عکاس جنگ برای صلح/ سعید فرجی

کتاب عکس مستند «سفر به موگادیشو» روایتی تصویری از سفر سعید فرجی - عکاس و مستندساز ایرانی - به موگادیشو - پایتخت سومالی – منتشر شد. سعید فرجی عکاس جوانی است که با نگاهی صلح آمیز به ثبت رخدادهای پس از جنگ یا حاشیه ی جنگ‌های کشورهای مسلمان نشین خاورمیانه پرداخته است. کتاب سفر به موگادیشو حاصل سفری به شاخ آفریقا  است که بیش از دو دهه فاقد دولت مرکزی و شاهد درگیری‌های داخلی است؛ کشوری که بارها با قحطی و خشکسالی مواجه شده است.
عکس‌های سیاه و سفید فرجی از سیاهی روزگار موگادیشو حکایت می‌کند. از مردمانی خسته از جنگ‌های داخلی. فرجی سوژه‌های خود را از میان زنان و کودکان بی‌گناه انتخاب کرده‌است تا بیشترین تاثیر این وضعیت نابسامان را در وضعیت معیشت در موگادیشو به تصویر بکشد. در عکسی از دختر نوجوان مسلمان، نگاه بغض دار و نگران دختر از سرنوشت نامعلومش و چرایی این نابسامانی‌ها می‌پرسد. دست‌های خالی که مسلمانی را به اعتراض برای کمک به خیابان‌ها و حتی مادری را بعد از ده روز پیاده روی به در کلیسا کشانده است تا داستان مادر مهاجر(داروتیا لنگ،1936.م) را دوباره و هزارباره تکرار کند. داستانی که به چشم و گوش مخاطب، عادی و تکراریست و سرنوشت مادرهای مهاجر را تغییری نداده است.
انتخاب فرجی برای بستر ارائه عکس‌هایش قدری قابل تامل است. انتشار عکس‌های مستند در قالب کتاب شاید در فضای جامعه عکاسی ما که چندان تمایلی به خرید و چاپ کتاب عکس میان عکاسان و مخاطبان وجود ندارد، انتخاب مخاطره‌انگیزی برای سرنوشت این عکس‌ها باشد. فرجی با چاپ عکس‌هایش در قالب کتاب آن‌ها را ماندگارتر کرده و با کیفیت بیشتری در اختیار مخاطبان خاص خود گذاشته است تا شاید به رواج فرهنگ چاپ کتاب عکس مستند، که جایگاه انتشار آن نه بر دیوار گالری‌هاست و نه مطبوعاتی که به دنبال تهیه تصویر از جنس دیگری هستند، کمکی کرده باشد. او در کنار این کار مهم از فضای عکس محور و پرمخاطب اینستاگرام برای ارائه عکس‌هایش به مخاطبان عام استفاده کرده که مورد استقبال نیز قرار گرفته است.
سعید فرجی طی سال‌های اخیر در جریان جنگ لبنان (۱۳۸۵)، بحران لیبی (۱۳۹۱) و جنگ عراق (۱۳۹۳) حضور داشته؛ وی پیش از این کتاب‌های عکس «دیار نزدیک» و «تبادل» را به چاپ رسانده است. همچنین فیلم‌های مستند «کاروان آزادی‌»، «عکاسی زیر آتش» و «سفر به موگادیشو» از ساخته‌های فرجی است.

تا حالا تهران رو اینجور دیده‌ای؟

روایتی توریستی و تبلیغاتی از تهران. دعوتی دوباره برای دیدن تهرانی زیبا
چرا تا بحال چنین عکس‌هایی از تهران ندیده‌ایم؟به این دلیل که  مخاطبین عکس‌ها توریست‌هایی هستند که قرار است با دیدن این تصاویر عزم سفر به تهران کنند و صنعت گردشگری را رونق ببخشند. و اما تصویری که ما از تهران دیده‌ایم شهری آلوده و شلوغ و پرترافیک است تا مصرف کننده داخلی این تصویر از سفر به تهران منصرف گردد.
عکاسی و گردشگری دوقلوهای مدرن هستند. همزمان با ساخته شدن کشتی بخار و قطار که جهان را از نظر فیزیکی در دسترس‌تر ساخته است عکاسی نیز اختراع شد و جهان را از نظر بصری در دسترس همه قرار داد. عکاسی درک ما را از جهان دگرگون کرد و جهان را همانند یک موزه و یا فروشگاه در صفحه‌های نمایش قابل دیدن کرد. توریست ها قبل از سفر به محل مورد نظر پیشاپیش مجموعه عکس‌های فریبنده و غریبی از آن مکان را دیده اند و مصرف کرده اند. آنان رد همین عکس‌ها و مکان‌های موجود درآن را می‌گیرند  و سعی می‌کنند از همان مکان‌ها بازدید کنند و عکس بگیرند بیشتر تجربه های توریستی حول ابنیه معماری دور می‌زند. در صنعت توریسم تلاش می‌کنند تا بااستفاده از تصاویر درکتابچه‌های  راهنما پوسترها و تبلیغات تلویزیونی مخاطبان را به سفر تشویق کنند. در بسیاری از تبلیغات توریسم تصویر کار چنان فریبنده عرضه می‌شود که ما از درک واقعیت عاجز می‌مانیم.
این قبیل عکس‌ها اغلب در زمان‌های ابتدایی روز و انتهای شب که خلوت‌تر است گرفته می‌شوند. از نظر تکنیکی نیز عکاس تمام مهارت خود را در دست یافتن به بیشترین عمق میدان وضوح و بیشترین دامنه تنالیته‌های رنگ  و سایه روشن(HDR photography)در تصویر برای داشتن تصاویری واضح و خوش‌آب و رنگ و زیبا به کار برده است. عکس‌های «رسول صفی زاده» از نماهای عمرانی پایتخت که آبان ماه در قالب نمایشگاهی با عنوان «تهران در شب» در پردیس سینما گالری ملت برگزار شد از این قبیل تصاویر هستند.

داستان یک پرچم/ سید احسان باقری

چندی پیش به مناسبت 13 آبان و روز مبارزه با استکبار جهانی، عکسی در میدان ولیعصر نصب شد با عنوان «داستان یک پرچم». عکسی که با اقتباس از عکس معروف جو روزنتال و با تکنیک عکاسی صحنه پردازی شده کار شده است و دومین عکس از آثار سید احسان باقری است که در این مکان نصب می شود. فارغ از مضامین محتوایی این تصاویر( عکس عصر عاشورا-عصر انتظار و داستان یک پرچم)، اهمیت کاربرد آن در فضاسازی شهری برای اولین باردر ایران، ما را بر آن داشت که به تکنیک عکاسی به کار رفته در این تصاویر بپردازیم.

عکاسی با موبایل / آکو سالمی

پیش‌تر عکس‌های موبایلی مختار حسین‌زاده را با هم دیده بودیم. آکو سالمی عکاس موبایلی دیگری است که بعضی تصاویرش در رسانه‌های معروف دنیا و نمایش‌گاه‌های گوناگون به نمایش درآمده است. سالمی هم‌چون حسین‌زاده به دنبال ثبت تصاویری از زیر پوست شهر است، تصاویری که رسانه‌های رسمی کم‌تر تمایل پرداختن به آن را آن‌گونه که واقعا هست، دارند. همان‌طور که او نیز معتقد است، سهولت عکاسی با موبایل و موضع پایین‌تری که مردم در برابر تلفن هم‌راه دارند، امکان نفوذ بیش‌تری را به روزمره‌ی مردم و ثبت تصاویر زنده و واقعی‌تر می‌دهد. آکو سالمی البته سعی در ایجاد مجموعه‌هایی هدف‌مند دارد. اگرچه یک عکاس خیابانی وابسته به رخ‌دادهایی است که در مقابل‌ش رقم می‌خورد، اما او مجموعه‌هایی را با موضوعات از پیش تعیین‌شده و با همان سبک و سیاق تصاویر خیابانی عکاسی کرده است. او تصاویر از پیش برنامه‌ریزی شده‌اش را هم هم‌چون تصاویر خیابانی با چینشی اتفاقی و فضایی غالبا مبهم عکاسی می‌کند. ابهام و رازآلودی عکس‌های او، که بیش‌تر در تصاویر سیاه و سفیدش احساس می‌شود، فضایی معلق را خلق می‌کنند که طبق اشاره‌ی خودش، مخاطب را میان امید و ناامیدی رها می‌کند.

قرمزها و سبزها/ عباس کوثری

درک ما از پدیده‌های دنیای پیرامون بواسطه‌ی تضادی است که در جهان حاکم است. درک شب بواسطه تضادش با روز، درک زشتی بواسطه تفاوتش با زیبایی و همچنین مفهوم خیر درمواجه با شر قابل فهم است. جهان ما پر شده از تضادهایی که گاه مکمل هم‌اند و گاه در تقابل با یکدیگر. سبزها و قرمزها نیز نمایشی از اولیا و اشقیا هستند. رنگ سبز که در هنر نماد معنویت است برای لباس رزم اولیا و رنگ قرمز که بیانگر خشونت و خون و خونریزی است در لباس نقطه مقابل یعنی اشقیا به کار رفته است.
عکس‌های کوثری، فرهنگ شهادت و ظلم ستیزی شیعه را بواسطه نمایش یک ویدئو و تعدادی عکس از بازیگران تعزیه در نمایشگاه اخیرش با عنوان قرمزها و سبزها به نمایش گذاشته است.
اولیا و اشقیا در عکس‌های او همان مردم عامی و هم مسلکی هستند که هر روز با آنها برخورد داریم که گاه ممکن است حتی آنها را بشناسیم و یا نشناسیم. عباس کوثری در این عکس‌ها با پرداختن به حاشیه‌های قبل از اجرای نمایش سعی در آن دارد که اولیا و اشقیا و در واقع خیر و شر را نه یک امر ماورایی و داستانی و نمایشی بلکه امری در حال جریان در اتفاقات جهان روز بنمایاند. همان‌هایی که حسین‌بن علی(ع) را کشتند مگر نه آنهایی بودند که مسلمان خوانده می‌شدند! کوثری با پرداختن به واقعه عاشورا گریزی به مسئله داعش در جهان اسلام زده است.
در ویدئو کوثری که اولین پرده نمایش گالری است، دو شخص را در دو تلویزیون مجزا و کنار هم می بینیم  که با پخش بصورت لوپ، در حال پوشیدن و درآوردن لباس رزم و یا همان لباس تعزیه هستند یکی سبز و دیگری  قرمز که بیانگر پیکار دائمی و تاریخی حق و باطل است. عکس‌های کوثری از تعزیه گردانان قبل رسیدن آن‌ها به محل برگزاری نمایش است. او بازیگران را در حالی که لباس تعزیه بر تن دارند کنار جاده عکاسی کرده است. انگار پشت خط مقدم جبهه است و بازیگران در انتظاراند و شاید انتظار برای نبردی دوباره... .

نقش‌های واقعی تعزیه خوانان/ مرضیه موسوی

هرساله با برپایی مراسم عزاداری در ماه محرم و اجرای تعزیه که نمایشی آیینی است در بیشتر شهرهای ایران عکاسان زیادی پا به صحنه می‌گذارند و از این مراسم عکس‌های مستند زیادی می‌گیرند. مرضیه موسوی که پیش‌تر عکس‌های مستندش را در مسابقات عکاسی با موضوع تعزیه دیده‌ایم با تغییر زاویه نگاه از مستند و تهیه گزارش تصویری از اجرای نمایش تعزیه، سعی در پرداخت جدی تر به موضوع دارد. او این بار نمایش زندگی هر روزه ما را عکاسی کرده‌است. عکاس صحنه نمایش را به صحنه زندگی واقعی تغییر داده‌است. او تعزیه‌خوانان را که اغلب نابازیگرانی هستند که از سر ارادت و عشق به امام حسین(ع) در این نمایش به ایفای نقش می‌پردازند را سوژه کار خود قرار داده‌است. عکاس از تعزیه خوانان خواسته تا با لباسی که با آن تعزیه اجرا می‌کنند در نقش واقعی خود در اجتماع حضور یابند و از آن‌ها بصورت جداگانه در محل کارشان عکس گرفته است. تضاد نقش‌ها شاید در نگاه اول جالب بنظر بیاید شمر کجا و کارگر دامداری کجا، نانوا کجا اولیا کجا، کارگر ساختمان کجا و اشقیایی که امام را کشتند کجا؟!  این سوال پیش می‌آید که براستی ما همینیم که می‌نماییم، یک دانش‌آموز، یک کارگر، یک آهنگر و...؟ و یا یزیدیان و حسینیانی هستیم به رنگ سرخ و سبز؟ آیا همه روزهاعاشوراست و همه زمین‌ها کربلا؟ برخلاف ایده، اجرا و عکاسی این مجموعه دچار ضعف‌هایی است. خنثی بودن افراد در عکس‌ها قابل درک نیست. شاید بهتر بود آن نابازیگر که این‌بار در مقام بازیگر حرفه‌ای در عکس حاضر است مشغول به فعالیت روزمره‌اش باشد. البته در چند عکس مانند تصویر جوشکار فروشنده کفش و کارمند بازنشسته بازیگران به نقش واقعی شان نزدیک شده‌اند.

عکس‌های سیاه / مختارحسین زاده

عکاسی به خلاف دیگر هنرها در خلوت هنرمند خلاصه نمی‌شود و عکاس ناگزیر با محیط زنده‌گی و آدم‌های اطراف‌ش تعامل رو در رو دارد. اما این‌که عکاس به سراغ چه چیزهایی برود و سوژه‌های‌ش را چه‌گونه بنماید همه وابسته به اوست. مختار حسین‌زاده از عکاسان خیابانی و موبایل به دست نسبتا مطرحی است که عکس‌های‌ش به خصوص در اوری‌دی‌های اینستاگرامی زیاد دیده می‌شود. قسمت زیادی از تصاویر او را صحنه‌های سیاه تشکیل می‌دهد. سیاه نه فقط به معنای بی‌رنگ و سیاه و سفید بودن تصاویرش، بل‌که به معنای زاویه‌ی دید و نحوه‌ی روایت او. مختارزاده علاقه‌ی زیادی به ضبط قاب‌های دردناک، سرد و غم‌گین از روزمره‌های مردم دارد. اگرچه هنرمند باید آینه‌ی مردم‌ش باشد اما ماندن در مشکلات و سرودن مرثیه‌های ناامیدکننده دردی را دوا نخواهد کرد. 
حسین‌زاده با انتخاب حساب‌شده‌ی عناصر تصویر حرف خودش را می‌زند. او گاهی فارغ از اصول ترکیب‌بندی و زیبایی شناسی عکاسانه، با هم‌نشینی و ارتباط معنادار اجزای تصویر تاثیر حسی و معنایی پشت لنز را به مخاطب منتقل می‌کند. این موضوع را می‌توان از بازخورد مخاطبان به تصاویر ظاهرا عادی او به خوبی فهمید. تصاویر سیاه و سفید او گذشته از بار معنایی، گاه خلاقیت‌هایی فرمی و بدیعی دارند که غالبا به کمک  بازی نور و سایه و تعادل میان سیاه و سفید ایجاد شده است.