شدن چند رسمی پدید می آید. در این روش معمار از طریق  اصول هندسی ترسیم رسمی می‌تواند فرم‌های متنوعی را طراحی کند که البته شکل نهایی این فرم‌ها از نظر تعداد کاسه‌ها و هندسۀ رسمی نگهدارندۀ آنها، وابسته به شکل محل اجرا تغییر می‌کند.
مزیت کاسه‌سازی فقط به فرم‌های بدیع و زیبای آن خلاصه نمی‌شود، بلکه افزون‌ بر این، القای مفاهیم آسمانی و متعالی از طریق نمادپردازی با فرم شمسه در باور ما شکل گرفته است. استاد مرحوم حسین‌لرزاده نیز یکی از پیشکسوتان معماری سنتی است که در معماری مساجد از روش کاسه‌سازی بهره برده است. در تصاویر زیر نمونه‌هایی از آثار کاسه‌سازی ایشان را در مساجد تهران مشاهده می کنید.