نگاهی به لباس کاروان ایران در المپیک ۲۰۱۶

پس از حاشیه‌های فراوان بر سر لباس تیم ملی فوتبال، حال نوبت لباس ملی پوشان حاضر در المپیک ریو است. هرچند طراحی لباس برای کاروان ورزشی ایران در المپیک مسئله‌ی تازه‌ای نیست، اما این‌بار شدتِ ضعف طراحی و قدرت شبکه‌های مجازی سبب شدند تا حرف مردم به گوش مسئولین امر برسد، تا شاید کمی به مقوله هنر و البته طراحی به طور جدی‌تری نگاه شود. با نگاهی به لباس‌های طراحی شده برای کاروان‌های ورزشی سایر کشورها، به خوبی می‌توان دریافت که هنرمند تمام سعی خود را نموده تا در عین سادگی بیشترین ارتباط را میان مردم و ورزشکاران برقرار نماید، تا در این ارتباط بصری بتواند گوشه‌ای از فرهنگ و هویت کشور خود را به مخاطب القا کند. 

در این میان هرقدر آثار طراح اولیه لباس‌های کاروان ورزشی ایران، ساده، نچسب و بی ارتباط با فرهنگ ایران امروز بود، نمونه طرح‌های طراح جدید نیز به عنوان یک لباس رسمی، بیش از حد تجمل‌گرا و شلوغ به نظر می‌رسد و هم‌چون ایده‌ی خامی است که راه زیادی تا پختگی دارد و استفاده شتاب‌زده از سه رنگ پرچم ایران نیز به تنهایی نتوانسته شاخصی فرهنگی و هویت ساز باشد.

جای تعجب است که با وجود رشته‌ای مجزا به نام‌ طراحی پارچه و لباس و راه‌اندازی جشنواره‌ی مد و لباس فجر، هنوز طراحان لباس در ایران نتوانسته‌اند به نوعی سبک یا ویژگی شاخص در آثارشان دست یابند. و البته مسئولان امر نیز هنوز فهم درستی نسبت به اهمیت مسئله دیزاین یا طراحی و بعد رسانه‌ای آن ندارند تا انتظارعمل به آن را از آنان داشته باشیم. همه‌ی این عوامل موجب شده تا محصولات ارائه شده برای آوردگاه‌های مهم و رسمی هم‌چون المپیک، بازی‌های آسیایی یا جام جهانی هنوز در مرحله آزمون و خطا باشد و ما هم‌چنان نسبت به طراحی لباس ملی‌پوشان با دیده‌ی تردید بنگریم.

نقش ها در ظروف سفالی/ موزه ملی ایران

آثار تاریخی تمدن‌های بزرگ در دوره‌های مختلف همواره منبع الهام هنرمندان بوده است. یکی از قسمت‌های بزرگ آثار هنری ایران اشیا سفالی است که در دوره‌های مختلف از فرازوفرودهای جامعه تأثیر گرفته است. جدای از ویژگی‌های فنی، بحث بر روی فرم‌ها و اشکال به‌کاررفته برای تزیین این اشیا بسیار گسترده است. موزه‌ی ملی ایران، گنجینه‌ی بزرگ از این اشیا تاریخی است. در سالن دوران اسلام تنوع زیادی از آثار سفالی به چشم می‌خورد که کاربردهای متنوعی داشته‌اند. تعداد زیادی از این اشیاء، برای کاربردهای روزمره بوده‌اند و تعدادی نیز جنبه‌ی آیینی و رمزی داشته‌اند. هنرمند سفالگر در هر دوره‌ای با توجه به نوع کاربرد، طبقه‌ی اجتماعی سفارش‌دهنده و نیز علایق خود، طرح و نقشی زیبا بر روی این اشیا و ظروف ایجاد کرده است. شاید برای هنرمند امروز جالب باشد که چطور این هنرمندان با این گستردگی و تنوع و نیز ظرافتی خیره‌کننده این آثار را می‌آفریده‌اند. بسیاری از این ظروف به نوشته‌هایی مزین شده‌اند که یا آیات و روایت‌های اسلامی بوده است و یا اشعار شاعران بزرگ زمان خود که عمدتاً دارای مضامینی چون بخشندگی خداوند و روزی‌رسان بودن او و آرزوی خیروبرکت برای دارنده ظرف بوده است.

شناخت قابلیت های معماری / نقوش

بناهای تاریخی ایران همواره موضوعی مهم در گردشگری بوده و خواهد بود. اما معماری ایران اجزایی دارد که می تواند در هنرهای دیگر نیز منبع الهام هنرمندان رشته های مختلف قرار گیرد. نقوش و پیکره معماری از جمله آن اجزاست که این روزها شاهد استفاده طراحان در حوزه های چاپ و طراحی پوشاک هستیم. اگر گشتی در صفحات مجازی از جمله اینستاگرام بزنید به راحتی می توانید ردپای این سبک از آثار را پیدا کنید.

در نمونه های موجود گاه با استفاده از طراحی خطی و سیاه سفید قصد به تصویر کشیدن فضای معماری را دارند و گاه با رنگ و طرح وام دار نقوش و اصول طراحی در جزئیات معماری ایران هستند. تکرار استفاده از هنر گذشگان همواره مورد توجه هنرمندان عرصه های مختلف بوده است. شاید این تاثیر را به شیوه مدرن بتوان در سبکی چون رترو دیزاین جست و جو کرد. این امر نشان از غیر قابل انکار بودن مسئله دارد. اما کارهای موجود تنها در طراحی و چاپ ملهم از هنر معماری هستند و این شیوه می تواند با تکرار و در معرض دید قرار دادن طرح، مخاطب خود را نسبت به ریشه آن کنجکاو کند. در مواقعی نیز می تواند به عنوان هدیه ای ایرانی کاربرد لازم را داشته باشد. می توان اظهار داشت جنبه زیبایی شناسی در آثار فوق اهمیت بیشتری برای طراحان آن داشته است.

باید در این مسیر درست و آگاهانه گام برداشت تا بلایی که بر سر نقوش تخت جمشید و تکرار نقش آن در تمامی محصولات افتاد و ارزش و اعتبار آن را ضایل نمود، برای دیگر هنرهای ایرانی رقم نخورد.

هنر انگشتر سازی / هنرکده محمد

انگشترها دنیایی از هنرهای مختلف هستند که در یک کل واحد جمع شده و یک شی‌ء منحصربه‌فرد را ایجاد  می‌کنند. هنر حکاکی و قلم‌زنی روی فلزاتی مثل نقره و برش و حکاکی روی سنگ‌های مختلف از جمله ی این هنرهاست که در انگشترها به کمال رسیده‌ اند. این هنر، هنر دیرینه و اصیل ایرانی است که  ریشه در فرهنگ اسلامی ایرانیان دارد.
یکی از مجموعه‌هایی که زیبایی و تنوع هنر انگشتر سازی را به‌خوبی نشان داده است، هنرکده‌ی محمد به سرپرستی و مدیریت آقای محمد گودرزی است. انگشترهای این هنرکده از دو قسمت رکاب و سنگ تشکیل‌شده است که در هرکدام به فراخور سفارش یا ذوق هنرمند سازنده‌ی آن، طرحی متفاوت به‌کاررفته. زنده نگه‌داشتن هنری قدیمی با طراحی نو که  اصالت گذشته را حفظ کرده، مهم‌ترین ویژگی آثار ساخته‌شده در هنرکده محمد است.
یکی از نقاط قوت انگشترهای این مجموعه خطوط زیبای حکاکی شده روی سنگ‌های قیمتی مانند عقیق، دُر، یشم و گاهی زمرد، یاقوت و یا شیشه است که زیبایی رکاب‌های ساده یا قلم‌زنی شده را چند برابر می‌کند. هنر حکاکی روی سنگ در ایران سابقه‌ای دیرین دارد که نقش مهر یا برگ هویت شخص را ایفا می‌کرده است. این مهر که پس از اسلام غالباً به شکل انگشتر مورداستفاده قرار می‌گرفته، نشان‌دهنده‌ی نسب، سلیقه، مبانی اعتقادی و جایگاه اجتماعی فرد بوده است.
قدیمی‌ترین مهر اسلامی، مهر حضرت محمد(صلی‌الله علیه و آله) است که با سجع «محمد رسول‌الله»،  مزین نامه‌های آن زمان بود و شرح آن در «تحفه خطاطین» آمده است. همچنین در کتاب «نوروزنامه» حکیم عمر خیام نیشابوری که از روی نسخه قدیمی در سال 1926 میلادی و در مسکو به چاپ رسیده، به این مهر اشاره‌ شده است.
اگرچه امروزه کمتر به جایگاه انگشترهای حکاکی شده توجه می‌شود، ولی همچنان این انگشترها به خصوص زمانی که نام ائمه بر آن‌ها حک ‌شود، نشان از درونیات شخص دارد و بیش از ارزش مادی، قداست و معنویت آن اهمیت پیداکرده است.

کیف های دست دوز / کوک رنگی

مدتی است شاهد آن هستیم که با وجود وفور کیف های مختلف، با نام های تجاری گوناگون در فروشگاه ها، مردم، خصوصا جوانان، تمایل به استفاده از محصولات پارچه ای و دست دوز پیدا کرده اند. کیف هایی که نه گران قیمت اند و نه متعلق به برند های معروف جهان.

کوک رنگی، نامی است که بر روی گروهی از این کیف های پارچه ای دست دوز به چشم می خورد. کیف هایی که با پارچه های نخی و گل دار و در طرح های زیبا و به تعداد محدود، به صورت سفارشی تولید می شوند. دوخت مرتب و تمیز، استفاده از پارچه های با کیفیت و طرح های زیبا و جذاب باعث شده که این کیف ها با استقبال گسترده ای مواجه شوند و این استقبال نشان می دهد که مصرف تولیدات داخلی فقط با بالا بردن کیفیت و طراحی خلاقانه میسر می شود و به سادگی می توان با حمایت از طراحان خلاق و ایجاد کارگاه های تولیدی برای تولید انبوه مصرف کالاهای داخلی را در جامعه فرهنگ سازی کرد.

فرشته های دست دوز / دوکاج

مساله ی تولید اسباب بازی های ایرانی و جلوگیری از هجوم اسباب بازی های خارجی به بازار، موضوعی است که در سال های اخیر بسیاری از طراحان و تولیدکنندگان را درگیر خود کرده است. طرح های بسیاری ارائه شده و به مرحله ی تولید رسیده اند اما به دلایل مختلفی مانند عدم تخصص طراحان و در نظر نگرفتن جنبه ی هنری و زیبایی شناسانه ی اسباب بازی ها، تعداد کمی از این تولیدات داخلی توانسته اند با نمونه های خارجی رقابت کنند.

شاید اخیرا فرشته های دست دوز دو کاج را در بعضی فروشگاه ها و یا شهر کتاب ها دیده باشید. این فرشته های کوچک که با شمایل دخترک هایی با لباس های گل دار و در رنگ هایی زیبا و جذاب، با طراحی و دوخت ساده اما هنرمندانه به تعداد کم در معدودی فروشگاه و یا به صورت سفارش از طریق فروشگاه مجازی دو کاج و شبکه های اجتماعی ساخته و عرضه می شود. سادگی هنرمندانه در تمام اجزای این عروسک های فرشته گون نمایان است: موهای ساخته شده از کاموا و نخ گونی، لباس های پارچه ای و صورت هایی که فقط چشم و دهانی ساده روی آنها نقاشی شده است. فرشته های دوکاج با استقبال فراوانی از سوی کودکان و بزرگسالان در تمام رده های سنی مواجه شده است و این استقبال نشان دهنده ی آن است که برای تولید یک عروسک محبوب حتما لزومی بر استفاده از مواد گران قیمت و یا طراحی پیچیده نیست بلکه گاهی یک طراحی ساده اما هنرمندانه می تواند با نمونه های خارجی رقابت کند و حتی از نمونه های خارجی پر طرفدار تر باشد.

سوزن دوزی / میثم نامدار

کتیبه نگاری از دیرباز تا کنون در میان ایرانیان رواج داشته. کتیبه، سطحی است که وقایع تاریخی بر روی آن کنده کاری یا نوشته شده باشد ویا آن وقایع بر روی پارچه های خاصی نوشته و تصویر سازی شود.

امروزه سوزن دوزی و کتیبه نگاری بیشتر جنبه ی مناسبتی پیدا کرده است. میثم نامدار در ایام سوگواری امام حسین (ع) و با محوریت واقعه ی عاشورا، سورن دوزی هایی ساده و هنرمندانه انجام داده است. این آثار با نخ های رنگی روی پارچه های مشکی و با تاثیر از نقاشی های قهوه خانه ای خلق شده اند.
زبان ساده و عامیانه ی این تصاویر که با اعتقادات و آیین های مذهبی ایرانیان عجین شده در عین سادگی می تواند گویا و تاثیر گذار برای تمامی اقشار جامعه و عزا داران امام حسین (ع) باشد.