ساعت آفتابی طغرل / شهر ری

برج طغرل که در شرق آرامگاه ابن بابویه شهر ری، در محوطه ای سرسبز واقع شده و یادآور فرزانگان و دلاوران عصر خود است؛ استاد سازنده این برج، کاربردهای دیگری را در جاودانه ساختن آن به کار برده است. از جمله کارکردهای این برج در گذشته، روشن کردن آتش بر باروی بلند آن به هنگام شب بوده؛ که برای مسافران جاده ابریشم که از جانب خراسان به سمت ری می‌آمدند، راه نما و نشانی بوده است. در طول روز نیز، این برج با قابلیت ساعت آفتابی طغرل، احتیاجات گاه‌شماری مردم را مرتفع می‌کرده است.
حول این برج از نمای بیرونی، ۲۴ کنگره با زاویه حاده جلوه گر شده؛ که اگر در روبروی درگاه آن بایستی، گویی شیری با دهانی باز به شما می‌نگرد. این کنگره‌ها، با فاصله‌ی مشخصی از هم، دورتادور بنا حلقه زده و نقش دقیقه شمار را بازی می‌کنند. این در حالی است که دیوار داخلی برج، به گونه‌ای طراحی شده که با استفاده از منافذ و لانه‌های ایجاد شده بر بدنه دوار(نقش ساعت شمار)، فرمول جبر و مثلثات و همچنین تابش نورآفتاب روی ستون‌ها، می توان زمان دقیق روز را به دست آورد.
یافته‌های موجود درباره این برج، همچون قصه ای جذاب، این پتانسیل را دارد تا گردشگران بی‌شماری را راهی ری کند. بنایی که برخی آن را به عنوان یکی از سه برج نمادین تهران مطرح کرده و در کنار برج آزادی و برج میلاد، آن را معرف بخشی از هویت تاریخی تهران می‌دانند.

رقص سماع و سلوک عارفانه / دفتر طراحی بهّمبر

شاید در نگاه اول نتوان از فرم قندونی شکل بنا، عملکرد آن را حدس زد؛ اما زمانی که نزدیک ساختمان می‌شوی و پا به درون بنا می‌گذاری؛ فضای مرکزی آن، روایت متفاوتی را از این مجموعه یادمانی، در اختیار بازدیدکننده قرار می دهد.
طرح یادمان شمس تبریزی واقع در شهر خوی، که توسط مهندسین مشاور بهمبر انجام شده؛ بنایی است درونگرا، که با حرکت در رمپ مارپیچی که در فضای مرکزی آن واقع شده، رقص سماع صوفیان را برای بازدیدکنندگان یادآور می‌شود. حرکت دوارگونه ای که عموماً در مکانی دایره ای شکل می‌گیرد. در این فضا، بازدیدکنندگان می توانند ضمن حظ بصری از حال و هوای ویژه‌ای که در این بخش از بنا ایجاد شده، دقایقی را نشسته و تمرکز کنند.
در این طرح، تلاش شده، سیر و سلوک از جهانی مادی به فضایی روحانی، که به نوعی دست کشیدن از تعلقات دنیوی است، با زبان معماری بیان شود. بیانی که این عروج عارفانه را با حرکتی سلسله وار از شکل مربع(نماد زمین و جسم و ماده) به شکل دایره(نمادی از آسمان و روح) نمایش می دهد.
رقص سماع، که یکی از آموزه‏ ها و نوآوری های شمس تبریزی محسوب می‌شود، توانسته در این طرح، منبع الهام مناسبی برای ایده گرفتن فرمی باشد. این مهم سبب شده طرح، ضمن برخورداری از کالبدی زیبا و جذاب، دارای محتوا و مفهوم مرتبط با موضوع طرح باشد.

بیانی متفاوت از گنبد و مناره/ مسجد نور تهران

ترک‌ها اجزایی از عناصر گنبدهای ایرانی هستند که نقش سازه‌ای داشته‌اند و در انتقال بارهای گنبد به کار می‌آمدند. این عناصر در معرفی معماری گنبدهای ایرانی بسیار مهم‌اند، تا آنجا که پژوهشگران معماری دربارۀ فن‌آوری ساخت گنبدهای ترکین بحث‌های متعددی دارند و به اعتقاد برخی از آنها گنبد ترکین ابداع ایرانیان بوده و سایر کشورها در ساخت آن از ایرانیان الگو گرفته‌اند. ترک‌ در گنبد ایرانی زیر پوسته بیرونی، که به آن خود می‌گویند، به کار می‌رفته‌ و از بیرون هیچ نمودی نداشته‌ درحالیکه در گنبدهای کلیساهای رنسانس از ترک‌های نمایان استفاده می‌شده است. 

در گنبد مسجد نور نیز اجزایی مشابه ترک وجود دارد که نمود بیرونی دارند و مشابه‌شان نیز در مناره‌ها مشاهده می شود. این حرکت را می‌توان حرکتی فرمی از سوی معمار قلمداد کرد و آن را نوعی پاسخگویی به گرایش‌های نوگرا در معماری دانست. این نوگرایی همچنین از جنبه‌های دیگری چون رنگ و کیفیت مصالح و ابعاد عناصر، در گنبد و مناره‌ها دیده می‌شود. اما از آنجا که این عناصر در مساجد هیچ‌گاه خالی از جنبه‌های نمادین نیستند، باید دقت کرد که چه نشانه‌هایی در آن‌ها به القای بیشتر مفاهیم کمک می‌کنند. 

در این مسجد اگرچه عناصر معماری سنتی حضور دارند، اما چون الگو‌ پذیری از تناسبات معماری سنتی در آنها دیده نمی شود، ترکیب نامتعادل گنبد و مناره‌ها و نحوۀ قرارگیری آن‌ها بر بنا، نمی‌تواند یادآور عناصر معماری سنتی ما باشد و حتی به دلیل وجود فرم‌هایی شبیه ترک‌ بر روی گنبد، یادآور گنبدهای کلیساهای رنسانس است؛ که البته این نقص به دلیل حضور مناره‌ها تا حدی برطرف شده است.

گذری به نام سرو، به کام... / نوسازی اراضی عباس آباد

چنین طرحی در شهری با 300 روز آفتابی، که مردم آن در جست‌وجوی سایه و خنکی هستند، در قلب طبیعت چه می‌کند؟! حجم عمده‌‌ی این طرح در زیر زمین و با فرسایش حجم عظیمی از خاک برای ایجاد پارکینگ طبقاتی همراه است. به چه منطقی چنین پروژه‌ی ضد محیط زیستی، نام سرو به خود گرفته است؟
مشکل بسیاری از معماران امروزی این است که تصور درستی از موضوع پروژه، فضا، مقیاس انسانی و ماهیت مصالح ندارند. گویی معماری را یک حجم می‌دانند که ماکت یک صدم آن، هیچ فرقی با اجرا شده آن ندارد. چنین طرح‌هایی روی کاغذ، جدید و جالب به نظر می‌رسند؛ اما وقتی اجرا می‌شوند هیچ گونه جذابیت و اطلاعات درخوری در مقیاس واقعی نداشته و بر عملکرد ادراکی انسان منطبق نیستند.
زمانی که نام گذر سرو را می‌شنویم، تصور مسیری هدفمند با مقیاسی انسانی و مصالح خاکی که جوی آبی در میان آن حرکت می کند، به ذهن خطور می کند. مسیر دل پذیری که راه رسیدن به مقصد را به تجربه‌ای خوش آیند، تبدیل کند و باقی زمین را به گلکاری و فضای سبز وامی گذارد. تنها همین الگو و ایجاد تنوع در مسیر با انواع جلوه‌های عناصر پنج گانه، می‌تواند طرحی ایرانی و انسانی را با حداقل هزینه پدید آورد.
طراحی پارکینگ هم چیزی نیست که موضوع فرم پردازی باشد. برای پارکینگ عمومی‌ آنچه مهم است سرعت و سهولت دسترسی است. شهرداری می‌تواند به جای این همه هزینه ی برکندن زمین و تخلیه بتن در قلب طبیعت، به منظور احداث پارکینگی مکانیزه، سایت دیگری را برای این منظور درنظر بگیرد؛ اقدامی که با اطمینان، نتیجه اش چیزی جز نابودی محیط زیست نخواهد بود.

مدرنیته در مساجد معاصر / مسجد Yesil Vadi ترکیه

آیا می توان در شکل کلی بنای مسجد، تغییراتی را با حفظ عناصر کلیدی، مانند محراب، گنبد، مناره و... ایجاد و چهره ی جدیدی از مساجد شهری به انسان شهرنشین معرفی کرد؟!

طراحی باید مبتنی بر رویکردی باشد که اسماعیل سراج الدین در مقاله "دسته بندی رویکردهای تأثیرگذار در معماری معاصر کشورهای اسلامی" آن را با عنوان رویکرد نوگرا، مطرح می کند. در این رویکرد، تمام تلاش طراح، صرف طراحی برای زمان حال می شود و در حقیقت معمار می کوشد زبان معماری گذشته را (ضمن حفظ چارچوب هایی برای آن) برای پاسخ به نیازهای معاصر به کار برد. 

برای ملموس تر شدن موضوع در راستای ارائه ی این چهره جدید از مساجد، بر آن شدیم نمونه ای را در این زمینه معرفی کنیم و به دلیل نبود بنایی قابل توجه در ایران، به ناچار مسجدی را در شهر استانبول ترکیه به نام مسجد Yesil Vadi انتخاب کردیم.

طراحی این بنا، با توجه به جایگاه مسجد در بافت شهر عثمانی، با هدف جریان زندگی اجتماعی در شهر شکل گرفته، که به همین دلیل علاوه بر در نظرگرفتن فضای نمازخانه با ظرفیت 350 نمازگزار، کاربری های دیگری مانند اختصاص محلی برای مراسم تشییع جنازه، کتابخانه، سالن اجتماعات و ... با ماهیت اجتماعی، به فضای اصلی مسجد الصاق شده است.

بنای "یسیل ودی"، ضمن پای بندی بر اصول و عناصر هویتی مساجد عثمانی، با استفاده از فرم نیم کره ی از میان منقطع، به دلیل ایجاد تمایز بصری به لحاظ فرمی با بناهای مجاور شکاف ایجاد شده در سقف برای ورود نور و تعبیه شیارهای نورگیر که دورتادور بنا حلقه زده اند.رعایت سادگی در طراحی فضاها و خوانایی مسیر حرکت، و بسیاری از ترفندهای معمارانه دیگر سعی داشته تا از این طریق تعامل سازنده ای را میان سنت و مدرنیته ایجاد نماید اما این که به طور کلی تا چه اندازه در این امر موفق بوده است جای سوال دارد. اگر مناره از هم جواری بنای اصلی حذف می شد، باز هم کارکرد اصلی آن قابل درک بود؟ استفاده از رنگ طلایی، در بخش های حساسی از فضاهای مختلف مسجد، قابل تامل نیست؟ این ها سوالاتی هستند که شاید کاربران این بنای مذهبی، می توانند به درستی به آن ها پاسخ دهند.

موسیقی در معماری / شرکت مهندسی پارت شهر

شنیدن موسیقی با زبان و ابزار معماری، شاید ایده ای باشد که تنها بتواند موسیقی و معماری را در بیان، در نقطه ای به هم نزدیک کند؛ اما پدرام پاکزاد و فرهاد خادم پور موفق شدند این موضوع را در عمل اثبات کنند. این فکر نو، به بازسازی یکی از سراهای مجموعه‌ی تاریخی سعدالسلطنه قزوین باز می گردد که به پیشنهاد طراح، به پژوهشکده هنر و موسیقی ایران، تغییر کاربری داد. این پروژه، موفق به دریافت دو جایزه در بخش بازسازی، در سال 1393 شد که ضمن رعایت اصول مرمتی، نوع نگاه ویژه طراح آن به مسئله احیا و باززنده سازی، این اثر را شاخص و در خور توجه کرده است.
این نکته که چگونه ردپای موسیقی را می‌توان در فضای معماری حس کرد، طراح با استفاده از حس حرکت، پویایی و انتقال آن به بیننده، ایجاد کرده است. عناصر الحاقی که از خط و خطوط بدنه بنا، شروع به فرم گرفتن کرده و با برش خوردن، تا خوردن و خم شدن، حسی را در فضای داخلی ایجاد می کند که نگاه و حس بیننده را با خود همراه کرده و این سو و آن سو می برد. ضمن اینکه فرم‌ها، به گونه ای طراحی شده اند که گویی خطوط احجام در فضا، به صورت آزاد و معلق به رقص در آمده اند. در نورپرداری نیز، از ایده‌ی خطوط و نت‌های موسیقی استفاده شده، به طوری که کابل‌ها نمایانگر خطوط نت و هریک از چراغ ها، نمایانگر نت موسیقی بوده و در میان فضای سالن اجتماعات، چراغ‌ها بر اساس سمفونی شماره پنج بتهوون جانمایی شده اند. به علاوه با آویختن شاخه‌های خشکیده درختان حیاط مجموعه در فضای ورودی، موجب شده با پخش موسیقی در فضای پژوهشکده، ارتعاشات صوتی باعث به رقص در آمدن شاخه‌ها شود، گویی شاخه‌های بی جان، جان دوباره گرفته‌اند. صدایی که نشان از جان گرفتن دوباره بنای تاریخی دارد که کارکرد خود را به مرور زمان از دست داده، و بدین ترتیب از خطر آسیب در امان مانده است.

تزئینات کاشیکاری تکیه معاون الملک در کرمانشاه

تکیه معاون الملک، تکیه ای که سرتاپا، حکایت از گذشته شهری دارد که در آن بنا شده است و گویی تاریخ خانه ای شده است از شهر کرمانشاه. از وجوه تمایز این تکیه، به عنوان مهمترین تکیه شهر، از سایر تکایای کرمانشاه و حتی ایران، تزئینات کاشی کاری منحصر به فرد آن است. کاشی هایی که از لحاظ تکنیک، به دو دسته کاشی های برجسته و هفت رنگ و از لحاظ موضوع نقوش، به دو دسته ی تصویری و غیر تصویری تقسیم می شوند. کاشی های تصویری، به تصاویر رجال سیاسی، مذهبی و شخصیت های اساطیری، مناظر و ساختمان ها در گذشته اشاره دارد و کاشی های غیر تصویری، نقوش هندسی و اسلیمی و نیز آیات قرآن، احادیث، ادعیه و اشعار را بر خود دارند.
از جمله تصاویری که بر روی کاشی‌ها حک شده است؛ صحنه‌هایی از غزوات حضرت محمد(ص)، نبردهای حضرت علی(ع)، حوادث کربلا، تصاویر سلاطین باستانی ایران، از جمله پادشاهان هخامنشی و تصاویری از تخت جمشید است که در نوع خود بی نظیر است. بر روی دیوارهای عباسیه نیز، صحنه‌هایی از ورود حضرت یوسف به کنعان، بارگاه امام علی (ع) و پسرش حسین دیده می‌شود. البته بیشترین حجم تصاویر و نگاره های این بنا را واقعه عاشورا و حوادث مرتبط با آن روایت می کند که با موضوع اصلی بنا هم خوانی دارد. این کاشی ها، منبع ارزشمندی برای بررسی ویژگی های مردم شناسی، تاریخی و اجتماعی منطقه کرمانشاه به شمار می روند؛ اگرچه طی سال ها به سبب مرمت ناشیانه، آسیب فراوانی دیده اند. این کاشی ها با موضوعات جالب توجهی که دارند، خود به تنهایی می توانند منبعی باشند مصور و موسق از داشته های شهر کرمانشاه، که شاید با خواندن کتاب های مفصل تاریخی به آن دست نیافت.