خط در مجسمه‌های علی‌رضا آستانه

کوین شوارتز، استاد مطالعات فارسی دانشگاه مریلند در مقاله ای با عنوان "حروف فارسی"، در کنار پرویز تناولی و فرهاد مشیری از او به عنوان یکی از سه هنرمند ایرانی نام می‌برد که باعث گسترش خواص خط فارسی شده است. هرچند وی را بیشتر به سبب استفاده از رسانه‌های غیر مآلوف درکالیگرافى می‌شناسند اما در نقاشی و مجسمه نیز دستی دارد.

علی رضا آستانه در آثارش و به ویژه مجسمه‌هایش به دنبال یافتن جنبه‌های مینیمالیستی و چیدمان نوآورانه‌ای‌ در خط نویسی معاصر است. رابطه نشانه‌ای کلمه و شکل محوریت اصلی عمده آثار آستانه را به خود اختصاص داده اند به طوریکه در مجموعه «قفس های کلامی» شاهد رویکرد جدید او به ریخت کالیگرافی و استفاده مینیمال از آن در کالبد چیدمان های فلزی هستیم که منجر به خلق آثاری منحصر به فرد در مجسمه سازی معاصر ایران شده است. هر یک از آثار  این مجموعه‌ نتیجه‌ی کنجکاوی و بازیگوشی او در عین پذیرفتن محدودیت‌ها و امکانات ذاتی کالیگرافی است؛ نه تلاش برای نوآوری و بداعت، که خود معتقد است این گزینه آخر اصلا دغدغه‌ی او نبوده و نیست.

تاکنون نمایشگاه های بسیاری از آثار این هنرمند ایرانی در تهران و سایر کشورهای دیگر برپا گردیده است که «عملکرد گل‌ها» در گالری هما از جمله نمایشگاه‌های متأخر او در سال ۱۳۹۴ می‌باشد. همچنین آثار او  تا به حال در حراجی‌های معتبر بین المللی همچون کریستی، بونامز، ساتِبیز، میلون فرانسه و حراج تهران به مزایده گذاشته شده و مورد توجه علاقه‌مندان به این هنر قرار گرفته است.  در دوسالانه (بی ینال) ونیز ۲۰۱۵ نیز نقاشی‌های این هنرمند در پاویون ایران به نمایش در آمدند. 

 کالیگرافی اصطلاحی غربی است که به هنر خوشنویسی اطلاق می‌شود. حالتی نقاشی گونه که در آن خطوط با یکدیگر برخورد دارند و در واقع نوعی چیدمان خط  است. این هنر متفاوت از حروف‌نگاری (تایپوگرافی) به حساب می‌آید.

اسلامی بپوشیم / مولوی دیزاین

مثل معروفی هست که می‌گوید: از کوزه همان برون تراود که در اوست. در معنای عام یعنی عُلقیات و درونیات آدم‌ها در ظاهرشان بروز و ظهور پیدا می‌کند. کودکی که عاشق رنگ صورتی است، اکثر انتخاب هایش به صورتی ختم می‌شوند، ما بزرگ‌ترها نیز همین گونه ایم؛ خواسته یا ناخواسته، علایق و سلایقمان انتخاب‌ها و ظاهرمان را می‌سازند. 

هرچند با تمهیداتی می‌توان این ظاهر را خاص‌تر نیز جلوه داد، اما چه بهتر که این انتخاب‌های ویژه، پیامی ویژه‌تری را نیز در بر بگیرند، تا برای سایرین نیز جذاب و تأمل برانگیز باشند. طراحی و چاپ روی پارچه این امکان را می‌دهد، که آنچه را دل تنگمان می خواهد به زبان رنگ و نقش ترسیم کنیم تا حرف‌های‌مان دیده شوند. 

گروه اسلامی «مولوی دیزاین» در انگلستان، با استفاده از هنر چاپ و گرافیک اقدام به تولید تی‌شرت‌ها و پیراهن‌های اسلامی کرده تا به این شکل اسلام و مسائل روز دنیای اسلام هم چون، کشتار مردم مظلوم غزه، جنگ سوریه و... را به بطن جوامع غربی وارد کند. گرافیک جذاب این لباس ها باعث می‌شود تا مردم سایر کشورها نیز عُلقیات و دغدغه های مسلمانان را ببینند و بفهمند که در آن سوی کٌره خاکی چه می‌گذرد. استمرار این حرکت های مستقل و خودجوش هنری در نقاط مختلف جهان موجب می‌شود تا مردم، اسلام را خارج از رسانه های معتبر و رسمی غرب بشناسند و از نزدیک با مسلمانان واقعی و آداب مذهبی‌شان آشنا شوند.

جلدهایی همچنان جدید/ محمدرضا دوست محمدی

سفره های غذای رنگین و متنوع معمولا مهمانشان را گیج می کنند که کدام غذا را انتخاب کند، مگر آن که غذایی خیلی جلب توجه کند. دکه های روزنامه فروشی هم کم از سفره های متنوع غذا ندارند، پیشخوان شان پر است از نشریات و روزنامه هایی که هر کدام تیتری را به عنوان تیتر یک انتخاب کرده اند و تصویری را بر روی جلدشان به نمایش گذاشته اند تا مخاطب آن ها را انتخاب کند.

در این میان اما هفته نامه ی همشهری جوان، در جلب مخاطب موفق است. اینکه نشریه ای با ادعای جذب مخاطب جوان و در طی حدود ۸ سال همچنان محبوبیت داشته باشد، نکته ی قابل توجهی است. بی شک درصدی از اقبال مخاطبین به این هفته نامه مرهون محمدرضا دوست محمدی است که با خلاقیت در طراحی جلد این نشریه همچنان آن را پر مخاطب نگه داشته است.

دوست محمدی طراح گرافیک جوان و البته با سابقه ای است که در حوزه های مختلف گرافیک تجربه های نویی دارد. وی که هشت سالی است جلدهای همشهری جوان را طراحی می کند، توانسته با ایده های خلاقانه و جذاب، مخاطب را راضی نگه دارد. بسیاری از طرح جلد ها با محوریت چهره های معروف درحوزه های تصویری و ورزشی است که دوست محمدی با کمی شیطنت، آن ها را از تصویر عادی و خشک دور کرده و روحیه ای طنز گونه به این اشخاص بخشیده است. همچنین طرح جلد هایی که برای مناسبت های مختلف طراحی شده خلاقانه و به دور از کلیشه های مرسوم در حوزه ی صفحه آرایی است. رعایت درست و دقیق ترکیب بندی فرم و رنگ، و تطابق تصویر با تیتر یک انتخابی، از نکات قابل توجه این طرح های جلد است که نشان از تبحر و کاربلدی طراح گرافیک آن دارد.

نمایشگاه هنر مهندسی / سعید مشایخ فریدنی

دو دهه‌ای است، کارگاهی به نام "هنر مهندسی" در دانشگاه شهید بهشتی، فعالیت خود را آغاز کرده است؛ کارگاهی که در آن دانشجویان، به شیوه‌های متفاوت، مراحل مختلف طراحی و ساخت را از مراحل ساده تا مراتب بسیار پیچیده، تجربه می کنند. بدین ترتیب، برای نخستین بار در سطح دانشکده‌های معماری ایران، هنر طراحی با مهندسی ساخت، درهم می‌آمیزد.
سعید مشایخ فریدنی، استاد دانشکده معماری این دانشگاه، پایه‌گذار و بانی اصلی گسترش چنین کارگاهی بوده است. او کوشید مباحث علمی و کاربردی میان رشته‌ای را مطرح و هنر معماری را با علوم مرتبط با مهندسی سازه تلفیق کند. در کارگاه هنر مهندسی، فرآیند طراحی، از طرح ایده‌های اولیه، تا شکل‌گیری مدل‌های کوچک و سپس ساخت مدل‌های بزرگ، همواره به گونه‌ای شکل می گیرد که دانشجویان کل مراحل کار را برای ساخت و همچنین دشواری‌های برپایی نمایشگاه را از نزدیک تجربه می کنند. در روند ساخت این مدل های پیچیده، تماس مداوم با صنعتگران، تراشکاران و ... از جمله فعالیت‌های جنبی و ارزشمند کارگاه و فرصتی برای آشنایی دانشجویان با دشواری‌های تهیه، ساخت و سفارش در عرصه بازار ایران بوده است.
ذکر این نکته ضروری است که کارگاه هنر مهندسی، رویکردی جدی به اهداف معماری پایدار و مباحث معماری سبز دارد؛ بدین معنا که بهره گیری از سازه‌های سبک، کاستن از دورریزها، تلاش برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست در محیط کارگاه، بازیافت حداکثری مواد و امکان استفاده چندین باره از همه عناصر و ...، از جمله مهمترین آموزه‌های این کارگاه می باشد.

قلمکار / هنر سنتی نقاشی روی پارچه

قلمکار یکی از هنرهای سنتی ماست که امروزه می توان نزول کیفیت آن را در مواد و نقشمایه‌ها و همچنین نحوۀ اجرا مشاهده کرد. استادکاران قدیمی این هنر، طرح‌های خود را با رنگ‌های طبیعی بر روی پارچه‌هایی مرغوب با قلمو می‌کشیدند اما امروز این هنر تبدیل به هنر چاپ با مهرهای چوبی یا سنگی شده است. از سوی دیگر استفاده از ترکیبات رنگی جدیدی چون نارنجی، سبز، آبی، بنفش و ... نشان از تلاش برای جلب رضایت مشتری و ایجاد تنوع در محصول دارد، اما این رنگ‌های جدید که اغلب نیز رنگ‌های شیمیایی هستند، کیفیت کار قلمکار را از نظر زیبایی پایین آورده است. همچنین تنوع کاربرد قلمکار در انواع محصولات مانند گذشته نیست و به جز معدود کارهایی که در زمینه پوشاک و ساک دستی دیده می‌شوند، کار جدیدی در این زمینه انجام نشده.
در میان تحولات رخ داده، می‌توان گفت استفاده از مهرهای چاپ اگرچه در اجرای طرح ها در ابعاد گوناگون پارچه مشکل ساز است، اما به دلیل بالابردن سرعت کار و امکان عرضۀ محصول با قیمتی مناسب‌تر برای مشتریان، راهکاری منطقی به نظر می رسد. آنچه ضروری است ایجاد طرح هایی جدید و خلاقانه است که با حفظ حال و هوایی از طرح‌های سنتی بتوانند جان تازه‌ای به این هنر بدهند و با ایجاد تنوع در کاربرد و ابعاد و اندازه‌های آنها، نیاز مشتریان را بر اساس زندگی امروز درنظر بگیرد. در هر صورت باید از پایین آمدن کیفیت کار از نظر جنس پارچه و رنگ جلوگیری کرد تا در مجموع بتوان این هنر را به خط سیر رشد خود متناسب با نیازهای امروز بازگرداند.

هرنو / محسن نوروزی

پارک ها فضای خوبی برای قدم زدن، تمدد اعصاب و قرارهای دوستانه‌اند، البته به شرط و شروطی! یکی از این شرط‌های مهم ایجاد فضای مناسب است. فضاسازی نیز شامل عوامل متنوعی است، اما یکی از مهمترین آن‌ها، که نبودنش بیشتر از بودنش به چشم می‌آید، نورپرداری است.
محسن نوروزی با تمرکز بر روی این مسئله، «هرنو» را طراحی کرده و توانسته در بخش طراحی چراغ، مدال نقره یکی از بزرگترین مسابقات طراحی، موسوم به “A design award” را در سال ۲۰۱۵ کسب نماید. هرنو هرچند در نظر اول غریب می نماید اما اصطلاحی در معماری سنتی ایران است؛ که به سوراخ‌های ایجاد شده در سقف برای تأمین روشنایی گفته می‌شود. فرم حلقه‌ای‌ شکل چراغ نیز در طرح محسن نوروزی برگرفته از همین مفهوم و تداعی‌کننده‌ی هرنوها است. نکته ی جالب در طراحی هرنو، تعامل آن با افراد است، به عبارتی میزان نور چراغ بسته به موقعیت شخص تغییر می یابد. به طوریکه در صورت توقف یا نشستن افراد بر روی یکی از نیمکت‌های کناری، از شدت نورهای تعبیه شده در قسمت بیرونی حلقه کاسته می شود و به شدت نوری ال ای دی‌های آر جی بی مخفی در حلقه که بصورت هاله ای رنگی از نور هستند، اضافه می‌شود، تا علاوه بر آگاهی بخشی از زمان سپری شده، فضایی گرم و صمیمی را نیز برای اشخاص فراهم سازند. همچنین در طراحی چراغ‌های هرنو، ایجاد نوعی هماهنگی با فضای شهر تهران نیز مَد نظر بوده، از این رو در طراحی فرمی این چراغ‌ها از برج آزادی به عنوان یکی از اصلی‌ترین عناصر هویتی شهر تهران الهام گرفته شده است.
محسن نوروزی با دریافت این مدال نقره توانست به جمع ۱۰ طراح برتر ایران راه یابد و جز ۳۵ طراح برتر جهان نیز قرار گیرد. او فارغ التحصیل طراحی صنعتی از دانشگاه هنر اسلامی تبریز است و هم اکنون نیز دانشجوی مقطع ارشد همین رشته در دانشگاه تهران می باشد.

سفر به آسمان از گنبد مینا

چه احساسی خواهید داشت، وقتی در زیر یک گنبد آبی، به آسمان سفر کنید و پای در راه شیری بگذارید. شبیه سازی فضای کهکشان و رفتار ستاره ها و اجرام آسمانی، موجب می شود، که این فضای به ظاهر غیرقابل دسترس، مانند یک سفر رؤیایی دراختیار انسان‌ قرار بگیرد. آسمان نما یا پلانتاریوم، تالاری است که در آن نمایی از ستارگان، سیاره‌ها و دیگر پدیده‌های آسمانی برای اهداف آموزشی یا سرگرمی به نمایش درمی آید.
بزرگ‌ترین آسمان نمای ایران با نام «گنبد مینا» که در آثار شاعران ایرانی از آن بسیار یاد شده، یک سالی است که به همت شهرداری تهران، در بوستان منظومه شمسی (بخشی از بوستان آب و آتش) واقع در تپه های عباس آباد، افتتاح شده است. بنایی که با توجه به معماری خاص آن و موقعیت مکانی اش در شهر، توانسته در ایجاد جذابیت بصری، نقش موثری ایفا نماید. نکته حائز اهمیت در این طرح، هماهنگی ایجاد شده میان نمای بیرونی و فضای درونی بناست؛ ضمن این که کاربری بنا و نوع حیاتی که در آن جریان دارد، به صورت متوالی و پیوسته معرفی شده و به نوعی کالبد خود ابزاری شده برای معرفی اتفاقات درون بنا.
پیوند بنا با زمینه و بستر طراحی به گونه ای است که از طریق مسیرهای دسترسی که حول بنا حلقه زده اند محقق می شود که برگرفته از نقش مرکزیت خورشید در منظومه شمسی است. ضمن اینکه، فضاسازی داخلی با استفاده از عناصر شبیه سازی شده از اجرام آسمانی، از کف گرفته تا ستون ها و کره های معلق در فضا، همه و همه شما را برای تجربه سفری خیالی به آسمان، در زیر گنبد مینا محیا می کنند. آسمانی که چند سالی است در پس هوای آلوده شهر و روزمرگی ها از نظرها پنهان شده؛ شاید تجربه حضور در گنبد مینا بتواند شهرنشینان را با آسمان شهر، دوباره آشتی دهد.