معماری بی‌هویت مصلی امام اصفهان/موسسه مجتمع فرهنگی-مذهبی امام خمینی

ساخت مصلی اصفهان از سال ۱۳۷۵ آغاز و تا کنون ادامه دارد. این مجموعه شامل ۸ مناره، گنبد و فضاهای وابسته و همچنین فضاهای خدماتی گسترده ای است.این بنای عظیم، از طرفی مورد تمجیدهای فراوان طرفداران معماری مدرن و ار طرف دیگر مورد انتقاد دوست داران معماری ایرانی- اسلامی مساجد و به خصوص مساجد ساخته شده در مکتب اصفهان قرار گرفته است. منتقدان، ناهمگون بودن سبک معماری مصلی با معماری مساجد اصفهان ، که منجر به شکل گیری پروژه ای با رویکرد هایتک شده و همچنین استفاده از مصالحی همچون شیشه در سقف صحن اصلی را که یادآور دوره رنسانس است به چالش کشیده اند و مخالفت هایی با آن دارند.

این مخالفت ها موجب شد تا مدیر جدید طرح که بسیاری از این انتقادات به نقل از ایشان است، در جهت رفع این ایرادات و برای ایجاد همخوانی این مجموعه مدرن با بافت تاریخی اطراف آن و به خصوص مساجد اصفهان، تغییراتی در نوع مصالح کاربردی و همچنین طرح کلی مجموعه، انجام دهند. از جمله اینکه به جای شیشه از سرامیک فیروزه ای و لاجوردی در سقف صحن اصلی، استفاده شده و برخی از فضاهای الحاقی، حذف شده و یا تغییر کاربری داده اند تا شکوه و عظمت گنبد و مناره ها، جلوه بیشتری به خود بگیرد و نمایان تر شود.

طراحی سردر دانش‌گاه هنر / جواد شعری

چندی پیش مسابقه‌ی طراحی سردر دانش‌گاه هنر داوری شد و از میان انبوه طرح‌های ارسال شده هیچ‌کدام نتوانست نظر داوران را برای اجرا در سایت دانش‌گاه جلب کند. غالب طرح‌های ارسالی طبق روال معمول این سال‌ها، به دنبال پیوند یک حجم غیرساده به عناصر و نمادهای معماری گذشته‌ بودند. از میان این آثار طرح جواد شعری را خواهیم دید که ترکیبی‌ست از چند المان معماری موسوم به معماری اسلامی در تعامل با عمل‌کرد مجموعه‌ی دانش‌گاه. شعری معتقد است که دور بودن بناهای اصلی دانش‌گاه از بدنه‌ی شهری، آن را نیازمند به سر دری می‌کرد که دانش‌گاه را نمایندگی کرده و در عین حال شأن و هویتی مستقل داشته باشد. طرح او از تلفیق حجم چهارطاقی و ایوان تشکیل شده و طاقی سرتاسری میانه‌ی آن را می‌شکافد. او با ایجاد شکاف‌هایی منظم به دنبال ایجاد ریتم در نما بوده و به طور هم‌زمان عناصری را برای ایجاد سکون در نظر گرفته است.
اثر جواد شعری اگرچه دارای خلاقیت‌های فرمی در انتزاع از میراث معماری است، اما وروردی‌ای که او برای یک دانش‌گاه طراحی کرده، هم‌چون سدی بزرگ برای ورود به فضا به نظر می‌رسد و این توده‌ی صلب عظیم ممکن است برای انسان آزاردهنده باشد. در کنار این‌ها عناصر صفحه‌ای شق و رقی که ایستاده‌اند و از کناره‌ها کاملا صاف به نظر می‌رسند، در ترکیب با شکاف غیرهندسی این ورودی ناهم‌گون شده است.
باید منتظر بمانیم و ببینیم که سیر این مسابقات ناتمام که هیچ‌گاه به ساخت نمی رسند تا کی ادامه خواهد داشت،‌ و چرا حتی یک کار از میان انبوه آثار متخصصان معماری، مناسب ساخت شناخته نمی‌شود.

مجتمع اداری سعادت آباد / دفتر معماری LP2

در میانه‌های خیابان سعادت آباد تهران، ساختمانی اداری وجود دارد که می‌توان گفت اصلی‌ترین عامل در شکل‌گیری آن توجه طراحان به مولفه‌ایست که این روزها درحال فراموشی است؛ "دید و اشراف بصری". این بنا با نمای یک‌دست چوبی و با جزئیات پرداخت شده، نمایی متغیر دارد. این ساختمان در فواصل دور به سبب گرافیک نما و مصالح خود، و در فواصل نزدیک نیز به سبب پرداختن به جزییات، اتصالات و مصالح،شگفتی‌هایی برای عابرین و بینندگان دربر دارد. شیوه‌ی طراحی نما به گونه‌ایست که کاربران می‌توانند با تنظیم نوارهای عمودی نما، میزان ورود نور طبیعی را کنترل کنند. نکته‎ی مهم دیگر آن‎که میزان دید از خارج به داخل ساختمان نیز با تنظیم همین نوارهای عمودی نما قابل تنظیم است. این امر پاسخ به نیاز حتمی انسان‎ها مبنی بر تامین محرمیت (در هر درجه و میزانی) است. ساختمان‌های مجاور این بنا، ساختمان‌هایی متداول‌تر هستند با نماهای معمول سنگ و فلز. استفاده از چوب برای نماپردازی این بنا و نیز ارتفاع بیشتر آن نسبت به ساختمان‌های مجاور نقش موثری در برجسته‌سازی آن دارند. درهرصورت طراحان این ساختمان (گروه معماری LP2) با توجه به یکی از عناصر اصلی آرامش انسانی توانسته‌اند فضایی پاسخگو و بالنسبه کارآمد خلق کنند.

 

دانشگاه امام صادق (ع)/ نادر اردلان

دانشگاهی که امروزه با نام دانشگاه امام صادق (ع) میشناسیم، در سال 1349، با هدف ایجاد شعبه‌ای از دانشگاه هاروارد برای رشته‌های مدیریت در ایران ساخته شد. دفتر معماری فرمانفرمایان متصدی طراحی و اجرای این پروژه بود که نادر اردلان با همکاری یحیی فیوضی طراحی بنا را به عهده گرفتند. آنچه که در طرح معماری این دانشگاه قابل توجه است، استفاده از الگوهای معماری ایرانی‌ است؛ اینگونه که طرح معماری بنا از هندسۀ باغ‌ها و مدارس ایرانی تبعیت می‌کند. در این بنا نقش آفرینیِ هندسه در ایجاد کیفیت فضایی بنا را می‌توان به خوبی مشاهده کرد. لذا با وجود استفاده از فن‌آوری‌ها و برخی عناصر جدید در ساخت بنا، نسبت بنا با معماری ایرانی قابل درک است. 

طراحان با ترکیبی از الگوهای به کاربرده شده در باغ‌ها و مدارس گذشتۀ ایران، توانسته‌اند به کلیتی هماهنگ با ارزش­‌های گذشته دست یابند. با تمهیدات اندیشیده شده، طرح جدید پاسخگوی برنامۀ فیزیکی مورد نظر طراحان نیز بوده است. در محوطۀ دانشگاه می‌توان الگوی استقرار کوشک در محدودۀ یک سوم میانی باغ ایرانی، بنای سردر و کوشک انتهایی باغ را همزمان مشاهده کرد. همچنین قرار گرفتن حیاط‌های شش ضلعی در پیرامون محوطه با الگوی مدارس ایرانی قابل قیاس است. اتاق‌هایی که دور تا دور این حیاط‌ها قرار دارند از هندسۀ جانمایی حجره‌ها تبعیت می‌کنند. محوطۀ باز دانشگاه نیز با الگوی درختان و آب در باغ ایرانی سامان‌دهی شده است. نمایش عیان مصالح، راهکار دیگری است که حال و هوای معماری گذشته را در فضا حاکم کرده است. حتی از نظر فرمی نیز پوشش‌های طاقیِ اتاق‌های پیرامون حیاط‌های شش ضلعی یادآور نماهای معماری گذشته است.

اگرچه امروزه به دلیل نیازهای کاربردی تغییرات و الحاقاتی در دانشگاه صورت گرفته و ناهماهنگی‌هایی در ایدۀ اولیه پدید آورده؛ اما با توجه به طرح اولیۀ آن می‌توان گفت، این بنا نمونۀ بسیار خوبی از کاربردی بودن الگوهای گذشتۀ معماری و نحوۀ استفادۀ منطقی از آنهاست.  

مجتمع فرهنگی-مذهبی امام رضا (ع)/ سعیدرضا بریری

 در میان دانشجویان معماری این تفکر رایج است که بنا به کاربری بناها، می توان آنها را در دو قالب کلی طرح های  با اهمیت عملکردی و یا فرمی شناسایی کرد. در این میان طرح‌هایی مانند مجموعه‌های فرهنگی را به عنوان طرح‌های فرمی‌ای که نیازمند ایده‌پردازی در فرم، پلان  و ... هستند معرفی می‌کنند. این رویکرد را امروزه می‌توان در طراحی مساجد نیز مشاهده کرد. مساجدی با نقش همزمان فرهنگسرا یا مجتمع‌ فرهنگی!

 در مجموعۀ فرهنگی امام‌ رضا(ع)، معمار چنین نگاهی در رویکرد طراحی خود داشته است. سعید رضا بریری در مصاحبه‌اش با سایت تبیان اجرای چنین پروژه‌یی، که نه فقط مسجد باشد و نه فرهنگسرا، بلکه ترکیبی از آن دو باشد، را در سطح شهر مفید دانسته و هدف خود را نزدیک کردن دو نسل از مردم که برخی با مساجد و برخی دیگر با فرهنگسراها انس بیشتری دارند، معرفی می‌کند. همچنین معمار با وجود اذعان به این مطلب که زمینه و بافت باید در طرح گنجانده شوند، از اعتقاد به الگوهای ساخت مساجد مدرن صحبت کرده است و ایدۀ وحدت در شکل انگشتان گره خوردۀ دست را به عنوان ایدۀ فرمی خود معرفی می‌کند.

اما مسئلۀ اصلی اینجاست که آیا در بافت جدید شهرها، یعنی جایی که کمتر اثری از بناهای تاریخی باقی مانده، باید مساجد را با ایده پردازی و روش‌های فرمی جدید طراحی کرد؟ و تنها در مواقعی که بافت پیشینه‌ای تاریخی دارد، با کمک الگوهای تاریخی به ایده‌پردازی پرداخت؟ یا اینکه طرح، باید، در هر بافتی برخاسته از زمینه‌های تاریخی و فرهنگی باشد، زمینه‌هایی که امروزه کمتر می‌توان آنها را در بافت شهرها مشاهده کرد. 

 سوالی که لازم است از معمار پرسیده شود، این است که اگر برخورد فرمی برای طراحی مساجد مناسب است، چرا چنین طرح‌هایی برای فهمیده شدن نیازمند توضیحات معمارهایشان هستند؟ آیا این وظیفۀ مردم است که ذهن معمار را بخوانند؟ و یا این وظیفۀ معمارهاست تا بر اساس ذهنیت مردم از هویت‌های ملی و مذهبی‌شان طراحی کنند؟ آیا حاصل این اتفاق این نیست که به جای حضور پررنگ‌تر مساجد در شهرها، کم‌کم با شکل‌ها و الکوهای متنوعشان، در ماهیت مجتمع های فرهنگی-مذهبی رنگ ببازند؟

معماری به مثابه معماری ایرانی چگونه باید باشد

مقطعی از جامعه را در عهد قدیم تجسم کنید. جامعه‌ای با شرایط خاص خودش. الگوهای رفتاری منحصر به خودش. مردمانی که هر روز به سر‌کارهای خویش می‌رفتند. در بازار وقت می‌گذراندند. مسجد رفتن جزیی مهم از زندگیشان بود. بخش عمده خوراکشان را خودشان در خانه تهیه می‌کردند. گاها حتی در خانه های شهری نیز احشامی نگهداری می‌کردند. آب و طبیعت در این جامعه حرمت فراوان داشت. برای شستن رخت و ظرف‌ها گاه مشارکت محلی را شاهد بودیم. محله‌های موجود در میان شهر نقش خودشان را ایفا می‌کردند. و بسیاری دیگر از الگوهای رفتاری که سبک زندگی آن مردم را شکل می‌داد.

کافه تهرون

کافه برای ما یادآور فرهنگیست وارداتی که چون نیاز به آن در زندگی جدیدمان هنوز وجود دارد، باقی مانده است. یک کافۀ موفق می‌تواند مخاطبان خود را از سرتاسر شهر جمع کند و نه تنها یک‌بار، بلکه بارها محلی برای ملاقات‌های آن‌ها باشد. در واقع کافه از این ملاقات‌ها اعتبار می‌گیرد و به اسم و رسم آدم‌هایی که در آن رفت و آمد دارند شناخته می‌شود. یک کافه می‌تواند آنقدر مهم شود که در شکل‌گیری جریانات تازه و سرنوشت ساز نقش داشته باشد. "کافه تهرون" از آن کافه‌هایی‌ست که اعتبارش را از همین جریانات کسب کرده. کافه‌ای که برای اثرگذار بودن تنها به جذابیت‌های ظاهری‌اش اکتفا  نشده.

پیشنهاد ایجاد این کافه در ادامۀ توری که با موضوع گردشگری ادبی در مورد حسن مقدم و ملک الشعرای بهار اجرا شده بود، از سوی مدیران دانشگاه تهران مطرح و در سال 92 با همکاری مدیران باغ نگارستان در محل باغ واقع در میدان بهارستان، خیایان دانشسرا افتتاح شد. در واقع کافه تهرون از دل جریاناتی پدید آمده و از ابتدا اعتبار اولیه‌اش را با خود همراه داشته. ناگفته نماند که کیفیت بالای فضایی نیز در این مکان مشاهده می شود که بخشی از آن به علت توجه به جزئیات در طراحی داخلی است و بخش دیگر آن به دلیل فضای دلنشین باغ نگارستان است که در مجموع هر مخاطبی را برای یک بار هم که شده به حضور در خود فرا می‌خواند. 

اتفاق احداث کافه تهرون از یک سو نمونۀ خوبی است برای کسانی که شرط اولیۀ به راه انداختن جریانات فرهنگی و اجتماعی را ساخت بناهایی درخور و مناسب می‌دانند، درصورتی که از ابتدا نیازی به تخصیص بنا و اتلاف وقت و سرمایه برای آن‌ها نیست؛ از سوی دیگر نشان دهندۀ جای خالی چنین بناهایی در بدنۀ فرهنگی و اجتماعی جامعه است و بر ضعف مساجد در ایفای نقششان تأکید می‌کند.