بررسی جایگاه زن در عکس‌های لالا ایسایدی

لالا ایسایدی (Lalla A. Essaydi)، هنرمند مراکشیِ ساکن نیویورک است، که عمده شهرت خود را به واسطه عکاسی از زنان عرب در فضای صحنه آرایی شده به دست آورده است. هرچند اَسایدی به زعم خودش در جستجوی بازتاب خویش در آثارش می‌باشد، اما جنسیت او بیش از هر مسئله دیگری در کارش تأثیر گذار بوده است. به طوری که عکس‌های او همواره ترکیبی از خوشنویسی اسلامی همراه با نمایش پیکر زنان است، در واقع مسئله هویت زن عرب مسلمان، دغدغه اصلی ایسایدی به شمار می‌آید. به همین سبب نیز می‌کوشد تا از زاویه دید خود در مقام یک زن هنرمند لیبرال، مسلمان و سنت گرا به آن بپردازد و مخاطبانش را به مقاومت در برابر کلیشه‌ها دعوت نماید.  

ایسایدی به واسطه تجربایتش از زندگی در مراکش، پاریس، عربستان و ایالات متحده آمریکا، با نگاهی فمنیستی به زن می‌نگرد و تمرکزش در به چالش کشیدن سه مفهوم مهم مذهب، فرهنگ و جنسیت است. 

با توجه به تحصیلات ایسایدی در دو رشته نقاشی و عکاسی، او بهترین استفاده را از فضا کرده؛ به طوریکه زنان در عکس‌های او به واسطه فضایی که در آن قرار گرفته‌اند تعریف می شوند و خود دارای هیچ هویت مستقلی نیستند. در واقع فضا، البسه و خطوط شبه عربی که هم‌چون رسم حنا گذاری، سر تا پای زنان را پوشانده، وجود یک زن عرب مسلمان را شکل می‌دهند و همگی به نوعی استعاره‌ای از شخصیت منفعل زن در جامعه عربی-اسلامی هستند که بدین شکل زن را در خود محصور کرده‌اند. 

در عمدۀ عکس‌های او شخصیت‌های اصلی با آن چشمان سیاه سرمه ‌کشیده‌شان چنان به لنز دوربین خیره شده‌اند، که گویی در تلاش‌اند تا با نگاه خود حرف‌هایشان را به گوش مخاطبان غربی‌شان برسانند. هر چند این نگاه منجمد و سرد نسبت به شخصیت زن در جوامع اسلامی، مقرضانه و به دور از واقعیت است، اما نوع نگاه ایسایدی را می‌توان متأثر از زندگی در مراکش و به ویژه عربستان سعودی و مقایسه آن با فضای کشورهای غربی دانست. چرا که در کشور بسته و متحجری هم چون عربستان حقوق زن در ابتدایی‌ترین سطوح نیز نادیده گرفته می‌شود. 

با این حال مخاطبان آثار ایسایدی در برخورد با عکس‌های او مسلماً نگاه او را به کل جوامع اسلامی بسط می‌دهند و آن را صرف یک کشور یا یک فرهنگ خاص نمی‌بینند و مسبب آن را نیز مذهب و فرهنگ برآمده از آن به حساب می‌آورند. فضای آثار ایسایدی و نوع نگاه یک جانبه‌ او را می‌توان در آثار دیگر هنرمندان زن مسلمان ساکن در کشورهای اروپایی و به ویژه ایالات متحده نیز مشاهده کرد. 

حال سوال اصلی این‌جا است که چرا عده‌ای از هنرمندان زن رشد یافته در کشورهای اسلامی در برخورد با فضای فرهنگی و هنری غرب، در عوض تعمق در ریشه‌های فرهنگی – مذهبی خویش و پرورش آن‌ها در فضای جدید، مقهور جاذبه‌های فرهنگ غرب می‌شوند و با استفاده‌ی ابزاری و شبه روشنفکرانه از مذهب، فرهنگ و جنسیت خود، می‌کوشند تا بر موج هنری اسلام ستیزی در غرب سوار شوند و به این شکل خود را مطرح سازند؟

نا-پیدا/اعظم شادپور

همیشه برای پنهان کردن، چیزهایی هست؛ چیزهایی که آشکارا پنهانشان کرده‌ایم. برای ندیده شدن، همیشه پنهان کردن، راهِ چاره نیست. گاهی چیزها از فرط دیده شدن، از دیدِ ما پنهان شده و تبدیل به امرِ روزمره می‌شوند. چیزها، با ناپیدا‌شدن، نادیده گرفته‌شدن و بخشی از اثاثیه‌شدن، روزمره می‌شوند.

عکس‌هایِ اَعظم شادپور، این ویژگی را دارد؛ نه آنقدر ناپیدا که به چشم نیایند و نه آنقدر پیدا که دیده شوند!  قابِ عکس‌های او، پنجره های آپارتمان‌های شهرک اکباتان هستند. پنجره‌هایی خاکستری که وقتی از کنارشان عبور می کنی، به خاطرِ فاصله و ارتفاع، قادر به دیدنِ دنیای پشتِ پرده‌هایش نیستی؛ در صورتی که درمجموعه ی ناپیدا، دنیای هردو سمت پرده پیداست. اشیاءِ پشت پرده، بخشی از اسبابِ خانه و ساکنین آن است. وسایلی که در مرزِ میان بودن و نبودنشان، دچار دلتنگی می‌شویم. آنها بخشی از خاطراتِ ما را حمل می‌کنند. بارِ نوستالژیکِ اشیاءِ پشت پنجره مانند آینه-شمعدان قدیمی، چراغِ قدیمی، چند جلد کتاب و حیوانِ تاکسی درمی شده و... که برای زندگی امروز از مُد افتاده است؛ اما هم‌چنان به‌واسطه ی خاطراتی که با خود حمل می‌کنند، بخشِ با ارزشی از زندگی ما محسوب می‌شوند. این بخش از زندگی، همواره با ماست. همان‌طور که در این عکس‌ها می‌بینیم، اشیا در پیداترین حالت (پشتِ شیشه ی شفافِ پنجره) که بیرونی‌ترین بخش خانه است و درونی و پنهان‌ترین حالت (پشت پرده) قرار داده شده‌اند. عکاسی از امور روزمره زندگی، همواره رازهای پنهان شده در خلالِ زندگی را برملا می‌کند.

نمایشگاه عکس ایستاده در غبار/ سحاب زری باف

اولین فیلم از کارگردانی جوان و نه چندان مشهور، با داستانی مستند که علی الظاهر نباید آنچنان جذاب باشد؛ اما محمد حسین مهدویان توانست با ایستاده در غبار، نگاه ها را به خود جلب کند و تحسین همگان را برانگیزد. ایستاده در غبار که با محوریت داستان زندگی حاج احمد متوسلیان از زمان کودکی تا لحظه ی مفقود شدن را روایت می کند، در جشنواره ی فجر امسال لقب پدیده را به خود اختصاص داد.

همزمان با اکران این فیلم، نمایشگاه عکس فیلم ایستاده در غبار در خانه هنرمندان برپا شد و با استقبال خوبی از طرف مردم، اهالی سینما و سیاست رو به رو شد. بر اساس یادداشتی که محمد حسین مهدویان در حاشیه ی این نمایشگاه نوشته است، سحاب زریباف، عکاس این اثر برخی از فریم ها را چیدمان کرده که این فریم ها الزاما در فیلم دیده نمی شوند. برای بهتر درآمدن حس عکس ها و نزدیکی به حال و هوای فیلم، برخی از عکس ها با دوربین آنالوگ و با استفاده از نگاتیو عکاسی شده اند.

کادر بندی های درست، چیدمان مناسب و مهمتر از این ها معرفی فیلم توسط عکس ها، از نقاط این آثار محسوب می شود. با دیدن این عکس ها می توان دریافت که عکاسی خوش ذوق با تسلط بر نورپردازی و اصول چیدمان در کادر پشت دوربین قرار گرفته است. 

این نمایشگاه از 20 خرداد تا 2 تیر سال جاری به نمایش در آمد.

لحظه ناقطعی/ بازخوانی تصاویری از دوران دفاع مقدس

بازخوانی تصاویر قدیمی همیشه نیازمند رویکردی جهت دار و محتوا محور است. اکران دوباره آنچه که بارها به واسطه ی رسانه های مختلف منتشر شده است با نوع نگاهی تازه می تواند دوباره مخاطب را به چالش نگریستن دعوت کند . 

«لحظه نا قطعی» از این دست است؛ نمایشگاهی از آثار چند عکاس دوران دفاع مقدس که با رویکرد زیباشناسانه، چیدمانی از تصاویر را در نگارخانه ی تم روبه روی مخاطبان قرار داده است.

این نمایشگاه منتخبی  از آثار جاویدالاثر کاظم اخوان، شهید سعید جانبزرگی، شهید محسن چوبدار، احسان رجبی و مهرزاد ارشدی است که تحقیق و نمایشگاه‌گذاری‌ آن توسط رهام شیراز مدرس عکاسی در دانشگاه و همیاری روزبه ملکی کارشناس ارشد رشته عکاسی صورت گرفته.

لحظه نا قطعی در بیانیه خود می گوید : «اگر عکاس خیابانی را شخصیتی بدانیم که به واسطه‌ی مواجهه‌اش با فضاهای شخصی دیگران در یک عمومی‌ مانند خیابان به قاب‌های ذهنی‌اش دست پیدا می‌کند، عملکرد عکاس -ـ رزمنده‌های این مجموعه بسیار نزدیک به عکاسی خیابانی است؛ با این تفاوت که مواجهه‌ی عمیق آنها در این عمومیِ خاص (خط مقدم)، بسیار تابع شهامت شان برای نفوذ و احاطه به روح اتفاق‌های پرتنشِ جنگ است.»

آنچه که از خاطره این تصاویر دیده شده در برهه های خاص زمانی در ذهن ها باقی مانده، مستنداتی است که در زمان خود حاوی واقعیت های سال های متمادی از عمر مردم این سرزمین است که در پی جنگی تحمیل شده، تغییرات خواسته و ناخواسته ای کردند. 

وحال نگاهی دوباره با گونه ای خاص از مستند به آنچه مستند جنگ خوانده میشود می تواند طراوتی در این حوزه ایجاد کند . 

نمایشگاه «لحظه نا قطعی» تا ۱۹ آبان ماه در نگارخانه تم برپاست .

انتقال/کوین کارادو

کوین کارادو عکاس جوانی است که در سال ۱۹۹۲.م  در آمریکا متولد شده است. تکنیک او برای خلق عکس‌های سورئال اغلب تلفیق چند عکس است که در نرم افزار صورت می‌گیرد. اما او در مجموعه انتقال موفق به تلفیق حس‌ها و مدیاهای گوناگون بدون نرم‌افزار شده است. مجموعه انتقال شامل سه عکس از چشم‌انداز دریا، زمین و آسمان است. عکاس باآغشته کردن دست خود به یکی از سه رنگ غالب منظره و قرار دادن آن در پیش‌زمینه، این عکس‌ها را خلق کرده است. او با ترکیب حس لامسه و بینایی به درک چندجانبه از طبیعت می‌رسد.
تفاوت دریافت حسی ما از طریق حس لامسه و بینایی امری بدیهی است و درک چندجانبه و انتقال چنین حسی در هنرهای وابسته به سطح مانند نقاشی و عکاسی در حوزه بینایی صورت می‌گیرد. آنچه که در اثر کارادو قابل دریافت است تنها درک طبیعت از طریق چشم نیست بلکه هنرمند با آغشته کردن دست خود با رنگ غالب منظره احساس لامسه مخاطب را نیز برمی‌انگیزد.  لمس رنگ سبز زمین و رنگ آبی آسمان با حسی که از دیدن آن داریم تلفیق شده، این دست‌ها که تا مچ رنگ شده و از مچ تا آرنج آن در آسمان است دقیقاً در مرز میان زمین و دریا و ابرها به رنگ غالب فضا آغشته شده است.
از سوی دیگر، اثر کارادو  نقاشی معروف آفرینش آدم اثر میکل‌آنژ بر روی سقف کلیسای سیستین در واتیکان را یادآوری می‌کند. حرکت دست از بالای کادر به درون آن، حسی از لحظه خلق این منظره بواسطه خداوند را تداعی می‌کند گویی دستی از آسمان می آید و رنگ و نقشی به پهنه هستی می‌زند.

چندسالگی های من / گالری دید

عکاسان عکس هایی که در گالری دید، با عنوان "چند سالگی های من" می بینید کودکانی روستایی هستند که از امکانات بسیاری محرومند؛ اما به بهانه ی ایده ی خلاقانه خانم " شَهپر آرمات" فارغ التحصیل کارشناسی طراحی صنعتی و از عکاسان جوان به نام تئاتر و سینما با همکاری معلمان خوب مدرسه معرفت، این کودکان فرصت عکاس شدن یافتند.
هدف از برگزاری این نمایشگاه کمی متفاوت از دیگر نمایشگاه های عکاسی است. این نمایشگاه با فراهم کردن دوربین برای کودکان روستای مرزی آیرقایه (نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان) و آموزش اولیه به آن ها، از آن ها خواست از روستای خود عکاسی کنند. حالا این عکس ها در افتتاحیه گالری دید با حضور و استقبال خوب افراد فعال در حوزه فرهنگ همچون حجه الاسلام شهاب مرادی و هنرمندان بسیاری چون حجت اشرف زاده، گلاره عباسی، لاله اسکندری و... در معرض دید عموم قرار گرفت. آثار به نمایش در آمده به نفع جمع آوری هزینه ساخت پلی در همین روستا به فروش رسیدند و بعد از اتمام نمایشگاه دوربین های عکاسی به کودکان برگردانده خواهد شد.
عکس ها با آنکه توسط کودکان گرفته شده، گاه ترکیب بندی زیبا و قابل توجهی دارند. تصاویری که طبیعت روستا را از نگاه کودکان به تصویر می کشند. این نمایشگاه بازخوردهای خوبی در رسانه ها داشته و استقابل خوبی از آن شده است. حاصل تلاش و زحمات بی دریغ دست اندرکاران این مجموعه لبخند و آرامش را به کودکان روستای آیرقایه هدیه داد و به نظر می رسد انجام کارهای عمرانی در روستاها تنها وابسته ی به دولت ها نیست و گروه هایی غیر از گروه های جهادی نیز می توانند در آبادی ایران عزیز سهیم باشند.

نویسنده همکار: مینا مختارزاده

عکسِ فیلم / چهاردهمین جشنواره فیلم مقاومت

عکاسیِ فیلم، یکی از مشاغل مهمِ مرتبط با سینما است که متأسفانه کمتر در معرض توجه مردم و مسئولین قرار دارد. در این میان، جشنواره‌های مهم داخلی هم‌چون جشنواره فیلم فجر و یا جشنواره فیلم مقاومت، نقش مؤثری در دیده شدن عکاسان فیلم و عکس‌های‌شان دارند. اما با توجه به این که در فرهنگ سینمایی ما همواره اختتامیه‌ها مهم‌تر از افتتاحیه‌ها است و داوری عکس فیلم‌ها نیز در بخش اقلام تبلیغاتی صورت می‌گیرد و جوایز آن در افتتاحیه اعطا می گردد، باز هم در این صحنه ی مهم فرصت حضور و دیده شدن از عکاسان فیلم دریغ می‌شود.

امسال نیز در افتتاحیه‌ی «چهاردهمین جشنواره بین المللی فیلم مقاومت» از میان مجموعه عکسِ‌ فیلم‌های حاضر در بخش اقلام تبلیغاتی، سه مجموعه عکس فیلم «مزار شریف» محمدمهدی دل خواسته، «ایستاده در غبار» سحاب زری‌باف و «ساکن خانه‌ی چوبی» احمدرضا شجاعی، به عنوان نامزدهای اصلی این بخش معرفی شدند. در نهایت تندیس جشنواره و دیپلم افتخار به همراه جایزه نقدی این بخش، به محمدمهدی دلخواسته برای مجموعه عکسِ فیلم «مزارشریف» تعلق گرفت.

هرچند عکاسانِ فیلم نقش به سزایی در روند تولید تا نمایش یک یک اثر سینمایی دارند، اما به قول معروف کوزه‌گر، از کوزه‌ی شکسته آب می‌خورد! شاید کسی این عکاسان را نبیند یا نشناسد اما همه‌ی سینما دوستان باعکس‌های‌شان یک عمر خاطره دارند.