کتاب‌هایی که باید دید

در قفسه کتاب‌های کتاب فروشی لای تمام کتاب‌های خواندنی عکاسی، توجه‌ام را جلب کردند. لای کتاب را که باز کردم تمام صفحاتش عکس بود. عکس‌ها را که می‌دیدم انگار کتاب قطوری از تاریخ ایران را ورق می زدم. کتابی درباره هرآنچه یک ایرانی باید بداند. انگار داشتم شاهنامه را می‌دیدم و شکوه و عظمت مردان و زنان ایرانی را دوباره بازسازی می‌کردم.
این کتاب‌ها مثل شاهنامه خواندنی نیستند بلکه دیدنی اند. علاوه بر شور، غیرت و همیت ایرانی، بخش مهمی از تاریخچه عکاسی ایران را در خود ثبت کرده‌اند. جنگ تحمیلی شاید بهترین فرصت برای عکاسان حرفه‌ای و آماتور بود که توانایی ‌های خود را تقویت کنند و یا در معرض دید بگذارند. جنگ تحمیلی موجب رشد و اعتلای عکاسی مستند و هنری در دهه‌های بعدی و تا کنون بوده‌است. متاسفانه بسیاری از نگاتیو‌های عکاسان در آرشیوهای خبرگزاری‌ها، ستاد تبلیغات سپاه و بسیج از بین رفته‌است. در اوایل جنگ با آگاهی از ارزش‌های استنادی عکس، صیف الله صمدیان و مرتضی ممیز به جمع‌آوری عکس‌های عکاسان جنگ پرداختند و توانستند چند جلد از کتاب "دفاع در برابر تجاوز" را در آلمان با کیفیت بالایی چاپ و اذهان عمومی مردم دنیا را نسبت به مظلومیت ایران در جنگ روشن کنند.
جلدهای اول تا ششم این مجموعه کتاب‌های مصور با عنوان «جنگ تحمیلی» و با موضوعاتی از قبیل:‌ اردوگاه آوارگان عراقی، آموزش‌های دفاعی و نظامی رزمندگان، تهاجم نیروهای عراقی و خط مقدم نبرد، بمباران مدارس و اماکن عمومی، ورود آوارگان عراقی به کشور، کمک‌های مردمی به جبهه و تشییع شهدای ایرباس و بمباران شیمیایی حلبچه، هر کدام در 208 صفحه منتشر شده اند. بعد از جنگ نیز تا جلد نهم این بار توسط انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس در ایران چاپ شد. عکاسان به چاپ عکس‌هایشان در قالب کتاب توجه بیشتری نشان دادند. شاید بهترین روش برای دیده شدن و تحقیق و مطالعه این آثار که بدنه اصلی عکاسی مستند ما را تشکیل می‌دهد، چاپ عکس‌ها به صورت کتاب است.
احسان رجبی عکاس کتاب "چشم نوشته‌ها" در ابتدای کتابش نوشته است: «عکاس نبودیم؛ رفته بودیم جبهه که بجنگیم، اما چیزی اطرافمان می‌گذشت که نمی‌شد تعریفش کرد. باید سند جمع می‌کردیم؛ سندی که اگر زنده ماندیم، نشانمان بدهد که خواب نبود‌ه‌ایم، خواب نمی‌دیده‌ایم.»
مجموعه عکس "خط پشتیبان" می‌خواهد تلاش‌گران عرصۀ پشتیبانی را که در طول جنگ ناپیدا فعالیت می‌کردند، آشکارا به نمایش بگذارد. کتاب "تبادل" روایت اسیرانی است که سال‌ها در زندان‌های رژیم صهیونیستی زندانی بوده‌اند و در جریان جنگ سی و سه روزه لبنان و بعد آن عکاسی شده‌اند.
"طریق ماندگار" حاصل عکس‌های نمایشگاه گروهی جمعی از عکاسان جنگ با همین نام است. کتاب های دیگری با عناوین "قاب شیدایی" عکس‌های سعید حاجی خانی، "عراق علیه ایران" احمد علیزاده نوحی، "خروش لاجوردی" عکس‌هایی از شهدای اصفهان و "حماسه الوند" عکس‌هایی از شهدای استان همدان در طی هشت سال دفاع مقدس است.
"دیار نزدیک" هم مجموعه ای است از سفر مردم به مناطق جنگی که می خواهد ارادت و اشتیاق مردم این سرزمین با تاریخ قهرمانان هشت ساله جنگ تحمیلی خود را به نمایش بگذارد.

درون کادر / دیوید دوشمین

از کلمه «دید» به کَرّات در این کتاب استفاده کرده‌ام؛ در پانوشت‌ها و همین‌طور در عنوان فصل‌ها. بارها و بارها به این کلمه برمی‌خورید، اما علت آن فراموشی من نیست. هدف من در استفاده از کلمه‌ی دید این نبوده که تعداد کلمات مورد استفاده‌ام را پایین بیاورم. بلکه بر این باورم که یافتن دید و نگرش برای دیدن جهان، مهم‌ترین کار یک عکاس است. 

کتاب حاضر، در مورد گرفتن عکس‌هایی با احساس (پرشور و هیجان) از مردم، مکان‌ها و فرهنگ‌ها است. بدون داشتن دیدی عکاسانه و علاقه (نیازی مهیج) چیز مهم دیگری برای عکاسی وجود ندارد. قطعاً ضروریات عکاسی که مسافرت می‌کند، متفاوت با احتیاجات کسی است که به سفر نمی‌رود، اما هنرِ ارتباط و مواجه با مردم، مکان‌ها و فرهنگ‌ها در میان هر دو دسته یک ضرورت است؛ خواه به مسافرت برود، خواه نرود. این کتاب حاصل سفر من در مقام یک عکاس است که هم‌چون بقیه عکاسان در حال یاد گرفتن چگونه دیدن، چگونه یافتن و چگونه بیان کردن دیدگاه خاص خود با روشن‌ترین روش هستم.

هشت بهشت/ شیرین عابدینی

بهشت در "هشت بهشت" عابدینی راد جهنمی است به روی زمین. جهنمی برای تجربه هولناک مرگ ناخواسته. اینستالیشنی پر از تناقض مفهوم و معنا که مخاطب را نه تنها در تجربه مرگ گمراه می‌سازد بلکه در فهم اثر نیز دچار اختلال می‌کند. عابدینی‌راد هشت قالب یخ را که در هرکدام یکی از نشانه‌های یک شهید است مانند سربند، کلاه، پوتین، پلاک و .. را در حالتی آشفته و واژگون قرار داده‌است . این هشت قالب یخ نشانه هشت سال جنگ است. در این اثر که در موزه هنرهای معاصر اهواز در مهرماه ۱۳۹۲ اجرا شده‌است. هنرمند قصد آن را دارد تا خاطره مرگ و خروج روح از بدن را با تغییر حالت یخ به آب در مجاورت هوای گرم محیط القا کند . از نظر عابدینی این تغییر ماهیت از جامد به مایع نشان از خروج روح از بدن نیست بلکه جسم دوباره تبدیل به آب می شود و به طبیعت برمی‌گردد.
در این پروسه روح انتقال نمی‌یابد و در واقع خارج نمی‌شود بلکه جسم از نظر فیزیکی تغییر می‌کند. تناقضاتی که در این اینستالیشن می‌بینیم در ابتدا مفهوم بهشت است در عنوان اثر. عابدینی هشت بهشت واژگون را در قالب‌های یخی و سرد ساخته است. بهشت عابدینی جهنمی سرد و دلخراش از مرگی هولناک است. تناقض بعد مفهوم مرگ است که در اینجا تعبیر او از مرگ، مرگی بالاجبار و تسلیم شدن مردم در مقابل آن است که البته همانطور که می دانیم مرگ همیشه اجباری است و در هر لحظه  و به هر شکل اتفاق بیافتد ما ناگزیر به تسلیم در برابر آن هستیم. اما شهیدی که وسایل شخصیش در این توده‌های یخ حبس شده است سربازی است که با آگاهی از خطر مرگ به جبهه رفته است. نکته دیگری که در این اینستالین متناقض می نماید، تصور فیزیکی از روح و نحوه انتقال آن است که به زعم عابدینی در این شکل از مرگ اتفاق نمی‌افتد و آن هم بخاطر آن است که عابدینی روح غیرمادی و فراماده را می‌خواهد در قالب‌های مادی یخ به نمایش بگذارد و نحوه انتقال آن را نشان دهد.

یادگار/ شیرین عابدینی راد

کمبود آب دستمایه خلق هنر مفهومی «یادگار» توسط شیرین عابدینی راد هنرمند جوانی است که با بهره‌گیری از مفهوم و نماد آیینه در فرهنگ ایرانی به خلق اثرش پرداخته است.
عابدینی‌راد در اردیبهشت ماه ۱۳۹۲در کویر مرکزی اصفهان روی تپه ماسه‌های روان که مانند موج هر لحظه تغییر حالت می‌دهند تکه های آیینه را قرار داده است. او آیینه ها را بشکل دایره و در ابعادی بزرگ بر سینه کویر نشانده است. آیینه که خود نماد پاکی و انعکاس نور و جلوه حق است بواسطه انعکاس نور، آسمان را به زمین آورده و این ناممکن را ممکن ساخته است. جلوه رنگ آبی آسمان بر روی کویر مانند برکه آبی است که با گذر زمان و تغییرات محیط و حرکت شن‌ها گویی آهسته آهسته کم آب و در نهایت برکه آب تبدیل به بیابانی خشک می‌شود. در اثر «یادگار» آیینه‌ها یادآور حضور آبی آسمان در زمین اند. زمانی که زمین پر از آب بود و آبی آب انعکاس جلوه رنگ آسمان بود. عابدینی خاطره ما را از عناصر طبیعت و جلوه‌های آن را به چالش می‌کشد.
آیینه در آثار او مرزهای جهان واقعی را به هم می‌ریزد و مخاطب را میان توهمی از آب و نور در نوسان می‌گذارد. این هنرمند با توجه به کاربرد آیینه در ایران باستان و نیز مفهوم عرفانی آن در فرهنگ فارسی دست به خلق آثار مفهومی دیگری زده است که دیدنش خالی از لطف نیست. آثاری مانند «بهشت روی زمین»،«زیگورات آیینه‌ای» و «نارکیسیوسNarcissus »( جوان عاشقی که شیفته تصویر خود شد). این لند آرت‌ها( هنر زمین) بخاطر نوع اجرا موقتی آن‌ها تنها از طریق عکس ثبت شده‌اند. عکس‌های بیشتر را در اینجا ببینید.

خلاقیت در عکاسی/ ساخت رفلکتور فلاش و شبکه لانه زنبوری

فلاش استودیویی و یا فلاش روی دوربین با تابش نور شدید بر سوژه ایجاد سایه‌های خشن می‌کنند. عکاسان هنگامی که از این ابزارها استفاده می‌کنند با ابزارهای پخش‌کننده نور (دیفیوزر) سعی در نرم و لطیف کردن نور آن‌ها دارند. انواع متفاوتی از این ابزارها توسط تولیدکننده‌های حرفه‌ای ساخته شده و در بازار موجود است. ما در اینجا سعی به آموزش ساخت برخی از این ابزارهای کنترل کننده نور با کمترین هزینه و با وسایل ساده و دور ریختنی داریم.
برای تلطیف نور فلاش روی دوربین می‌توانید از قوطی‌های کاغذی که محفظه داخلی آن از جنس فویل آلومینیومی است و یا با برش یک بطری پلاستیکی استفاده کنید و آن‌ها را با چسب کاغذی به بدنه دوربین بچسبانید. همچنین طبق تصویر پایه‌ای برای رفلکتور ساخته و روی دوربین قرار دهید و تکه‌ای کاغذ کالک  را روی آن ثابت کنید.
اگر از سافت باکس (soft box) استفاده می‌کنید و دنبال نوری نرم‌تر و طبیعی‌تر برای عکاسی هستید به شما شبکه لانه‌زنبوری (Honeycomb Grid) را پیشنهاد می‌کنیم. با نصب شبکه زنبوری بر روی سافت‌باکس زنبوری می‌توانید شعاع نور را باریک‌تر نمایید بدون اینکه از کیفیت نور کاسته شود. این قابلیت به شما امکان نورپردازی بر روی موهای سوژه و نورپردازی جداگانه بدون ریزش نور بر روی پس زمینه و بازتاب نور در لنز (Flare) را می‌دهد.
برای ساخت آن نیاز به پارچه مخمل مشکی، خط کش یا متر، کش، ماشین پنس و رولت یا قیچی دارید.
ابتدا پارچه را به نوارهایی با اندازه ۵ یا ۱۰ سانتی‌متر عرض و با طول متناسب با طول سافت باکس خود تقسیم و برش دهید. به این نکته توجه کنید که نوار را بلندتر از طول سافت باکس در نظر بگیرید. یک نوار بلند را از وسط تا کرده و طبق الگوی ارائه شده فرم دهید و نوارها را پشت سر هم با منگنه به هم متصل کنید. در نهایت کش را به گوشه‌های شبکه زنبوری که ساخته‌اید متصل کنید تا به راحتی روی سافت باکس خود بکشید. نتیجه استفاده از شبکه زنبوری در عکس‌ها کامل مشخص و چشم‌گیر است.

مجموعه عکس «مادران انتظار» / فاطمه بهبودی

مادران انتظار حکایت سی سال چشم انتظاری مادرانی است که فرزندانشان قریب به یقین به شهادت رسیده‌اند. فرزندانی که بی نام و نشان یا به خاک سپرده‌شده‌ و گم نام‌اند و یا هنوز تفحص نشده‌اند.  
در این مجموعه عکس، بهبودی گاهی به جزییاتی مانند یادگاری‌های رزمنده مفقودالاثر پرداخته و گاهی بر رفتار مادران شکیبایی که در انتظار فرزند روزگار را سپری می‌کنند تمرکز کرده است. بهبودی درعکس‌هایی که از مادران گرفته  موفق‌تر عمل کرده‌است. مادران شهدای او برخلاف دیگر مجموعه‌های عکسی که از مادران شهدا دیده‌ایم مانند مجموعه نیوشا توکلیان مادرانی منفعل نیستند. بهبودی انتظاری توام با امید را عکاسی کرده‌است. در عکس‌های او مادرانی را می‌بینیم که انتظار آن‌ها را در پی یافتن فرزندشان به مناطق جنگی کشانده است.در عکسی دیگر مادری را می بینیم که زیر درختی که فرزندش آن را کاشته و امروز به ثمر نشسته خوابیده و یا مادری که با شوق لباس فرزندش را در آغوش گرفته‌است ، لذت و اشتیاق مادر از تعریف رشادت‌های فرزند را از چشمانش از پس عکس صامت می‌شنویم.
در این مجموعه  به وجود معنادار نور که خود القای امید و انتظاری مثبت است توجه‌ ویژه شده است. نوری جهت دار در این عکس‌ها بخوبی فضای تیره عکس را روشن کرده است. در یکی از عکس‌ها مادری ساک لباس‌ها و یادگاری‌های فرزندش را در دست گرفته است. در بالای کادر عکسی بزرگ روی دیوار توجه ما را جلب می‌رزکند. پیرزن قاب عکس‌هایی از فرزندانش و نیز ساعتی قدیمی را دقیقا روی قله کوه آویزان کرده است.  عکس نمایی از بزرگراه‌هایی است که به یک قله سپید ختم می‌شود. کنار قله قابی با نوشته یا قائم آل محمد وجود دارد. آنچه که از نشانه‌های درون عکس و کنار هم نشینی این عناصر دریافت می‌کنیم انتظاری طولانی بواسطه ساعت قدیمی و زنگار بسته‌ای است که مسیر طولانی جاده تا رسیدن به قله را با شهدا آذین بسته‌است، قله ای که اوجش ظهور است.

شهود شهدا

مرز باورها و ایمان ما در اوج سختی و بلا آزموده می‌شود. و این عکس‌ها چه زیبا اوج ایمان و خلوص نیت سربازان ما را نشان می‌دهد. این عکس تنها مستنداتی است که تفاوت جبهه جنگ ما را با هر جنگ دیگری آشکار کرده است. عکس‌هایی از رزمندگان در حال نماز در خط مقدم جبهه، جبهه‌ای که استراتژی آن نماز بود. گاهی برخی حوادث تاریخ مشابه‌اند اما نه، این بار تاریخ دوباره تکرار می‌شود. انگار حماسه‌ی حضرت حسین(ع) نیاز به پایان بی‌انتهای دیگری داشت، پایانی که اندوه روضه را در حسرت و آرزوی "یا لیتنا" تخفیف دهد. آنان از ته دل آرزوی بودن با حسین(ع) کردند و چه زیبا حماسه حسین را اقامه کردند. این عکس‌ها چه زیبا کمال نماز را برایمان عینی می‌کنند. گویی عکاس در کربلاست در حوالی ظهر عاشورا.
شهدای ما نه فقط بخاطر وطن نه فقط بخاطر ناموس بلکه آنها برای دین خدا جنگیدند . چه در نماز آنان بود که هنوز خاک وجودشان پر از اکسیر و معجزه است و حال و هوای تربت حسین(ع) دارد؟
چه زیبا در مناجاتشان عظمت مرگشان را درمیابیم." خدایا چه نعمت بزرگی به من عطا کرده ای که از مرگ نهراسم و در مقابل تهدید و تطمیع کوته‌نظران و سفلگان به زانو درنیایم. اما من که مرگ برایم شیرین و جذاب است، منی که همیشه به مرگ لبخند زده‌ام و همیشه به استقبالش شتافته‌ام، ، من در مقابل این دون صفتان احساس قدرت و آرامش می‌کنم. و اینان چه دشمنان و چه دوستان تعجب می‌کنند که چطور ممکن است من این‌طور جسورانه در مقابل طوفان حوادث قد علم کنم و امواج سهمگین مرگ را بر جان بپذیرم و اینچنین آرام و مطمئن لبخند بزنم...
( بخشی از مناجات دکتر چمران در کتاب خدا بودو دیگر هیچ...).