زیارت عاشورا / کانون هنر شیعی

شاید جایگاه و نقش دین در زندگی امروز برخی از ما به حاشیه رفته باشد اما یک اتفاق خوب هنری می‌تواند این ریسمان پاره را دوباره گره بزند تا دین پیوندی ناگسستنی با روزهای زندگی‌مان بخورد. اتفاقی که آن را با نام هنر‌های اسلامی می‌شناسیم و بیش‌ترین نمود آن را در معماری مساجد دیده‌ایم، و سایر هنرهای سنتی، همچون سفالگری، قالیبافی، نگارگری، کتاب آرایی و غیره را نیز شامل می‌شود. هرچند از دوران اوج هنرهای اسلامی عبور کرده‌ایم ولی همچنان آثاری با این مضمون تولید می‌شوند و البته عرصه‌های  هنری تازه‌تری برای بروز و ظهور آن ایجاد شده‌اند. گرافیک یکی از همین عرصه‌های نوپا است که می‌تواند هم به صورت مجزا و هم در قالب یکی از هنرهای سنتی، پیام آور مضامین و موضوعات مذهبی باشد. 

«مجموعه زیارت عاشورا»، تلاشی نو در عرصه تلفیق گرافیک با هنر سنتی کتاب آرایی است، که به همت کانون هنر شیعی و با سرپرستی مسعود نجابتی تدوین شده. در این کتاب سعی گردیده تا با حفظ هویت شناخته شده‌ی زیارت عاشورا، دیدگاه درستی از گرافیک و صفحه‌آرایی به نمایش گذاشته شود، به گونه‌ای که به لحاظ ترکیب خط و طراحی، قابلیت تبدیل شدن به یک اثر هنری را داشته باشد. از جمله نکات حائز اهمیت در این مجموعه، نوع رنگ‌بندی آن است؛ به طوری‌که رنگ‌های مورد استفاده در فراز‌های صلوات در جهت هماهنگ بودن با زیبایی شناسی الهی و بیان اثباتی آن است و رنگ‌های به کار رفته در فرازهای لعن، در جهت ابراز تنفر و دوری از دشمنانِ اولیا خدا است. 

توجه بر حفظ جنبه‌های هنری این مجموعه تا حدی است که وجه کاربردی آن تحت الشعاع قرار نگیرد، همچنین برآورد هزینه‌های تولید هم به گونه‌ای رعایت شده تا برای عموم مردم قابل تهیه باشد. در پروژه مجموعه زیارت عاشورا، سعی شده تا با طراحی مجدد و خوشنویسی اختصاصی «محمد‌تقی اسدی» کتابی نفیس و هدیه‌ای ارزشمند برای علاقه‌مندان تولید شود.

پوستر تبلیغاتی شاهزاده روم/ هادی محمدیان

در آخرین روزهای شهریور ماه از پوستر جدید انیمیشن سینمایی «شاهزاده روم» رونمایی شد؛ این در حالی بود که اکران آن از ۱۳ آبان ماه و همزمان با روز دانش آموز در گروه آزاد آغاز  گردید. این انیمیشن پس از حضور چشمگیر خود در سی و سومین جشنواره بین المللی فیلم فجر و کسب دو لوح تقدیر ویژه، در کشورهایی چون لبنان، عراق، ساحل عاج و کویت نیز اکران گردید و با بازخوردهای خوبی رو به رو شد، آن چنان که توانست در رقابت با محصولات فرهنگی غربی، رتبه پنجم فروش را در دوره اکران خود در لبنان به دست بیاورد. 

از آنجا که گروه تولید در صدد اند تا اثرشان اکرانی به رسم انیمیشن‌های بین المللی داشته باشد، نخستین پوستر تبلیغاتی‌شان را شبیه به آثار انیمیشنی و تولیدات حوزه سرگرمی طراحی کرده‌اند. البته قرار است با توجه به گروه متنوع مخاطبان، از پوسترهای دیگر این اثر در زمان‌های تعیین شده نزدیک به اکران رونمایی شود.

نخستین پوستر شاهزاده روم اثری فاخر بود که توسط مسعود نجابتی و به سبک و سیاق شیشه نگاری‌های کلیسایی قرون وسطی طراحی شده بود. البته با توجه به فضای روحانی و نمادین پوستر، این اثر بیشتر مناسب حضور در جشنواره‌ها و متناسب ارتباط با مخاطبان بزرگسال بود، چرا که با توجه به عدم شناخت و درک کودکان از پیشینه تصویری این پوستر، باید اثری دیگر جهت جذب کودکان امروزی طراحی می‌شد. 

با توجه به خط داستانی شاهزاده روم، نوع رنگ بندی و طراحی لوگو پوستر تبلیغاتی این اثر حال و هوایی دخترانه به خود گرفته است. هادی محمدیان فارغ التحصیل رشته گرافیک و کارگردان این انیمیشن سینمایی است که طراحی پوستر تبلیغاتی و لوگوی شاهزاده روم را هم به عهده دارد. این اثر به تهیه کنندگی حامد جعفری، محصول گروه «هنر پویا» کنسرسیوم مشترک موسسات «سلوک افلاکیان» و «هفت سنگ» است. همچنین این انیمیشن سینمایی دارای دو سایت مجزا است که یکی به زبان فارسی و برای مخاطبان داخلی و دیگری به دو زبان عربی و انگلیسی ویژه مخاطبان بین المللی طراحی شده و علاقه‌مندان حوزه کودک و انیمیشن می‌توانند فیلم‌ها، تصاویر و بلیط نمایش این فیلم را از طریق سایت اصلی «شاهزاده روم» تهیه کنند.

کالیگرافی / سید حسن موسی زاده

سید حسن موسی زاده، متولد 1351 و فارغ التحصیل رشته ی گرافیک از دانشکده ی هنرهای زیبا است. وی در زمینه ی پوستر، لوگو، لی آوت و کالیگرافی آثار ارزشمندی خلق کرده و یکی از طراحان گرافیک به نام و با تجربه محسوب می شود.

آنچه باعث زیبایی بصری در آثار کالیگرافی این هنرمند شده قواعد خوشنویسی نیست، بلکه نوع طراحی و ترکیب بندی حروف است. هنرمند با شکستن قواعد خوشنویسی و طراحی و ترکیب جدید حروف، به نوعی حروف را در خدمت تصویر سازی و گرافیک درآورده است. در واقع حروف در این آثار نقش همیشگی خود یعنی یک حرف از حروف الفبا بودن را از دست داده و از بند قواعد خوشنویسی نیز بیرون آمده اند.

استفاده از ترکیب رنگی خاص و استفاده از رنگ های گرم و درخشان روی زمینه ی تیره در بیشتر کارها و ایجاد کنتراست شدید نیز باعث جذابیت آثار شده است.

با توصیف های بالا، این مجموعه که دارای مفاهیم معنوی است، با زبان تصویری حروف توانسته بیانی نو و متمایز داشته باشد.

هویت سازمانی/ هیئت محبین اهل بیت(علیهم السلام)

هر سازمانی مانند انسان‌ها هویت دارد. مجموع اینکه یک شخص چطور لباس می‌پوشد، چطور صحبت می‌کند، کجا متولد شده است، تحصیلاتش چیست، چگونه می‌اندیشد و...تصویری از هویت فرد را شکل می‌دهد. هویت سازمانی نیز مُلهم از همین موضوع است اما در گستره‌ای وسیع‌تر. هویت مسئله‌ایست که به درون توجه دارد و تصویر به خارج و هماهنگی میان تصویر داخلی و خارجی می‌تواند تعریفی کلی از هویت سازمانی باشد.
شاید بتوان اظهار داشت هیئت‌های فعال در ایام محرم از قدیمی‌ترین سازمان‌های اجتماعی دنیا هستند. سازمان‌هایی که فعالیت آنها نشان از باور قلبی و دینی‌شان به امام حسین (ع) و واقعه کربلا دارد که تنه اصلی هویت آنها را شکل می‌دهد و ریشه در عشق شیعه به ائمه معصومین دارد. شاید از نگاه مقوله هویت سازمانی بتوان هر هیئت را سازمانی اجتماعی دانست که وجهه‌ی اصلی آن ترویج فرهنگی‌ست که در گرو رابطه‌ی تنگاتنگ مخاطب با سازمان است. هیئت "محبین اهل بیت" دانشگاه هنر تهران با شناخت این مقوله سعی در ایجاد تصویری منسجم از فعالیت‌های خود در نگاه مخاطب دارد. عوامل مختلفی چون طراحی نشانه که حال و هوای مذهبی دارد، نوع ارائه خدمات به عزادارن حسینی، طراحی پوسترهای سالانه، استفاده از گرافیک سالانه در طراحی فضای زمینه سخنران که برگرفته از همان گرافیک پوستر است، طراحی فضای خیمه‌ها، پوشش خادمین هیئت، سربند آقایان، طراحی غرفه و عرضه محصولات هنری عاشورایی برای فروش، استفاده از رنگ مشکی و قرمز که از دیرباز بخشی از هویت عاشورا بوده است در کنار رنگ های اُکر و سفید، انتشار گزارش‌هایی کوتاه با عنوان موکب نامه و هرآنچه که معرف عقاید، رفتار و منش آن‌هاست هم‌چون تکه‌های پازل کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا هویت آن‌ها را نمود عینی بخشد.
اما عزاداری رسم تمامی هیئت‌هاست و آنچه آن را خاص هیئت هنر کرده است انتخاب روند ثابتی‌ست که در برگزاری مراسم خود دارند. به ترتیب دمام‌زنی در ابتدای شروع فعالیت هیئت، پخش کلیپی که ساخته خادمین هیئت است با مضمون عاشورایی، خواندن زیارت عاشورا و سینه زنی، بهره بردن از اشعار هنرمندان جوان و در پایان سخنرانی حجت الاسلام پناهیان.
شاید با قدم زدن در هیئت و مشاهده فعالیت تک تک افراد حاضر در دانشگاه که نقطه مشترک آن ها به ظاهر تحصیلات هنریشان است و از تمام دانشگاه‌های هنر تهران گرد هم آمده‌اند تا تنها به عشق امام حسین (ع) کار کنند، تصویر بهتری از هویت آنها را در چشمان مخاطب به تصویر کشد. هویتی که با فکر، اندیشه و کار حاصل شده است و جای تقدیر دارد.

واکنش هنرمندان به حادثه ی منا

فاجعه ی منا در مراسم حج امسال باعث شد خاطره ای تلخ و دل خراش در ذهن تمام مسلمانان حک شود. عمق فاجعه زمانی آشکار شد که دولت سعودی به انکار حقیقت و دروغ روی آورد. در این میان واکنش هنرمندان در اعتراض به این بی تدبیری می تواند نقش بسزایی در نشان دادن خشم مسلمانان به دولت عربستان و حتی تمام جهان داشته باشد. متاسفانه تعداد آثار هنوز بسیار کم است و به صورت جدی و منسجم به موضوعی با این اهمیت پرداخته نشده است، اما تعدادی از آثاری که تا کنون به صورت پوستر و کاریکاتور توسط هنرمندان ایرانی کار شده در این پست جمع آوری شده است. این آثار به افشای حقیقت آن فاجعه و نیز کنایه به بی کفایتی دولت عربستان برای اداره و مدیریت اعمال حج می پردازند. در تمام آثار کنایه به بی رحمی آل سعود، اولین موضوعی است که مخاطب متوجه آن می شود. در کاریکاتور ها نیز طنزی تلخ نمایان است، طنزی که مخاطب نمی تواند با آن بخندد...

انتظار جامعه از هنرمندان عرصه های مختلف هنری در رابطه با این موضوع، آثار بیشتر و حرفه ای تری است چرا که کشته شدن هزاران مسلمان آن هم در کشوری که سر سپرده ی آمریکا و غرب است واکنش شدید تر و جدی تری از جانب هنرمندان مسلمان می طلبد، نه تنها این حادثه، بلکه موضوعاتی مانند مبارزه با تروریسم، کشته شدن هزاران زن و مرد و کودک بی گناه مسلمان در یمن، سوریه، فلسطین اشغالی و... اولویت کار هر هنرمند با وجدان و صلح طلب است.

نگاهی به ۵ دوره پوستر هیئت هنر

در ایام محرم، شهر حال و هوای تازه‌ای دارد. هیئت‌ها و حسینیه‌ها همه در تکاپوی هر چه بهتر برگزار کردن مراسم عزاداری خود هستند. هیئت محبین اهل بیت دانشگاه هنر تهران نیز در این راه قدم برداشته و هرساله فعالیت خود را منسجم‌تر برگزار می‌کند. در این میان تبلیغات در رابطه با فعالیت‌‌های هیئت هنر نقش بسزایی در تشویق هنرجویان عرصه هنر برای حضور در مراسم و هم‌کاری با خادمین آن دارد. پوستر ابزاری قدرتمند برای دست یافتن به این هدف است.
پوسترهای هیئت را می‌توان در مجموعه کارهای فرهنگی-مذهبی تقسیم نمود. این گروه از پوسترها نسبت به کارهای تجاری با مخاطب ارتباط معنوی‌تری برقرار می‌کنند و مخاطب نیز وقت بیشتری را برای دیدن آن اختصاص می‌دهد. مجموعه حاضر پوسترهایی‌ست که طی پنج دوره اخیر فعالیت هیئت دانشگاه هنر طراحی و چاپ شده‌اند. استفاده از اِلمان‌های مذهبی، خوشنویسی، نقوش اسلیمی، بافت زره و مواردی از این قبیل نقطه قوتی در ارتباط و انتقال سریع فضا و مفهوم محرم به مخاطب است. همچنین استفاده از رنگ‌های خاکستری و مشکی در کنار قرمز که از قدیم بخشی از هویت و فرهنگ عاشورایی بوده در انتقال حس و حال عزاداری ایام محرم بسیار مؤثر عمل کرده است. شیوه کار طراحی در این مجموعه به این شکل است که بعد از انتخاب شعار سالانه، طراح با توجه به مذمون آن طراحی را شروع می‌کند.اما آنچه در نگاه اول از پوسترها به چشم می‌آید رنگ و حس عاشورایی آنهاست و این نشأت گرفته از آن است که پوستر در درجه اول برای دیده شدن طراحی می شود نه برای خوانده شدن.
نقطه عطف پوسترهای طراحی شده، مجموعه پوسترهای امسال هیئت است که با هویتی مشابه برای کارگروه‌های مختلف با هدف تشویق و دعوت افراد فعال در حوزه‌های مختلف هنری برای فعالیت در مجموعه هیئت شکل گرفته‌اند. استفاده از تکنیک عکاسی و چیدمان اِلمان‌های تخصصی هر حوزه، در کنار نمادهای مذهبی عاشورایی انتخابی‌ست هوشمندانه که جلوه‌ی بصری جذابی را رقم زده است. ابتدا با تفاوت در طراحی، مخاطب را در نگاه اول جذب می‌کند و بعد او را وادار به دقت و تحلیل می‌نماید. با اجرای قوی و استفاده از خطوط گرافیکی، چشم مخاطب را برای خواندن هدایت می‌کند. همراهی این فاکتورها در طراحی، خوانش جذاب و جدیدی را برای مخاطب خاص خود ایجاد کرده است چرا که مخاطبانش هنرمندانی هستند که نسبت به مخاطب عام از سواد بصری و هنری متخصصانه برخوردارند.

مقتل امام حسین (ع) / مجید زارع

آنچه در نگاه اول برای انتخاب یک کتاب با محتوای مشخص نظر خریدار را جلب می‌کند طرح جلد آن است. در سال‌های اخیر، طرح‌های متنوع و جذابی از جلد کتاب‌ها در ویترین فروشگاه‌ها به چشم می‌خورد. در این میان جلدهایی که در آن موادی غیر از کاغذ عادی و یا برش ها و رنگ‌های متفاوتی به کار رفته است بیشتر جلب نظر می‌کنند.

مجید زارع یکی از هنرمندانی است که استفاده از مواد متفاوت در طراحی بیشتر کتاب‌هایش به چشم می‌خورد. یکی از آثار وی طراحی کتاب مقتل امام حسین (ع) است که می‌توان گفت به طراحی جلد آن به عنوان یک اثر هنری نگاه شده. شیوه‌ی اجرای جلد، تلفیق مقواهای فانتزی، دو رنگ سیلک و دایکات (نوعی برش با قالب مخصوص) است و صحافی آن با چسب گرم انجام شده. استفاده از برش های دوارِ تو در تو و اختصاص چند صفحه به جلد کتاب، استفاده از رنگ های قرمز و مشکی و طرح براق نیزه‌ها در زمینه‌ی مات مشکی در این جلد باعث شده که طرحی ساده و در عین حال خلاقانه و متفاوت حاصل شود. این گونه طرح‌های هنرمندانه و خلاقانه لازمه‌ی تمامی کتب با مضامین خاص و خصوصا مذهبی است، چرا که موضوعاتی با این اهمیت ظاهری موقر و جذاب می طلبد.

مجید زارع کارشناس رشته‌ی الکترونیک و طراح گرافیک است که از سوابق هنری‌اش می‌توان به برگزیده شدن در دو دوره سرو نقره‌ای در بخش طراحی جلد کتاب، برگزیده شدن در مسابقه‌ی بیست و پنج سال طراحی جلد کتاب دفاع مقدس و نامزدی دو دوره مسابقه‌ی کتاب سازی لایپزیک آلمان اشاره کرد.