نقش ها در ظروف سفالی/ موزه ملی ایران

آثار تاریخی تمدن‌های بزرگ در دوره‌های مختلف همواره منبع الهام هنرمندان بوده است. یکی از قسمت‌های بزرگ آثار هنری ایران اشیا سفالی است که در دوره‌های مختلف از فرازوفرودهای جامعه تأثیر گرفته است. جدای از ویژگی‌های فنی، بحث بر روی فرم‌ها و اشکال به‌کاررفته برای تزیین این اشیا بسیار گسترده است. موزه‌ی ملی ایران، گنجینه‌ی بزرگ از این اشیا تاریخی است. در سالن دوران اسلام تنوع زیادی از آثار سفالی به چشم می‌خورد که کاربردهای متنوعی داشته‌اند. تعداد زیادی از این اشیاء، برای کاربردهای روزمره بوده‌اند و تعدادی نیز جنبه‌ی آیینی و رمزی داشته‌اند. هنرمند سفالگر در هر دوره‌ای با توجه به نوع کاربرد، طبقه‌ی اجتماعی سفارش‌دهنده و نیز علایق خود، طرح و نقشی زیبا بر روی این اشیا و ظروف ایجاد کرده است. شاید برای هنرمند امروز جالب باشد که چطور این هنرمندان با این گستردگی و تنوع و نیز ظرافتی خیره‌کننده این آثار را می‌آفریده‌اند. بسیاری از این ظروف به نوشته‌هایی مزین شده‌اند که یا آیات و روایت‌های اسلامی بوده است و یا اشعار شاعران بزرگ زمان خود که عمدتاً دارای مضامینی چون بخشندگی خداوند و روزی‌رسان بودن او و آرزوی خیروبرکت برای دارنده ظرف بوده است.

هنر انگشتر سازی / هنرکده محمد

انگشترها دنیایی از هنرهای مختلف هستند که در یک کل واحد جمع شده و یک شی‌ء منحصربه‌فرد را ایجاد  می‌کنند. هنر حکاکی و قلم‌زنی روی فلزاتی مثل نقره و برش و حکاکی روی سنگ‌های مختلف از جمله ی این هنرهاست که در انگشترها به کمال رسیده‌ اند. این هنر، هنر دیرینه و اصیل ایرانی است که  ریشه در فرهنگ اسلامی ایرانیان دارد.
یکی از مجموعه‌هایی که زیبایی و تنوع هنر انگشتر سازی را به‌خوبی نشان داده است، هنرکده‌ی محمد به سرپرستی و مدیریت آقای محمد گودرزی است. انگشترهای این هنرکده از دو قسمت رکاب و سنگ تشکیل‌شده است که در هرکدام به فراخور سفارش یا ذوق هنرمند سازنده‌ی آن، طرحی متفاوت به‌کاررفته. زنده نگه‌داشتن هنری قدیمی با طراحی نو که  اصالت گذشته را حفظ کرده، مهم‌ترین ویژگی آثار ساخته‌شده در هنرکده محمد است.
یکی از نقاط قوت انگشترهای این مجموعه خطوط زیبای حکاکی شده روی سنگ‌های قیمتی مانند عقیق، دُر، یشم و گاهی زمرد، یاقوت و یا شیشه است که زیبایی رکاب‌های ساده یا قلم‌زنی شده را چند برابر می‌کند. هنر حکاکی روی سنگ در ایران سابقه‌ای دیرین دارد که نقش مهر یا برگ هویت شخص را ایفا می‌کرده است. این مهر که پس از اسلام غالباً به شکل انگشتر مورداستفاده قرار می‌گرفته، نشان‌دهنده‌ی نسب، سلیقه، مبانی اعتقادی و جایگاه اجتماعی فرد بوده است.
قدیمی‌ترین مهر اسلامی، مهر حضرت محمد(صلی‌الله علیه و آله) است که با سجع «محمد رسول‌الله»،  مزین نامه‌های آن زمان بود و شرح آن در «تحفه خطاطین» آمده است. همچنین در کتاب «نوروزنامه» حکیم عمر خیام نیشابوری که از روی نسخه قدیمی در سال 1926 میلادی و در مسکو به چاپ رسیده، به این مهر اشاره‌ شده است.
اگرچه امروزه کمتر به جایگاه انگشترهای حکاکی شده توجه می‌شود، ولی همچنان این انگشترها به خصوص زمانی که نام ائمه بر آن‌ها حک ‌شود، نشان از درونیات شخص دارد و بیش از ارزش مادی، قداست و معنویت آن اهمیت پیداکرده است.

حذفیات عجیب هشتمین جشنواره تجسمی فجر

وقتی همه خواب بودیم، اتفاق افتاد! برخی آثار علی‌رغم اجرا و مضمون خوب و قابل دفاع‌شان، در سکوت حذف شدند. شاید یکی از دلایل این اتفاق اعجاب انگیز، عدم در نظر گرفتن چهارچوب‌های اساسی و محکم برای برگزاری هشتمین جشنواره تجسمی فجر بود. 

هنگامی که در آستانه جشنواره از نبود بخش مهم «اهداف جشنواره» سخن گفتیم، ترسمان از امروز بود! زیرا می‌خواستیم مهمترین جشنواره تجسمی کشور، آن هم در سطح بین الملل، آوردگاه آثار شاخص و منطبق با ذائقه بومی و مذهبی ایران عزیزمان باشد تا بتواند در این فضا خط دهنده اصلی باشد نه اینکه خود مرعوب فضای حاکم شود. 

متأسفانه تعداد زیادی از هنرمندان و به ویژه خوشنویسان و نگارگران از وضعیت جشنواره تجسمی امسال رضایت چندانی نداشتند و علت اصلی آن کنار گذاشته شدن آثارشان به اتهام نگاه سنتی بوده است. گویا در جشنواره امسال تخصص و دانش هنری جای خود را به ارزش‌های نوظهوری همچون مدرن بودن داده‌اند. از جمله این آثار حذف شده می‌توان به تابلو نفیس «عروج در منا» اثر امیررضا فقیهی اشاره کرد، که با الهام از نگارگری‌های استاد فرشچیان و به عنوان ادای دِین به فاجعه دلخراش منا اجرا گردید، اما حتی در مرحله داوری اولیه نیز انتخاب نشد. همچنین «انسان علیه انسان» اثر علی‌رضا ذاکری نیز با موضوعیت داعش و گروه‌های تروریستی، سرنوشتی مشابه داشت با این تفاوت که به مرحله نمایشگاه راه یافت اما جزو 22 اثر انتخاب شده نبود. 

هر چند ادعا می‌شد که جشنواره امسال فجر توجه بیشتری به محتوا و قدرت بیان دارد اما آثار راه یافته، بیانگر مسئله دیگری بودند، چرا که برخی آثار به صرف گریز از سنت‌ها و کپی کردن نگاه‌های شبه مدرن که هیچ سنخیتی با نگاه اسلامی و حتی بومی و ملی ما نداشتند، در قلب هشتمین جشنواره بین المللی تجسمی فجر جای گرفتند.  

دلیل عمده این اتفاق تأسف بار به سیاست‌های مغشوش و چهارچوب‌های نامشخص جشنواره باز می‌گردد، چرا که سبب می‌شود فاصله میان جشنواره فجر با اهداف انقلابی آن بیشتر شود و تناسب کمتری بین آثار برگزیده با نام و هویت اصلی جشنواره وجود داشته باشد. چنین رویکردی باعث می‌شود تا جایگاه جعلی برای برخی هنرمند نماها ایجاد گردد و هنرمندان اصیل به انزوا کشیده شوند.

بدون عنوان / سوگل موحدپور

جشنواره هنرهای تجسمی فجر امسال با همه‌ی نقاط ضعف و قوتش برگزار شد، ولی آنچه در این نمایشگاه توجه را جلب می کرد، استفاده ی هنرمندان از نمادها و ابزار هنر سنتی ایران در فضایی دوگانه بود. گاه این  نمادها به خدمت در آمده بودند تا پیامی نو منتقل کنند و گاه تصویر و پیامی منفی.
 بدون عنوان اثر خانم سوگل موحدپور، یکی از آثار چیدمانی است که از هنرهای سنتی ایران بهره برده. در این اثر کاشی هفت رنگ که در معماری اسلامی ایرانی جایگاه  منحصر به فردی دارد مورد استفاده قرار گرفته. در نگاه اول ارتفاع  کم کاشی‌های هفت رنگ که به صورت صفحات نامتعادل از سقف آویزان است با آینه‌های شکسته فرش شده روی زمین، احساس فشار را به بیننده القا می‌کند.
شکستن آینه در آینه‌کاری ایرانی، نماد شکسته شدن انسان و رهایی او از خود است، ولی در این اثر  انعکاس سقف کاشی‌کاری شده به‌جای مخاطب، در آینه‌هایی که بدون نظم خاصی شکسته‌اند، نه تنها قصد انتقال این تفکر را ندارد بلکه فضایی منفی و بیزار از گذشته را نشان می‌دهد. شاید هدف هنرمند رهایی از قیود هنرهای گذشته است در این صورت سال‌هاست که این اتقاف اقتاده است و این سخن، تازه ای نیست. با مطالعه جمله ای که هنرمند برای توضیح کار خود گذاشته است این پازل کامل می‌شود.
در توضیح این اثر آمده است: آنچه در آینه می‌بینم انعکاس معکوس سقفی است که بر سر من سنگینی می‌کند.
به نظر می‌آید هنرمند این اثر با استفاده از این نمادها در اثر خود و جمله‌ی توضیح آن، قصد خلق اثری انتقادی را دارد که هنر گذشته ایران را به چالش می‌کشد ولی باز هم نمی توان  نظری نزدیک به قطعیت در مورد این اثر چیدمان داد و مفاهمی دوگانه در آن، ممکن است ذهن بیننده را به  هرطرف سوق دهد.

خط و سرامیک / الهام پور افضل

یکی از کاربردهای ظروف در گذشته، ثبت وقایع، رویدادها، جملات مختلف و تصاویر اشخاص بوده است. هنرمندان ظروف را چون الواح سنگی و یا صفحات کاغذ به کار می گرفتند تا آنچه تصور می کردند و یا آنچه در اطرافشان اتفاق می افتاد را روی آن بنگارند.
دراین مجموعه سعی شده است،که از ترکیب بندی، نگاره ها، پیکره ها و خط نقاشی اثری هنری خلق شود
این مجموعه که در جشنواره تجسمی فجر ۹۴به نمایش در آمده است، شامل ۴ظرف سرامیکی است که تصاویر انسانی الهام گرفته از نگاره ها و قسمتی از متون داستان های کهن ایرانی مانند کلیله و دمنه با خط نسخ، متناسب با فرم ظرف روی آن نقش بسته است. فرم موج مانندی که بر پس زمینه ی ظروف قرار دارد و بافتی که بعدا روی ان اضافه شده است متناسب با محل قرار گیری  پیکره ها و نوشته ها، تصویری در حال حرکت از اثر به بیننده منتقل می کند.
این اثر با بازگشت به مفاهیم گذشته، قصد ارائه ای اثری نو را تا حدی محقق کرده است. مجموعه ای  که صرفا یک اثر هنری نیست و می تواند کاملا کاربردی باشد. این نوع نگاه به ظروف، فراتر از کاربر ساده ی انها می تواند باعث نوآوری های زیادی در صنعت سرامیک و   ظروف مصرفی شود  و تزیینات موجود روی این ظروف را متحول کند.

نقاشیخط / علی کیانمهر

خوشنویسی در میان هنرهای تجسمی از سابقه و اصالت بیشتری برخوردار است. این هنر هم با انتقال پیام از طریق نوشتار و هم به صورت نشان دادن مفاهیم با زیبایی های بصری با مخاطب ارتباط برقرار می کند. در واقع خوشنویسی هم جنبه ی زینتی دارد و هم جنبه ی پیام رسانی. این هنر در صورت هایی مانند نقاشی خط و تایپوگرافی نیز خودنمایی می کند. در نقاشی خط، بیشتر زیبایی بصری مهم است و مفهومی که در ذهن هنرمند است، با شکل ظاهری حروف و ترکیب هنرمندانه ی آن ها خود را نمایان می کند.

علی کیانمهر هنرمندی است که در زمینه های نقاشی خط، خوشنویسی و تایپوگرافی فعالیت دارد. در آثار وی حروف خوشنویسی شده با ترکیب بندی های اصولی با اشکال زیبا خودنمایی می کنند. رنگ هایی که او در آثارش به کار می برد، رنگ هایی ناخالص هستند، به طور مثال رنگ نارنجی به کار برده شده، خالص و درخشان نیست و با درجه ای از خاکستری مخلوط شده است که این موضوع باعث متانت و سنگینی آثار شده است. اکثر آثار وی بر روی بوم های بزرگ و با قلم و رنگ کار شده اند. اینگونه آثار با متانت خاص خود جلوه گر اصالت و ارزش واقعی آثار خوشنویسی هستند.
علی کیانمهر، هنرمند خوشنویس و طراح است و در رشته ی گرافیک تحصیل کرده است. وی مدرس طراحی و نقاشی خط در مرکز فرهنگ و هنر تهران است. برخی از آثار این هنرمند در موزه ی هنرهای معاصر به دید عموم درآمده است.

احیای عروسک سازی بومی / افسانه احسانی

ایران دارای زیست بوم های متنوع و به تبع آن، آداب و رسوم و هنرهای گوناگون است. هر کدام از استان های کشورمان، صنایع دستی و هنرهای بومی مختص به خود را داراد که متاسفانه امروزه حضور این آثار هنری و بومی در فروشگاه های صنایع دستی کمرنگ شده و جای آن را محصولات کم کیفیت وارداتی پر کرده است.

افسانه احسانی، متخصص اکوتوریسم و کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم است که در جهت زنده کردن هنر اصیل عروسک سازی بومی در سراسر ایران گامی بزرگ برداشته. وی که از سال هشتاد و چهار مدیر آموزش موسسه ی آوای طبیعت پایدار می باشد، با برگزاری دوره های ساخت عروسک های بومی در مناطق مختلف ایران مانند قشم، قزوین، خراسان و ... و تشویق و کار آفرینی برای زنان روستایی و عشایر، این میراث ملی را دوباره زنده کرده است و نیز باعث کسب درامد برای این زنان و معرفی عروسک های بومی به عنوان صنایع دستی ملی به توریست ها و جهانگرد ها شده است. او در باره ی این عروسک ها می گوید: "هنرمند در خلق اثر خود آزادی و خلاقیت دارد و سازندگان با ساخت این عروسک ها، به فرهنگ و پوشش بومی منطقه ی خود علاقه مند تر می شوند و هنگام ساخت، لالایی ها و شعرها و دیگر ارزش های محلی خود را یادآور میشوند."