مادران شهدا/ نسرین شیخ حسن

تنیدگی همه جانبه زندگی ما ایرانیان درمیان فرهنگ و اعتقادات مذهبی و سیاسی‌مان و نمود بارزش در شکل آثار هنری‌ گویی امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. ما نمی‌توانیم از فقر، عشق، انسانیت و... سخن بگوییم ولی پای دین و سیاست را در آن باز نکنیم. شاید این ویژگی خاص هنرما ایرانی‌هاست که آن را جذاب می‌کند و طالبان زیادی در آن طرف مرزها می‌یابد.
عکس‌های نسرین شیخ حسن اگرچه با موضوع تکراری مادران شهداست، اما دیدگاه هنرمند در مورد تناقضات موجود در جامعه را به تصویر می‌کشد. شیخ حسن با تمرکز بر روی فضای زندگی مادران شهدا و سبک زندگی آنان که نسلی از جوانان تاریخ‌ساز در آن رشد و نمو پیدا کرده‌اند در مقایسه تصویری با سبک زندگی جوانان امروز، تناقض‌ها و تفاوت‌های فرهنگی این دو نسل را آشکارتر می‌کند. عکاس معیشت، سبک زندگی، پایبندی به اعتقادات مذهبی، فضای سیاسی جامعه را در مقایسه با زندگی مادران سالخورده شهدا به چالش می‌کشد. عکس یا نقاشی چهره شهید با ابعادی بزرگ در پس‌زمینه و روی دیواری با طاقچه و گچبری‌های قدیمی قرار دارد. پیش‌زمینه خلوت که با گل‌های قالی پر شده، با پرسپکتیو یک نقطه‌ای ما را به عمق تصویر جایی که مادر شهید نشسته است می‌کشاند. پس زمینه خلوت با عمقی که به تصویر داده است دور شدن و فاصله گرفتن فضای زندگی معاصر ما از آن شیوه تفکر و ایدئولوژی است که به زعم هنرمند ما از آرمان‌های شهدا فاصله گرفته‌ایم. این فاصله با عکس‌هایی که از لحاظ ترکیب‌بندی در بعضی عکس‌ها انتخابی هوشمندانه است بیشتر نمایان می‌شود. فضای درونی ساده و بی‌آلایش بالای تصویر در مقابله و قیاس با تصاویری از زندگی پر زرق و برق و در برخی عکس‌ها فضای غیراخلاقی مجازی و البته واقعی دنیای بیرونی قرار می‌گیرد. عکاس در عکس‌هایی مانند تصویر شماره 12، 14 و۱۵ با ترکیب‌بندی‌های نسبتاً مشابه برای بیان مفهوم مورد نظرش موفق‌تر عمل کرده است. تصویر شماره 11 دو الگوی متفاوت پوشش که اولی نمود اعتقادات مذهبی و دومی نمود فرهنگ مصرف گرایی و تفکرات غربی است  با ترکیب‌بندی مشابه ما را برای دیدن تفاوت‌ها و درک منظور عکاس یاری می‌کند.

مردم نگاری/ حسن غفاری

در قرن نوزدهم با اختراع دوربین عکاسی، دوربین با محققان رشته‌های مختلف از جمله انسان‌شناسی همراه شد و به عنوان ابزار کمکی  به ثبت مشاهدات محقق پرداخت و این گونه است که بخش عظیمی از آگاهی ما نسبت به جهان از طریق عکس‌های سندگونه بدست می‌آید. امروزه عکاسان زیادی با آگاهی به کارکردهای عکاسی با نگاهی بعضاً عمیق‌تر و موشکافانه‌تر به کشف سرزمین‌ها و فرهنگ‌های کمتر شناخته شده می‌روند. از این حیث بخش عمده‌ای از کار قوم‌نگار یا مردم شناس ثبت دقیق فعالیت‌های روزمره زندگی مردم مورد مطالعه است تا از رهیافت آن هنجارها و ارزش‌ها و قواعد گوناگون حاکم بر رفتار آن مردم را یا بهتر بگوییم فرهنگ آن مردم را بشناسد. آلن سکولا» در مقاله «بایگانی وتن» نشان می‌دهد که چگونه عکاسی به همراه علوم مدرنی از جمله انسان‌شناسی تن مادی و هویت اجتماعی انسان مدرن را به نظم و قالب درمی‌آورد و چگونه مفهوم «خود» و «دیگری» از چشم انداز انسان اروپایی بورژوا، سفید پوست و مذکر تعین دیداری پیدا می‌کند.
« حسن غفاری» از جمله عکاسان با تجربه  و دارای تحصیلات دانشگاهی است که به واسطه عکس های مردم نگارانه اش از مردم عشایر شناخته شده است.این‌گونه عکس‌ها اغلب بواسطه تفاوت فرهنگی میان سوژه و عکاس از این فاصله مبرا نیستند و این عدم هماهنگی و نوعی نگاه از بالا به پایین در عکس‌ها مشهود است هرچند که عکاس تلاش کرده باشد تا به سوژهایش نزدیک شده باشد..
اما حسن غفاری در عکس‌هایش با سوژه انسانی رو در رو است و فضای عکس‌هایش  بسیار خودمانی و بی‌تکلف است گویی دوربینی در میان کار نیست و مخاطب با سوژه‌های درون عکس‌ها ارتباط می‌گیرد. این‌که حسن غفاری در چنین فضا وفرهنگی بزرگ شده است در ارتباط گرفتن با سوژه‌ها بی‌تاثیر نیست و این حس صمیمیت عکاس با سوژه‌های انسانی در عکس‌ها بروز یافته و براحتی قابل درک است. عکس‌های حسن غفاری حاصل شناخت عمیق عکاس از زندگی آداب و رسوم و عقاید آن مردم است و این شناخت با حضور و مشاهده چندساله یک محقق مردم‌شناس و یا عکاس بیگانه با چنین فرهنگی بدست نمی‌آید.
  غفاری از روزمره‌ترین کارهای عشایر مانند پخت غذا، نگهداری فرزند، پیرایش و اصلاح سر و صورت گرفته تا هنرهای دستی، مراسم ها و جشن‌های عروسی و... عکس گرفته است. او حتی از مشارکت و حضور سیاسی عشایر در انتخابات اخیر نیز عکاسی کرده و تنها به آداب و رسوم آن‌ها بسنده نکرده است. در عکسی که از یک ماشین عروس گرفته شده و با پرچم کشورمان تزیین شده است اوج وطن‌خواهی و ارتباط تنگاتنگ و حساسیت عشایر به مسائل کلان کشور دیده می‌شود. شرح و توصیف چنین عکس‌هایی مستلزم نگارش کتاب است و در این مقال نمی‌گنجد.

ننگ بر جنازه عکاسی که دوربینش خونی نباشه/ مجتبی حیدری

عکاس مستند اجتماعی انسانی دردمند است که با باور به توانایی عکس در بازنمایی واقعیت‌های اجتماع و قدرت آن برای تغییرات اجتماعی دست به دوربین می‌برد. عکاسی مستند اجتماعی عکاسی متعهدانه و تلاشی است برای اجرای عدالت اجتماعی. یکی از عکاسان دغدغه مند در این حوزه مجتبی حیدری است. او عکس‌های خود را در قالب سفرهای جهادی دانشجویان از مناطق محروم می‌گیرد. بخش زیادی ازسوژه‌های او در این سفرها کودکان هستند. موضوعات عکس‌های مستند اجتماعی پس از یک قرن نیز از آغاز آن در آمریکا تقریبا ثابت است و فقر و محرومیت همانگونه که موضوع عکس‌های جیکوب ریس و لوییس هاین بود هنوز هم برای ما تازگی دارد. انگار تلاش یکصد ساله عکاسان برای تغییر شرایط سخت زندگی محرومان هنوز به ثمر ننشسته است.
عکس‌های حیدری با طرز فکر متفاوت او موضوع فقر را متمایز از دیگر عکاسان به تصویر می‌کشد. او محرومیت را محدودیتی برای داشتن زندگی رضایت‌مندانه نمی‌داند و در تمام عکس‌هایش از کودکان به دنبال شادی عمیقی در چشمان آنهاست. در عکسی از چهره دختر بلوچ  ما را ناخودآگاه به یاد عکس دختر افغان استیو مک کری می‌اندازد. دختر با یکی از دستهای زحمت کشیده‌اش چشمش را پنهان کرده و گیرایی عجیب چشم دیگرش و لبخندی که به  پهنای صورت آفتاب سوخته‌اش میزند روی دیگر سکه‌ای‌است ( قناعت و رضایتمندی) که حیدری برای ثبت آن تلاش می‌کند.
او همچنین به سراغ کسانی رفته است که شرایط سخت اقتصادی را با پشت‌کار و با صرف سرمایه‌ای اندک به نفع خود تغییر داده‌اند. عکس‌های او از مناطق محروم به امید دیده شدن توسط مسئولان و افراد جامعه برای تغییر در شرایط و احوالات آن‌هاست اما در عکس‌های این مجموعه که با محور موضوع اقتصاد مقاومتی است تغییر برای بهبود شرایط از خود فرد آغاز شده است. ترکیب‌بندی‌های رنگارنگ مجتبی حیدری سرشار از امید و انرژی است. امید و انرژی که برپایه تلاش و فعالیت بدست آمده است.

همه جای ایران / مجتبی حیدری

تجمع رسانه‌ها در نقاط خاصی از کشور مانع از دیدن قشر عظیمی از مردم این سرزمین می‌شود. مردمی که نه در رفاهند و نه در فقر مطلق. می‌شود با ساعاتی زندگی در میان آن‌ها شادی و غم‌شان و سختی و راحتی‌‌شان را فهمید و بدون اغراق‌های منفی و مثبت زندگی‌شان را به تصویر کشید.

مجتبی حیدری عکاسی است که خود را به گوشه و کنار شهرش محدود نمی‌کند و سرتاسر ایران بزرگ را برای بیان وضع مردمان‌ش طی می‌کند. سفرهای او غالبا به مناطق محروم است و در مجموعه‌های اخیرش نیز به سراغ کارآفرینان در مناطق کم‌تر برخوردار رفته است. در این پست فارغ از نگاه مجموعه‌ای به کارهای او تصاویری را خواهیم دید که در سفرهای‌ شهر به شهرش ثبت کرده است و شاید در آینده، مجموعه تصاویر او را نیز از نظر بگذرانیم.

به نظر می‌رسد حیدری کارگردان خوبی است چرا که بعضی تصاویر او از چینش حساب شده و هدف‌مندی برخوردارند، چینشی که ترکیب فرمی و رنگی، نور و اجزای مهم صحنه در آن به خوبی به کار گرفته شده‌اند. او در بعضی عکس‌های‌ش توانسته روح مکان را با همین چینش‌ها و قاب‌بندی‌های حساب شده به مخاطب منتقل کند، می‌توان حدس زد که پشت ثبت این لحظات او توانسته به مخاطبان‌ش نزدیک شود و از آن‌ها رفتاری طبیعی را بگیرد. 

اتفاقی خوب برای کلاس عکاسی

چندی پیش نمایشگاه عکسی از آثار دانشجویان ترم ششم عکاسی دانشگاه هنر با تلاش علیرضا مزینانی در گالری خانه عکاسان برگزار شد. این نمایشگاه قطعا یکی از بهترین نمایشگاه هایی بود که طی ده سالی که خودم را به عنوان عکاس شناخته ام دیده ام. نه به خاطر آن که عکس ها متعلق به بزرگان عکاسی است و نه آن که آثار قوی و نویی دیده باشم و نه اینکه نحوه ی ارائه آثار حرفه ای و خاص باشد، نه... تنها به این دلیل که این نمایشگاه در واقع ژوژمان یا ارائه پایان ترم درس عکاسی معماری دانشجویان دانشگاه هنر بود و در صورت تکرار، اتفاقی مبارک برای آینده عکاسی ایران خواهد بود. چه بسیار دانشجویان با استعداد با آثار قابل توجه، که کارهایشان را تنها دیوار کلاس های دانشگاه و اساتید دانشگاه دیدند و بعد از فراغت از تحصیل به دلایل مختلف از جمله بالا بودن هزینه های برپایی نمایشگاه، دور شدن از فضای عکاسی هنری و درگیر شدن با بازار تجاری عکاسی و... موفق به ارائه آثار برای مخاطبین بیشتر و شناخته شدن در فضای هنر معاصر نشدند و آثارشان برای همیشه بایگانی شد. برگزاری ژوژمان کلاسی در قالب نمایشگاه از چند جهت مفید است؛ اول آن که تمرینی است برای هنرجویان برای تجربه و آموزش نحوه ی ارائه اثر که متاسفانه جای چنین مبحث آموزشی ای در میان تمام رشته های هنری در دانشگاه خالی است و چه بسا دانشجو در انتخاب اندازه، قاب یا شاسی کردن، نوع چاپ و چیدمان آثار دچار مشکل و سردرگم اند، و دوم آن که به کارهایی که به دلایل ذکر شده حداقل یک بار فرصت دیده شدن داده ایم و این در آینده عکاسی کشورمان تاثیرگذار خواهد بود.

اندوه جای خالی اش

این روزها فضای فرهنگی هنری کشور به واسطه ی برگزاری جشنواره های فجر جان تازه ای گرفته. هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیز در موزه صبا در حال برگزاری است. هنرمندان رشته های مختلف تجسمی مانند نقاشی، مجسمه سازی، اینستالیشن و چیدمان، گرافیک و عکاسی به رقابت برای دستیابی به سیمرغ پرداخته اند. رویکرد کلی جشنواره امسال با تغییر صد و هشتاد درجه ای با موضوع، تکنیک و شیوه ارائه اثر، آزاد اعلام شد که این تغییر رویکرد تاثیری بر حضور هنرمندان عکاس در این جشنواره نگذاشت. بزرگترین جشنواره هنری کشور هرسال از حضور عکاسان برجسته خالی است و هرسال تنها فرصتی است برای دیدن هنرمندان گمنام و جوان. در نمایشگاه بی هیچ تفکیک و منطقی آثار مختلف هنرمندان حوزه های مختلف را کنار هم چیده اند. از آثارپیشکسوتان عکاسی تنها دو اثر از مرحوم بهمن جلالی در فضایی نامناسب و کوچک تحت شعاع پرده نمایش یک انیمیشن در حال پخش به نمایش گذاشته شده. برخی کارها معرفی نامه ندارند و برای دیدن همان تعداد کم آثار عکاسی باید تمام طبقات را زیر و رو کرد. اتفاق عجیب تر از حضور آثار پیشکسوتان، اختصاص دیوارهای یکی از سالن ها به آثار تینا مودوتی عکاس ایتالیایی الاصل و عکاس انقلاب مکزیک است. علت انتخاب آثار مودوتی در این نمایشگاه اگر به  دلیل آنست که او نیز عکاس انقلاب است، عکس های مربوط به آن دوره به نمایش گذاشته نشده بودند و جای عکس های گلستان، جلالی، کاوه و... از انقلاب اسلامی خالی بود. آنچه که بیشترمخاطب حرفه ای را آزار می دهد معیار انتخاب آثاری است که از هنرمندان جوان بر دیوار گالری است. آثاری که نه در آن ها نگاه نویی دیده می شود و نه بیانیه ی هنرمند به کمک اثر می آید. سیاه و سپید عبدیانی، معماری و زن اثر مریم فطورچیان با تکنیک تلفیق از طریق فوتوشاپ ساده ترین و پیش پا افتاده ترین تکنیک و راه ممکن برای رسیدن به معنا بدون ظرافت های خلق هنرمندانه است. در توضیح عکس عرفان غیاثی نوشته شده من از دوربین دیجیتال برای مطالعه طبیعت و نگاه کردن به اطرافم بهره می برم! و یا در کنارعکس سکه ها از پیمان عصمتی آمده: این عکس تفسیری است از فرود آمدن سکه های پول به ته جیب! و البته پیام ضمنی با خود به همراه دارد! و صد البته پیام ضمنی این آثار در مقایسه با عکاسی معاصر ایران و جهان کاملا آشکار می شود.
 چنانچه امسال بخش عکاسی در جشنواره نداشتیم قطعا بهتر از حضوری اینچنینی بود. امسال به جای عدم حضورش برحضورش اندوه و صد افسوس... .

زندگی بدون جنگ / اوگوزان سین

زندگی کودکان سوری هرچند در لنز واقع‌بین‌ دوربین‌های عکاسان، تلخ و خالی از نشاط است اما حکایت عکس‌های اوگوزان سین از این روزهای سخت چیز دیگری است. این هنرمند ترک با نقاشی‌هایش بر روی زندگی جنگ زده کودکان سوری خط بطلان کشیده و عکس‌های تاریک این دوره از تاریخ سوریه‌ را به گونه‌ای دیگر به تصویر درآورده است. 

«زندگی بدون جنگ» نام یکی از مجموعه آثار اوگوزان سین، هنرمند ساکن استانبول است. او در این آثار کوشیده تا تأثیرات نابودگر جنگ را بر زندگی مردم سوریه ثبت کند و جای خالی آرزوها و رویاهای شیرین کودکان سوری را در پیش چشم جامعه جهانی قرار دهد.  

او در عکس‌هایش جای خالی زندگی را با کشیدن چند خط ساده به تصویر می‌کشد. خطوطی که گاه در قامت دوستی از دست رفته‌اند و یا می خواهند لبخند فراموش شده کودکی را به او باز ‌گردانند، شاید هم اسباب ساده‌ای باشند برای زندگی، یا حتی خانواده‌ای که روزگاری دوباره دست در دست هم دهند. خطوط نقاشی‌های اوگوزان سین، هم‌چون آرزوهایش ساده و کودکانه‌اند اما همین رویاهای کوچک چقدر در چشم اشکبار کودکان سوری بزرگ و دست نیافتنی جلوه می‌کنند و ما در طول این پنج سال چه ساده به این تصاویر دردناک عادت کرده‌ایم!