مسجد خسرو اردستان

درحالیکه ما امروز در قالب الگوهایی تکراری و دست بسته مساجدمان را طراحی می‌کنیم، در گذشته الگوهای متنوعی در معماری مساجد وجود داشته‌اند. مسجد خسرو اردستان یکی از این مساجد است که در نگاه اول اصلا شبیه مسجد به نظر نمی‌آید.
این مسجد در سه طبقه ساخته شده است. طبقه اول شبستان سرپوشیده است که در روی آن حیاط و بنایی با الگوی چهار صفه قرار دارد. الگوی چهار صفه الگوی رایج در این منطقه است، اما اینگونه تلفیق آن با فضای بازی به شکل حیاط و کاربردش برای مسجد کمتر دیده می‌شود. از آنجا که پیامبر اکرم همواره بر سرباز بودن مسجد تاکید داشتند و آن را محلی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی می دانستند، این الگو توانسته تا حدودی به این معیارها نزدیک شود. هم حیاط این امکان را فراهم کرده و هم در زیر طاق مسجد فضایی با محصوریت کم وجود دارد که برای نماز جماعت قابل استفاده است و می‌توان برای دورهم‌نشینی و سایر اتفاقات دیگر از آن استفاده کرد. همچنین تقسیم صفه‌ها به دو طبقه بطوریکه می‌توان گرد آنها حرکت کرد و همزمان به اطراف دید داشت، فضایی را برای نشستن و حضور داشتن در سایر فضا‌ها فراهم می کند. اتفاقی که مشابه آن را می‌توان با حضور در طبقۀ دوم رواق حسینیه‌ها تجربه کرد. حضور مردم در مسجد برای فعالیت‌های اجتماعی، با تبدیل شدن آن به محیطی عمومی و در دسترس امکان پذیر است و دیوارهای کوتاه حیاط و فضاهای گشودۀ این مسجد، همچون آغوشی گشوده به روی مردم است که آنها را به حضور در خود دعوت می‌کند.

بازدید مجازی از پایگاه های میراث جهانی

گاهی همه ی آنچه می‌خواهید در یک عکس ثبت کنید، در اندازه‌های یک قاب معمولی نمی‌گنجد؛ برای همین شاید استفاده از تکنیکی به نام پانوراما، بهترین راه حل باشد. این تکنیک، تصاویر پانورامیک ۳۶۰ درجه ای را ایجاد می کند که واقعیت را از منظر بیننده ای که در محیط قرار گرفته، نمایش می دهد. امروزه این نوع تصویربرداری، امکان تولید تصاویری با کیفیت بالا را فراهم ساخته و همچنین قابلیت ترکیب با داده های مختلف از قبیل صدا، تصویر و نوشته را بر روی صفحات وب میسر می سازد.
اخیرا سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در زمینه معرفی آثار تاریخی و محوطه های باستانی، به حرکت تازه ای دست زده است؛ این سازمان موفق شده با بهره گیری از مستند پانورامیک، امکان تجربه حضور فیزیکی را برای بازدیدکنندگان به شکلی مجازی فراهم کند. در طراحی این بازدید مجازی، علاوه بر امکان بازدید از بخش های مختلف یک اثر، قابلیتی را فراهم کند تا بازدید کننده در این تور مجازی، در یک مکان مشخص با استفاده از فرد راهنما، با ویژگی های اثر ثبت شده آشنا شود. لینک بازدید مجازی پایگاه های میراث جهانی بر روی پورتال سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به آدرس ichto.ir برای علاقه مندان قابل دسترسی است.

موزه خراسان / محمد امین میرفندرسکی

اهمیت دادن به اشیای گران بها و نفیس به ویژه قرآن مجید، سنت دیرینه ای در میان ایرانیان است؛ فرقی نمی کند در خانه باشد یا در موزه ای برای نمایش عموم؛ جایگاهش هم چون ذاتش ویژه است. مرحوم میرفندرسکی، نیز تلاش داشت در طراحی موزه بزرگ خراسان، از این سنت بهره برده و کلیت فضای داخلی بنا را بر محوریت چنین ایده ای ساماندهی کند؛ موزه ای که اولین تجربه احداث ساختمانی با این نوع عملکرد در ایران به حساب می آید. این موزه، در بوستان کوه سنگی مشهد واقع شده که کار ساخت آن از سال ۱۳۸۲ آغاز شد و در پایان سال ۱۳۹۳، بخشی از آن به بهره برداری رسید.
بخش اصلی این موزه، که به حجم مرکزی ساختمان برمی گردد، سرسرایی است که تمامی مسیرهای دسترسی به حول آن می گردد. قاعده این سرسرای استوانه مانند، محلی در نظر گرفته شده جهت نمایش کتب نفیس قرآنی که از قدمت زیادی برخوردارند. البته به غیر از فضاهای گردش تعریف شده حول فضای مرکزی، نوع طراحی که برای پوشش کف محل نمایش این کتب در نظر گرفته شده نیز، قابل تامل است. استفاده از هندسی که تناسبات ویژه ای را در فضا سبب شده و چشم بیننده را از فضای باعظمت موزه، آرام آرام به بخش مرکزی آن جذب می کند. اگرچه از دور نوع شی قرار گرفته در ویترین ها مشخص نیست، اما این نوع بهره مندی از هندسه که معماران ایرانی در آن تبهر ویژه ای داشتند، خبر از مهمترین و ارزشمندترین بخش موزه می دهد و توجه به هندسه و تجلی آن در طراحی بنا به خوبی قابل رویت است.
گاه بهره مندی از هندسه ای ساده و متناسب در کف سازی یک فضای به خصوص در بنا می تواند، حال و هوای کلی حاکم بر کالبد را تحت تاثیر قرار داده و خود آن بشود ایده ای برای پیشبرد طرح مورد نظر؛ نکته ای که معمار زبردست موزه خراسان، توانست به خوبی از آن استفاده کند. گاه همین توجهات به ظاهر جزیی، می توانند اثری را شاخص و حتی ماندگار کنند.

چادرهای ترکمن در نمایش‌گاه گرافیک / داود مرگان

هرچه عرصه‌های گوناگون طراحی با هم ممزوج و نزدیک شوند، کیفیت هنری آثار و فضاهای خلق شده غنی‌تر خواهد بود. این موضوع در نمایش‌گاه گرافیک رودی باوِر که خود طراحی چند ساحتی است قابل مشاهده است. نمایش‌گاه باور که در بهار نود و سه و طی هفته‌ی گرافیک در موزه‌ هنرهای معاصر برگزار شد، میزبان یک سازه‌ی سنتی ایرانی به نام یورِت بود. باوِر که برای القای حس سفر و پویایی در زنده‌گی، به فکر برپایی چادر در این نمایش‌گاه بود، تصمیم گرفت از یک استودیوی ایرانی در این راه کمک بگیرد. استودیو چپ‌چین که در هفته‌ی گرافیک پیشین نیز با طراحی یک سازه،‌ نوعی پوستر زنده را خلق کرده بود، این بار به سراغ چادرهای عاشیر ترکمن رفت و به درخواست باوِر، به یک طرح متحرک و جمع‌شو دست یافت. طرح داوود مرگان بدون کم‌ترین تغییری از یورت‌ها گرته‌برداری شده و تنها به منظور قابلیت تحرک، از ورقه‌های فلزی نارک به جای چوب استفاده شده است. بنابراین اگرچه از لحاظ کیفیت معماری این طرح حرف جدیدی برای گفتن ندارد، اما خلاقیت به کار رفته در سازه‌ی ساخته شده قابل تحسین است. 

وجود یک سازه‌ی معماری بومی و مرتبط با موضوع نمایش‌گاه، در کنار نمایش آثار گرافیک اتفاق خوبی است که موجب نزدیک‌تر شدن بیش از پیش این عرصه‌ها در کشورمان می‌شود. در کنار این‌ها موضوع ساخت نمونه‌های اولیه توسط کارگاه‌های کوچک ساخت، نکته‌ی حائز اهمیتی است که باعث کاهش زمان و هزینه‌ی پروژه و رسیدن به طرح‌های دور از ذهن می‌شود. اهمیت این مسئله در طراحی سازه‌ی این چادر کاملا مشهود است.

مرمت خانه‌ی عامری‌ها / موسسه عظام

با وجود خانه‌های تاریخی فراوان در کشور ما و مشکلاتی که در نگه‌داری از آنان وجود دارد، به نظر می‌رسد تغییر کاربری این خانه‌ها راه‌کاری مناسب برای حفظ آن‌ها و جبران هزینه‌های مرمت‌شان باشد. بازسازی سرای عامری‌ها جزء اولین پروژه‌های مرمت خانه‌های سنتی است که به خاطر ماهیت عمل‌کردی‌شان غالباً به هتل تغییر کاربری می‌دهند. نگاه به هتل به‌عنوان یک جاذبه‌ی معماریِ بومی برای اقامت‌کنندگان جذب بیشتر گردشگر را در پی دارد. این خانه با هشت حیاط و سیصد فضا یکی از بزرگترین خانه‌های تاریخی کاشان است. داشتن هتلی با معماری پایدار و دوست‌دار محیط‌‌زیست از اهداف مهم مرمت‌کنندگان بوده است. در روند اجرا، سعی گروه بر این بوده که نیازمندی‌های ساخت و لوازم و تجهیزات به صورت محلی تهیه شود و از محصولات خارجی استفاده نشود. از همین رو ساخت عناصری مثل پنجره‌ها، تخت‌ها و پارچه‌ها را به استادکاران کاشانی سپردند. تعهد گروه بازسازی به ارگونومی و الگوهای سنتی، باعث شد که هماهنگی آن‌ها با استاندارهای بین‌المللیِ هتل‌های پنج ستاره تبدیل به چالشی برای طراحی داخلی هتل شود. تمام لوازم مورد استفاده در هتل مانند چراغ‌های رومیزی و جعبه‌ی تلویزیون با توجه به کاربرد آن‌ها و فرم‌ و جزئیات سنتی طراحی شده‌اند. در طراحی داخلی هتل تزئینات پرجزئیات سرای عامری‌ها که بیشتر در سقف و قسمت‌های فوقانی دیوارها قرار داشتند مرمت شده‌اند ولی در طراحی مبلمان آن تلاش بر ساده‌گرایی و پرهیز از جزئیات بوده است.  

یادمان شهدای گمنام در کوه خضرنبی قم

پرواضح است که طراحی یادمان شهدا، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و به دلیل گستردگی موضوعی که این نوع بنای یادبود داراست، حساسیت آن را دو چندان می کند؛ اما نباید فراموش کنیم که طرح ارایه شده به هر میزان هم از جذابیت بصری بالایی برخوردار باشد، نمی تواند تمام آنی باشد که باید؛ چراکه نمی توان خانه ای ساخت، اما برای جریان زندگی در بنا فکری نکرد و حیات در آن را منوط به توسعه عمرانی آینده دانست ...
ساخت بنای یادبود برای ۱۴ شهید گمنام، به جهت قرار گرفتن در بام شهر و دامنه کوه خضر نبی در شهر قم، اگرچه سبب ایجاد موقعیتی ممتاز شده و فی نفسه امری است مطلوب در جهت تکریم مقام و جایگاه آن بزرگ مردان؛ اما عدم توجه به زیرساخت های لازم و شرایط رفاهی مناسب، نارضایتی زایرین این مکان متبرک را سبب شده است. تا زمانی که به این گونه پروژه ها، نگاه مجسمه گونه صرف داشت و تصور کنیم که اگر یک اثر هنری، تنها از منظر زیبایی شناسی مطلوب بود، به تمام آنچه که مقصود بوده رسیدیم؛ دچار اشتباه شده ایم. زمانی که بناست در قسمتی از شهر، که به دلیل موقعیت مکانی ویژه اش به لحاظ تناسب با موضوع پروژه، فضای شهری ایجاد کنیم، بیش از پیش باید به مسیله کیفیت بخشی به جریان زندگی در آن مکان بیاندیشیم؛ چراکه هرمیزان هم که طرح دارای جذابیت بصری باشد، تنها بخشی از راه را پیموده ایم و منگنه کردن طرح به بستر محیطیش، به مراتب حساس تر و از اهمیت بیشتری برخوردار است. حتی وجود مشکلات مالی نیز در این زمینه، نمی تواند توجیه قابل قبولی باشد؛ چراکه می شود ضمن ساخت المان حجمی ساده تر و صرف هزینه کمتر، به طرحی دست یافت که همه جوانب آن به طور متناسبی سنجیده شده و آن مهم که زیارت مزار شهدا باشد، با کیفیت بهتری حاصل شود. امید است با بهسازی شرایط موجود، این مجموعه به سبب نزدیکی به مسجد مقدس جمکران، رفته رفته به یکی از قطب های زیارتی در سطح استان مبدل شود.

خانه تاریخی ننه کوکب / هتل نقشینه کویر

همیشه قدیمی بودن عیب نیست بلکه گاهی چیزهای قدیمی با ارزش‌تر از نمونه‌های جدیدشان هستند. معماری هم از این قضیه مستثنا نیست و می‌توان با فرهنگ سازی و تعریف کاربری‌های جدید، سرمایه‌های بخش خصوصی را برای حفظ و بازسازی بناهای تاریخی جذب کرد.
 شبیه این اقدام برای خانۀ تاریخی ننه کوکب، که به اسم خانه نوریان زواره نیز شناخته می‌شود، اتفاق افتاده است. این خانه با الگوی سنتی چهار صفه در منطقه «پای قلعۀ سنگ بست» قرار دارد که از قدیمی‌ترین قسمت‌های شهر زواره است. معماری این بنا از الگوی چهار صفه‌ تبعیت می‌کند که آن را برآمده از اعتقادات مردم زواره می‌دانند و چاره اندیشی‌هایی که برای مهار گرمای طاقت فرسا در آن وجود دارد، در خور توجه است. برای اینکه بتوانید شکل کلی این خانه را تصور کنید، دو شبه استوانه‌ی عمود بر هم را در نظر بگیرید که در محل تقاطع آنها برآمدگی‌ای به شکل نیم گنبد قرار گرفته است که به هوای آزاد راه دارد. استوانه‌ها نیز از سه جهت بسته هستند و از یک جهت به سمت حیاط باز می‌شوند. اما این خانه، زیرزمین، بادگیر و اتاق‌هایی دارد که این اتاق‌ها در هر چهار کنج بین استوانه‌ها و در دو طبقه قرار گرفته‌اند. هوایی که از بادگیرها و حیاط وارد چهارصفه می‌شود، به دلیل ارتفاع زیاد مرکز چهار صفه، هوای گرم را از قسمت نیم گنبدی مرکز خارج می‌کند و به خنک شدن فضای داخل منجر می‌شود. جالب است بدانید که چهارصفه به عنوان فضایی عمومی نقشی شبیه حیاط را داشته و مردم در ساعت‌های گرم روز، آن را آب و جارو می کردند و در هوای خنک آن می‌خوابیدند.
حدود سه سال است که این خانه برای کاربری موزه و مهمان سرا بازسازی شده و امکان اقامت مسافران در آن فراهم است. مالک جدید این خانه یعنی آقای صادقی فرد به کمک دو تن از استادکاران قدیمی زواره این خانه را بازسازی کرده که در مرمت انجام شده از روش‌های سنتی با مصالح جدیدی چون سیمان استفاده شده است؛ اما به نقل از مالک جدید خانه، شکل فضایی خانه با تغییرات اندکی، حفظ شده است. البته در این اقدام جای نظارت‌های میراث فرهنگی خالی بوده، و برای نظارت بر اصول مرمتی مرتبط با بناهای تاریخی اقدامی صورت نگرفته است.