هفت شهر عشق/ معرفی حسینیه‌های نایین

هر کدام از محله‌های قدیمی نایین به نام‌های محلۀ پنجاهه، باب‌المسجد، نوآباد، چهل‌دختران، کلوان، سرای‌نو، کوی‌سنگ و محمدیه، حسینیه‌ای به همین نام دارند که به شکل سنتی خود در مرکز محلات بنا شده‌اند. این مکان‌ها که هستۀ اولیۀ آنها میدانی سرباز بوده است، در اصلی ترین محل عرضۀ اندام مردم در شهر قرار گرفته است. همچنین در جوار این حسینیه‌های میدان‌گاهی مکان سرپوشیدۀ گنبدخانه‌ای شکلی وجود دارد که درب ورود به آن از میدان گشوده می‌شود و به آن حسینیه سرپوشیده می‌گویند. کارکرد این حسینیه‌های سرپوشیده، هم برای فصل سرماست و هم در برگزاری مراسم سخنرانی و عزاداری به کار می‌روند. در ایام محرم آیین‌هایی چون تعزیه‌خوانی، نخل‌گردانی و حرکت دسته‌های عزاداری در این حسینیه‌ها به جریان می‌افتد و همان کارکردی که مرکز محله برای گردهم آوردن مردم و رقم زدن اتفاقات اساسی محله در دیگر ایام سال دارد، در این ایام برای عزاداری اباعبدلله به کار می‌آید.

در گذشته که خانه‌های قدیمی این محلات پر از سکنه بود، این کارکرد میدان، علاوه بر اینکه امکانات مناسبی از جمله دسترسی به راه‌های اصلی و ایجاد فضای کافی برای عزاداری را فراهم می‌کرد؛ با قرار دادن مکان عزاداری در مراکز محلات و جمع شدن مردم محله در آن، حضوری هماهنگ و تمام عیار از این مراسم را در شهر به نمایش می‌گذاشته است. امروز نیز عزاداری در این حسینیه‌ها برگزار می‌شود؛ اما برخی از خانه‌های قدیمی خالی از سکنه شده‌اند و مردم در بافت جدید شهر سکونت دارند. با این‌حال مراسم عزاداری به همان قوت خود پابرجاست و هر ساله در ایام محرم به بافت قدیمی شهر جانی تازه‌ای می‌بخشد.

تکیه بالای تجریش معروف به تکیه علیا

در میان شلوغی بازار تجریش، به سردری بر می خوریم که مدخلی است برای ورود به تکیه بالا، که قدمت آن به سال ۱۲۷۹ شمسی برمی گردد. نام این مکان اشاره دارد به تکیه ی دیگری که در انتهای بازار قرار گرفته و به تکیه پایین شهرت دارد و به دلیل دوری نسبی از بازار تجریش، از رونق کمتری برخوردار است. تکیه بالا، معروف به تکیه علیا، محوطه ای است درون گرا با چهار مدخل ورودی، که توانسته بخش های مختلف بازار را به هم متصل کند و این عامل، اهمیت این میدان محلی را دو چندان کرده است. این فضا، به وسیله ستون های آهنی که پیش تر از جنس چوب بودند، مسقف شده؛ ولی در اصل همچون بسیاری از تکیه ها در تهران بدون سقف بوده است. در بخش میانی این تکیه، تخت هایی قرار گرفته است که دور تا دور این تخت ها، در ایام معمولی سال، به فضایی تبدیل می شود پررونق، جهت خرید و فروش میوه و سبزیجات و در ایام محرم آن را فرش پوش کرده و محلی می شود برای واعظ و روضه خوان. در طول ماه محرم، فضای پیرامونی این تکیه را که حجره های فرش فروشی احاطه کرده اند، از فروشندگان خالی شده و با پارچه های سبزرنگ و نقش مایه های مذهبی، پوشانده می شوند. مراسم ماه محرم به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا در بازار تجریش با شکوه برگزار می‌شود و مردم از نقاط دور و نزدیک برای شرکت در این مراسم و یا تماشای آن به این محل می آیند. از جمله دیدنی های این تکیه، علم‌ها و نخل مخصوص مراسم ماه محرم است.
 این که مکانی در شهر هویت ساز می شود، تنها به دلیل کالبد آن نیست، که حتی با گذشت زمان دچار تغییر می شود؛ بلکه به دلیل روحی است که در کالبد آن دمیده شده و گاه فراتر از اهالی محل، برای مردم یک شهرخاطره سازی می کند.

مراکز خرید پوسته‌ای / شاهرگ حیاتی یا غدۀ سرطانی

از بازار سنتی، در بافت شهرهای تاریخی، به عنوان شاهرگ حیاتی شهر یاد می‌شود که البته این استعاره بی‌دلیل به کار برده نشده است. اما مراکز خرید امروزی نقشی مثل شهربازی در کارتون پینوکیو را دارند. در نمای اول با زرق و برقشان تو را مسحور می‌کنند و هرچه پرزرق و برق‌تر باشند و مشتریان بیشتری را  جذب کنند معماری آنها را موفق‌تر می‌دانند. این در حالی است که تمام این تلاش‌ها برای به فروش رساندن کالاهای وارداتی است و در این اوضاع و احوال، به‌تازگی جوایز معماری‌ای هم به بهترین طرح برای طراحی نما و پوستۀ این مراکز خرید تعلق می‌گیرد و نتیجۀ این نوع مسابقات به صورت تیتر محافل خبری معماری منتشر می‌شود. 

بازارهای گذشته اگرچه محل داد و ستد کالاهای وارداتی بودند، اما نبض آن‌ها به دست تولیدات داخلی زده می شد. بازارهایی که نه تنها در اتصال ارکان اصلی شهر به یکدیگر شاهرگ حیات بودند، بلکه با ارائۀ تولیدات داخلی رگ حیاتی جامعه را در دست داشتند. اما امروز مجتمع‌های تجاری، با شکل معماری وارداتی خود، حاکی از ماهیت پوشالی و تو خالی خود هستند و قصۀ آنها قصۀ غلبه یافتن برنامۀ طراحی شدۀ اقتصاد جهانی برای ماست. کمک بیشتر به رونق گرفتن این مراکز خرید توسط معماری و صاحبان رسانۀ آن در جامعه ای که نیاز مبرم به ایستادگی در مقابل هجمۀ واردات غیر ضروری را دارد، بدون شک اشتباهی بزرگ است.

زیبایی، کارایی، پایایی/ آرش نصیری، انسیه خمسه و علیرضا طهمورثی

زیبایی، کارایی و پایایی در تعریف معماری اصولی است که همه آن را به نام ویتروویوس می‌شناسند.  شعاری که بعدها جایگاه خود را در تحولات معماری مدرن نیز پیدا کرد. در نمایشگاه اتومبیل تهرانپارس، استفاده از اصول هندسی، تأکید بر احجام قابل درک برای انسان و انتخاب تک رنگ سفید، یادآور سبک نئو‌مدرن یا پست‌مدرن سفید است. گروه معماران این بنا، آرش نصیری، انسیه خمسه و علیرضا طهمورثی، توانسته‌اند تناسب خوبی را میان نیازهای کاربری، روش ساخت و تناسبات فرمی برقرار کنند.

رنگ سفید بنا از عوامل مهم در جلوه‌ کردن آن در میان بافت متراکم شهر است که خیلی خوب در این عدم هماهنگی و تعادل، باب دل شهر تهران شده و چهرۀ پاکیزه و شفافی به نمای کناری خیابان اصلی داده است. نمایی که اگرچه قدرتمند نمایان شده اما فخر فروشی نمی‌کند و ساده و صمیمی است. همچنین طراحی محوطۀ جلویی نمایشگاه ارتباط بنا را با پیرامون آن محکم‌تر کرده‌ و حریمی را به وجود آورده‌ تا بنا در بافت بیشتر در چشم مخاطبان جلوه کند. از سوی دیگر اختصاص دادن سطح وسیعی از نما به شیشه‌ و قاب گرفتن آن به کمک فرمی که از حجم کلی بنا کاسته شده، سبب دیگری است در افزایش رغبت برای بازدید از نمایشگاه. در مجموع نیز استواری که بنا به واسطۀ تاکید بر فرم مکعب ایجاد کرده، سبب غلبه یافتن بنا بر محیط اطرافش شده است.    

 اما فضای داخلی بنا قصۀ دیگری دارد. ایجاد زوایای تند و شکست در فرم‌ها، بیشتر به سبک ساختارزدایی (deconstruction) گرایش پیدا کرده است. این شکست‌ها، بر خلاف توقعی که فرم بیرونی در ادراک مخاطب ایجاد می‌کند، ذهن منطق‌گرای انسان را دچار اختلال کرده است. اما همین شکست‌های ناگهانی با ایجاد سایه‌روشن و خطوطی متداخل و شیب‌دار، فضایی متنوع پدید آورده است. همچنین خطوط ایجاد شده در فضای داخلی تداعی کنندۀ سرعت و حرکت هستند که با کاربری بنا هماهنگی دارد.    

کتاب " نقش فضا در معماری ایران"/ محمدرضا حائری

" در بررسی‌های مربوط به معماری ایران، کمتر به معماری بومی ایران توجه شده و این عنوان را بیش‌تر به معماری‌های غیر‌شهری و عمدتاً روستایی اطلاق کرده‌اند. به همین علت، معماری بومی روستایی چون ابیانه و ماسوله حدوداً شناخته شده و مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ اما به عنوان مثال معماری بومی تهران و سایر شهرهای باسابقه کشور ناشناخته مانده‌اند. معماری بومی، شاخه‌ای دیگر از معماری مبتنی بر سنت است که بیش از همه به مکان و فرهنگ مکانی که بر آن قرار گرفته تکیه می‌کند. این معماری، ضمن بهره‌وری از اصول مشترک سازمان یابی فضا در ترکیب و آرایش فضا، کاربرد مصالح بوم آورد پوشش نماها و دهنه‌ها، لهجه معماری مختص مکان خود را حفظ می کند."
معماری مبتنی بر بوم، رویکردی است که نشریه خط نیز، در بررسی و نقد آثار معماری، بدان توجه ویژه دارد. این کتاب، حاصل ثبت و بررسی مشاهدات مهندس محمدرضا حائری، از سال ۱۳۵۲ تا به امروز است. این مجموعه، در مسیر دست‌یابی به سرچشمه‌های معماری ایرانی، در راستای تحقق معماری معاصر ایران، توانسته به عنوان منبع معتبری در میان معماران، به ویژه دانشجویان این رشته، شناحته شود.
این کتاب مشتمل بر هفت گفتار، در زمینه‌ی زبان و توان معماری است که هر یک جنبه‌ای از احوال معاری ایران را بررسی می‌کند که این هفت گفتار، برمدار یک هدف قرار دارد : بسترسازی برای تدوین زبان معماری معاصر ایران.

ایستگاه مترو گلشهر / دفتر طراحی همگروه

به نظر می رسد مشخصه‌ی اصلی طراحی ایستگاه مترو، علاوه بر انجام کار بر اساس استانداردهای فنی، مهندسی و معماری جهانی، اجتناب از تلاش برای فیل هوا کردن است؛ چراکه به دلیل تأثیرپذیری شدید از نیازهای فنی که جنبه‌ی کم و بیش جهانی دارد، از ویژگی‌ های فرهنگی و اقلیمی، کم تر بهره می‌برد. همان طور که در طراحی ایستگاه گلشهر، نیز این مسیله به خوبی قابل درک است.
تم رنگی حاکم بر فضای این ایستگاه، به دلیل انتخاب نوع مصالح، سردی و بی‌روحی خاصی را به کاربران منتقل می کند؛ فضایی که می باید حس سرزندگی و پویایی در آن غالب باشد. پله‌های برقی و حس ماشینی بودن آن کم بودند؛ تمام جداره‌ها، سقف‌ها و باقی اجزای فضا نیز، با آن یک رنگ و یک صدا شده اند. اگر هم ذره‌ای اثر هنری موقت یا ثابتی مثل بیلبوردهای تبلیغاتی یا مواردی از این دست، با موضوعات فرهنگی در گوشه و کنار استفاده شود، آن قدر حال و هوای سردی در بنا حاکم است که کاری آن چنان تأثیرگذار از دستشان برنمی آید.
مشت نمونه ی خروار است. چنین وضعیتی تقریباً در تمامی ایستگاه‌های متروی شهر تهران، حاکم است. در معماری اغلب ایستگاه‌ها، فضاها فاقد مؤلفه مکانی هستند و به عبارتی لامکان اند؛ که خود از عواملی به شمار می‌روند که موجب شده، شهرهای امروز، تمایزهای هویتی را به تدریج از دست بدهند. البته لازم به ذکر است که طراحی ایستگاه گلشهر که در سال ١٣٨٤ ، موفق به دریافت جایزه معمار شد، از نظر وحدت اجزای داخلی و وجود یک تم غالب در کلیت طرح، در مقایسه با نمونه‌های ساخته شده، از منظر طراحی و ساخت از موفقیت بیشتری برخوردار است.

تعامل سنت و مدرنیته / دفتر طراحی پرگار

در روند ساخت‌وسازهای اخیر شهر تهران، شاهد تخریب گسترده خانه‌های قدیمی و جایگزینی آن‌ها با آپارتمان‌‌ها هستیم. در این میان، بسیاری از خانه‌های ارزشمند و قابل بازسازی مشاهده می‌شود که بدون توجه به کیفیت‌های فضایی و نوع زندگی جاری در آنها، تنها در جهت منافع اقتصادی تخریب می‌شوند.
بازسازی خانه کاوه، از آن دست پروژه هایی است که مسئله حفظ ارزش‌ها و توجه به کیفیت فضایی، در اولویت امر طراحی آن، قرار داشته است. دمیدن روح معماری ایرانی به کالبد بنایی که بناست زندگی در آن به سبک امروزی جریان داشته باشد، توانسته در طرح معماری این ساختمان، جلوه‌هایی داشته باشد، که به آن خلاصه وار اشاره می کنیم؛
1. دعوت کنندگی سردرب ورودی بنا و تاثیر برج های دوقلوی آجری، در ایجاد چنین حسی در مخاطب...
2. استفاده از مصالح آجر و خلق ترکیب بندی حجمی متنوع در بخش های مختلف بنا که ویژگی انعطاف پذیری و پویایی را در بنا تقویت می کند...
3. استفاده از فضای نیمه باز، به عنوان جزیی لاینفک از معماری ایرانی که در طراحی‌های امروزی کمتر دیده می شود.
4. طرح نمای اصلی، تنها بخشی از گفت و گوی ساختمان با کاربر است(برخلاف اکثر طرح ها، که خلاقانه ترین بخش آن، طراحی نمای ورودی است.)
5. اهمیت دادن به فضای حیاط و دمیدن روح زندگی به کالبد آن؛ به جای تنزل آن به صرف تامین فضای سبز حداقلی برای ساکنین...
6. ضمن مدرن بودن فضاهای داخلی و جریان زندگی حاکم، رنگ و بوی سنت و فرهنگ ایرانی، در بخش های مختلف ساختمان، حس می شود.
و در نهایت، این نکته کلی از طرح ساختمان کاوه، قابل برداشت است، که سنت و زندگی مدرن در تضاد با هم نبوده و می‌توان این دو را به شکل تعامل پذیری به هم نزدیک کرد. این که سنت زمانش به سر آمده و روح زندگی شهرنشینی با سنت در تعارض است، ادعایی پوچ و بیهوده است.