درس گفتار مبانی نظری معماری/ سیدغلامرضا اسلامی

کتاب حاضر در هشت  گفتار تنظیم شده و در هر کدام به طور اجمالی به بیان مفاهیمی مرتبط با موضوع مبانی نظری معماری پرداخته شده است. عناوین هر گفتار عبارتند از: مدل سازی فکری؛ سامانه و ساختار؛ روش تحقیق؛ روش های نقادی و ارزیابی؛ فلسفه، منطق و علم؛ نقدی بر دیالکتیک؛ نظریه توسعه درون زا و فرآیند طراحی.

در گفتار سوم کتاب، یعنی روش تحقیق، به مقایسۀ دو مفهوم رویکرد و روش پرداخته شده که در آن می‌خوانیم: 

"رویکرد و روش دو مفهوم بنیادی در پژوهش هستند که در برخی موارد به اشتباه به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. رویکرد، تعیین نگاه و زاویه دید محقق نسبت به یک پدیده است، همانند رویکرد پدیدارشناسانه و یا هرمنوتیک. وجود رویکرد مشخص و داشتن عینک خاص برای دیدن موضوعات به خصوص برای هنرمندان لازم و ضروری است. حضرت علی علیه‌السلام در رابطه با اهمیت این موضوع می‌فرمایند: "اگر دیده بصیرت کور باشد نگریستن چشم سودی نمی‌دهد." این بدان معنا است که تا رویکردی در فرد شکل نگیرد و بینش او ساخته نشود، نگریستن به پدیده‌ها برای او و دیگران منفعتی دربرنخواهد داشت. 

ولیکن روش شامل راه، طریقه، شیوۀ برخورد و چگونگی طی مسیر برای رسیدن به هدفی خاص، به خصوص در پژوهش، است که مشتمل بر مجموعه‌ای از قواعد و اصول علمی در کشف حقایق پنهان می‌باشد.   

خواندن این کتاب به همۀ کسانی که به دنبال مطالعۀ کتابی مختصر اما گسترده از نظر تنوع موضوعات دربارۀ مبانی نظری معماری هستند توصیه می‌شود. آشنایی با موضوعات گسترده این فرصت را فراهم می‌کند تا خواننده با شناخت نیازهای خود به دنبال مطالعۀ عمیق‌تری دربارۀ آنها برود.

فراخوان مسابقه معماری زیستا

شرکت ویستابست از پیشگامان صنعت پلیمر و تولیدکننده پروفیل در و پنجره یو پی وی سی طی فراخوانی از معماران، مهندسین، طراحان و فعالان صنعت ساخت و ساز، دعوت به عمل آورده تا در  «مسابقه معماری زیستا، راهکارهای معمارانه برای عبور از بحران» شرکت نمایند. 

هدف از برگزاری این مسابقه ارائه راهکاری معمارانه در روزهای نخستین پس از زلزله در شهر تهران است. راه‌حلی برای ایجاد فضایی امن جهت کاهش آسیب های بعدی در شرایط واقعی پس از بحران، ارائه این راه حل صرفاً تولید محصول نبوده و می‌تواند از جنس راهبردهای فضایی بر اساس شناخت دقیق و واقعی شرایط باشد، به طوری که معیارهای داوری را رعایت کند.

معیارهای داوری عبارتند از: 

- ارائه تحلیل از شناخت شرایط پسا زلزله و طرح «پرسش» اصلی.

- چگونگی «پاسخ دهی» به پرسش مطرح شده و انطباق آن ها با ساختار موجود اجتماعی، فرهنگی و اقلیمی سریع و عملی بودن راه حل و در دسترس بودن مقدمات آن.

- دریچه های «نو» در نگاه به پرسش طرح شده.

- امکان استفاده از راه حل در بازه‌های زمانی و مکانی دیگر.

لازم به ذکر است که شرکت کنندگان تنها تا ساعت ۲۴ روز دوشنبه ۴ تیر ماه سال ۱۳۹۷ مهلت دارند آثار ارسالی خود را از طریق وب سایت رسمی مسابقه به نشانی www.zista.vistabest.com ارسال نمایند. 

نقش چهان اندیشه/شرکت عمران اندیشه

امروزه بسیاری از بناها توجه ویژه ای به سبک معماری ایرانی داشته و سعی می کنند با استفاده از نمادهای مستقیم معماری سنتی و یا الگوبرداری از آن در شیوه ی ساخت خود، یادآور معماری ایرانی-اسلامی باشند. یکی از این طرح ها که می توان به عنوان نمونه ای موفق از آن یاد کرد، بازار بزرگ شهر جدید اندیشه می باشد. این بازار در غرب پایتخت ایران و به عنوان قطب فرهنگی این شهر، با الگوی شهرسازی ایرانی-اسلامی بنا شده است. ساخت این مجموعه که ایده اولیه طراحی آن متعلق به آقای فریبرز جبارنیا می باشد، آغاز شده و در نهایت با تلاش حدود ۱۵۰ هنرمند ایرانی در سال ۱۳۹۴ به اتمام رسیده است. طراحی این بازار با الهام از مفاخر معماری ایران هم چون نقش جهان اصفهان، باغ فین و مدرسه آقا بزرگ کاشان و بناهای سنتی یزد صورت گرفته و با پاسخگویی به نیازهای امروزی مردم، ترکیبی موزون و دل چسب از معماری مدرن و سنتی پدید آورده است. استفاده از آجر در نمای بیرونی مجموعه، ایجاد رواق و چهارسوق هایی که منقش به نام و اشعار مشاهیر ایران زمین هم چون سعدی و حافظ هستند و گودال باغچه ای که در مرکز آن واقع شده، همه و همه دست  در دست یکدیگر داده تا هویتی کاملا ایرانی و منحصر به فرد به این بازار بدهند. در این میان قرارگیری مسجدی عظیم در مرکز ثقل و نقطه عطف این مجموعه و به عنوان یکی از ارکان اصلی شکل گیری بازار در قدیم، که از لحاظ معماری بیرونی و داخلی و حتی محل قرارگیری آن، تداعی کننده مسجد امام اصفهان می باشد، عنصری مهم و تأثیرگذار برای ایجاد پیوند ذهنی بیننده و القای حس بودن در میدان نقش جهان، به شمار می رود. برقراری ارتباط بصری با طبقه زیرین بازار به واسطه گودال باغچه، وجود آب نما و حوض با محوریت مرکز این میدان و در کنار مسیرهای پیاده، از همه مهم تر فضای سبز متناسب این میدان، کمک شایانی به پویایی و ایجاد حس حرکت در این مجموعه کرده و باعث شده تا این بازار به نمادی از ترکیب هنرمندانه سنت و مدرنیته و نگینی درخشان در میان شهر جدید اندیشه و حتی ایران، مبدل گردد.

مجتمع مسکونی همسایگی کویر/ شرکت تعاونی مسکن کاشی کویر یزد

سبک زندگی ماشینی امروز و گذر زمان موجب شده تا نیازهای افراد و به تبع آن تعریف آنها از خانه و محل سکونت دچار تحولات بسیاری شود. در همین راستا ناسازگاری شرایط زندگی با خانه های موجود در بافت تاریخی منجر به تخلیه سکنه از این بافت و در نهایت متروکه شدن آن شده است.در این میان بافت تاریخی شهر یزد به عنوان گسترده ترین بافت تاریخی دنیا به لحاظ وسعت؛ دارای اهمیت به سزایی است و رفتن ساکنان بومی از این منطقه، تهدید بزرگی برای آن به شمار می آمد، اما اجرای پروژه انبوه سازی به سبک معماری اصیل یزد و با تلفیقی از سنت و مدرنیته، روحی تازه در کالبد بی جان این بافت دمید و امیدها را برای رونق گرفتن دوباره آن، زنده کرد.

پروژه همسایگی کویر، عنوان مجتمع مسکونی ۶۰ واحدی در محله نظرکرده(میدان امیرچخماق) یزد می باشد که با نگاهی به معماری امروز و پیوند آن با سنت، سبکی نو از معماری مسکونی پدید آورده است.در طراحی این پروژه یکی از اهداف اصلی تعامل هرچه بیشتر همسایه ها و زنده کردن مفاهیمی همچون ساباط، تویزه، کلاه فرنگی و ... که امروزه کمرنگ شده و کاربردی ندارند، بوده است. همچنین طراحی حیاط مرکزی و حوض در این پروژه موجب شده تا روزها و شبهای گرم تابستان بدون هیچ وسیله مکانیکی، جریان هوای خنک در ساختمان بوزد. در این مجموعه با گذر از زیر ساباط ها و استشمام بوی کاهگل، مشاهده گلدانهای شمعدانی تعبیه شده بر بهارخواب خانه ها، عبور از کوچه های آشتی کنان و تجربه یک فضای کاملاً سنتی به درب خانه ها می رسیم، اما درب که گشوده می شود، حال و هوای دیگری را تحربه می کنیم. چرا که داخل واحدها فضایی کاملاً مدرن دارد و وجود تکنولوژی های روز، تفاوت داخل آن با فضای سنتی بیرون را کاملاً مشهود می کند. به گفته مهندس مجتبی فرهمند( مدیرعامل و طراح این پروژه) رعایت سه مقوله از معماری تاریخی یزد شامل سادگی بیرونی بنا و هیجان و تحرک فضای درونی، شفافیت، سبکی و فرح بخشی و استفاده از عناصر آشنای معماری ایران از مزایا و نقاط قوت این طرح می باشد.همچنین در این مجموعه، پیوند هنرمندانه کالبدی سنتی با عناصر و مفاهیمی کاملاً مدرن همچون پارکینگ خودروها، استخر و فضای ورزشی، محوطه بازی بچه ها و از این دست فضاها، تحسین برانگیز می باشد.این پروژه که موفق به کسب رتبه نخست در بازآفرینی شهری در ایران شده است، به عنوان اولین تجربه مجموعه سازی در بافت تاریخی یزد، موجبات رضایتمندی ساکنان این مجتمع را فراهم نموده است. با وجود تمام مزایا و نقاط قوتی که این طرح دارد، اما در مورد موفقیت آن نمی توان با قاطعیت سخن گفت، چرا که به تازگی اجرا شده است و گذر زمان بیانگر تناسب و سازگاری آن برای پاسخگویی به نیازهای امروزی ساکنان می باشد و مشخص می کند که آیا توانسته پیوند عمیق و محکمی میان سنت و مدرنیته برقرار کند یا خیر؟!

معماری بایونیک، طراحی طبیعت / فاطمه قارونی

«ساخت و سازهای بشر به منظور تأمین نیازهایش، منجر به سرعت بخشیدن تخریب محیط زیست شده است. یکی از روش‌های توسعۀ پایدار، استفاده از تکنیک‌هایی است که از میلیون‌ها سال قبل توسط طبیعت به کار گرفته و بهینه شده است. بایونیک موضوعی میان رشته‌ای است که با الهام از چگونگی حل مشکلات در طبیعت، جوابی برای مسائل موجود پیدا می‌کند. تقلید آگاهانه به شکل مطالعۀ موردی راه حل‌های موجود در طبیعت، به معنی دست‌یابی به یک بانک اطلاعاتی از راه حل های موفق است که راه‌گشای مشکلات پیش‌روی انسان امروز و نیازهای آن (به خصوص در زمینۀ معماری) است. در این راستا، کتاب حاضر به سه بخش تقسیم می‌شود: 

بخش اول: پیش‌زمینه که شامل دو گفتار و مطالبی است که برای ورود به مبحث بایونیک ضروری است. در گفتار اول، طبیعت به عنوان مبنای الهام و در گفتار دوم، هندسه و ریاضیات به عنوان پلی میان طبیعت و معماری مورد بررسی قرار می گیرد.

بخش دوم: معرفی بایونیک که شمال دو گفتار، مبانی شکل‌گیری و روش‌های طراحی بایونیک است.

بخش سوم: در این بخش، به ارائۀ مطالبی دربارۀ پنج سطح بایونیک پرداخته می‌شود. هر یک از این سطوح در گفتاری جداگانه تحلیل و به رائۀ مثال پرداخته می‌شود.»

آن‌چه ذکر شد بخشی از یادداشت مؤلف، فاطمه قارونی اصفهانی بر ابتدای کتاب «معماری بایونیک، طراحی طبیعت» می‌باشد، که در سال ۱۳۹۴ توسط انتشارت فاطمه قارونی اصفهانی چاپ و به بازار نشر عرضه گردید. 

باغ جهانی پهلوان پور/ یزد(مهریز)

باغ پهلوان پور متعلق به اواخر دوره قاجار (اوایل دوره زندیه) می باشد و در مهریز(محله مزویر آباد) واقع شده است. به دلیل روان بودن آب از داخل این باغ از گذشته دارای جاذبه خاصی بوده است و آب آن از قنات مشهور به «حسن آباد» سرچشمه می‌گیرد که به جز باغ پهلوان پور به طور مستقیم از هیچ‌یک از باغهای منطقه عبور نمی‌کند.یکی از دلایل اصلی مورد توجه قرار گرفتن این مجموعه، جهانی شدن آن می باشد؛ چرا که یکی از ۹ باغ ایرانی ایست که به دلیل دارا بودن معماری چشم نواز وزیبای خود ، ثبت جهانی شده اند.

 سبک معماری باغ پهلوان پور ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی می باشد که با توجه به وضعیت آب و هوا و خاک شکل گرفته است و نمایانگر تغییرات سبک باغسازی کهن ایرانی به سمت و سوی باغسازی رایج امروزی است. این باغ شامل یک مجموعه ورودی، ساختمان کوشک یا شربتخانه، بنای زمستانخانه، بنای سرایداری، حمام و انباری است و زیباترین بنای باغ یعنی کوشک در آکس اصلی ترین مسیر قرار گرفته است. ساخت کوشک به دوره قاجار مربوط می‌شود و در سه سطح (دو و نیم طبقه) طراحی شده است. بخش داخلی کوشک شامل تالار- حوضخانه و گوشوارها است که آب قنات پس از عبور از وسط آن در باغ جاری می‌شود. بنای زمستخانه با توجه به اقلیم منطقه برای استفاده در زمستان و در دوره پهلوی ساخته شده است. این بنای یک طبقه ای شامل اتاق های نشیمن، مطبخ و پستو است. در این میان اگرچه تاریخ ساخت مجموعه ورودی باغ شامل برج - اصطبل و کاهدان، مربوط به  اوایل دوره قاجار است ولی برج گلین (ورودی) دارای تزییناتی متعلق به دوره زندیه می باشد چرا که به دلیل نزدیکی تاریخ ساخت این باغ به دوره زندیه، الگوبرداری هایی از معماری آن صورت گرفته و موحب شده تا نمادهایی از معماری هر دو دوره در این مجموعه به چشم بخورد.

این باغ با مساحت ۵ هکتار از دارایی‌های تاجر و پهلوان یزدی « مرحوم علی پهلوان پور» بوده است و از آنجایی که مانکین آن سعی داشته اند تا میراث خانوادگی خود را در جهت رفاه عمومی و اقشار ضعیف جامعه به کار گیرند باغ خود را باقیمت بسیار مناسبی به شهرداری مهریز فروختند به امید آنکه روزی پذیرای عامه مردم باشد. در همین راستا امروزه این مجموعه به صورت هتل – باغ بازسازی شده و اتاقهای آن برای عموم مردم و توریست ها قابل استفاده می باشد.

مسجد محمدرسول‌الله/ گروه معماری پایا پیرنگ

 طراحی مسجد محمدرسول‌الله از جمله طرح‌هایی است که به نظر می‌رسد در جستجوی قالبی جدید برای معانی نهفته در معماری مساجد گذشته‌اند. اگر این فرض را درست بدانیم، مقایسۀ فرم و معانی دریافت شده از مسجد با مساجد گذشته خالی از لطف نیست. ظاهر مسجد در نگاه اول برای مخاطب قدری آشناست؛ چراکه عناصری چون گنبد و مناره در آن مشاهده می‌شود. دو منارۀ مسجد در دو سوی رواقی قرار گرفته‌اند که مسیر دسترسی به شبستان است اما به دلیل تناسبات رواق و فرم منحنی اتصال مناره‌ها به رواق، از قابلیت مناره‌ها در تأکید بر محور عمودی کاسته شده، درحالی که در معماری مساجد گذشته مجموعۀ ایوان، گنبد و مناره‌ها، ترکیبی را می‌ساخت که جهتی عمودی را بر جهت افقی صحن مسجد و رواق‌های اطراف آن حاکم می‌کرد. 

از سوی دیگر، در شبستان مسجد شکافی در گنبد مشاهده می‌شود که در جبهۀ رو به جنوب گنبد قرار گرفته و محل عبور نور خورشید در زمان ظهر به داخل شبستان است. در طراحی این نورگیر، ایده‌ای از سوی طراحان برای ورود نور و القای معانی مشاهده نمی‌شود؛ چراکه از سویی مضامین قسمتی از کتیبه که نور شکاف بر آن می‌تابد، حاکی از توجه خاصی به این اتفاق در شبستان نیست و یا اینکه فرم شعاع نور گذر کرده از شکاف یادآور طرحی خاص نمی‌تواند باشد؛ ضمن اینکه فرم پدید آمده با دو محور عمود بر هم اقطار لوزی غیر متساوی الاضلاع خود، تداعی کنندۀ فرم صلیب شده است.

همچنین اهمیت حفظ حضور قلب در نمازگزاران منجر به توجه خاص به مسئلۀ روشنایی و محل جانمایی نورگیرها در مساجد گذشته بوده است. از این رو در شبستان‌ها معمولا نورگیرها در جبهه‌های مخالف جهت قبله قرار داشتند و یا در ارتفاع پاکار گنبد قرار داده شده‌اند که با وجود ایفای نقش خود در روشنایی شبستان، مخل تمرکز نمازگزاران نیستند. اما در طراحی نورگیرهای شبستان مسجد محمدرسول‌الله، نورگیرهایی سرتاسری در جهت قبله مشاهده می‌شود که در مقابل دید نمازگزاران تعبیه شده‌اند و می‌توانند مخل توجه آنها در حین نماز باشند.